چرا مرگ خدمتکاران در عربستان ادامه دارد؟

عبدی لطیف، جاستین شک و کیانا حائری با سفر به کنیا و اوگاندا، برای چندین ماه شهرها و روستاهای دور افتاده این دو کشور را مورد بازدید قرار دادند. مطلبی که در ادامه می خوانید، نتیجه تحقیقات این سه خبرنگار است:

در کنیا روزانه دهها و چه بسا صدها زن در سالن خروجی فرودگاه بین المللی نایروبی جمع می شوند؛ با اقوام خود سلفی می گیرند و در مورد چگونگی خرج کردن درآمد حاصل از شغل جدید خود در عربستان صحبت می کنند.

این زنان که توسط شرکت های استخدامی و دولت کنیا تشویق به کار در عربستان می شوند، خوش بینی زیادی دارند. به آنها گفته می شود که بعد از دو سال کار در عربستان به عنوان خدمتکار یا پرستار کودکان و سالخوردگان، می توانند پول کافی جمع کنند، برگردند، در کشور خود صاحب خانه شوند، فرزندان خود را آموزش دهند و همچنان پس انداز داشته باشند

درحالی که ترمینال خروجی شلوغ و آمیخته با هزار امید و آرزو است، در ترمینال ورودی واقعیتی تلخ خودنمایی می کند. زنان در شرایطی به خانه برمی گردند که زیر چشمانشان گود افتاده، در بسیاری موارد دستمزدهایشان پرداخت نشده، مورد ضرب و شتم و تجاوز جنسی قرار گرفته اند و گرسنگی کشیده اند. برخی از آنها نیز با تابوت به کشور خود برمی گردند

تنها در پنج سال گذشته حداقل 274 کارگر کنیایی در عربستان جان خود را از دست داده اند که اکثر انان را زنان تشکیل می دهند. این درحالی است که اغلب این نیروهای کار، جوان هستند و مشاغلی که انجام می دهند جزء مشاغل امن به شمار می رود. حداقل 55 کارگر کنیایی سال گذشته جان خود را از دست دادند که نسبت به سال قبل از آن، دو برابر بیشتر شده بود

گزارش های کالبدشکافی مبهم و متناقض است. در گزارش ها به این اشاره می شود که زنان آثار سوختگی، شوک الکتریکی و.. دارند ولی در پایان، مرگ همه آنها طبیعی اعلام می شود. برای مثال علت مرگ یک زن صرفا «مرگ مغزی» اعلام شده بود

این مسئله تنها به کارگران کنیایی محدود نمی شود؛ تعداد زیادی از کارگران اوگاندایی نیز جان خود را از دست داده اند ولی دولت هیچ آمار و اطلاعاتی در این زمینه منتشر نمی کند

بر اساس قانون، برخی از مقامات دولتی مانند فابیان کیوله مولی معاون کمیته کار در مجلس ملی کنیا، وظیفه حفاظت از این زنان را برعهده دارند. این کمیته می تواند خواستار تحقیقات کامل در مورد مرگ و میر کارگران شود یا دولت را تحت فشار بگذارد تا با وضع قوانینی، مهاجرت را تا زمان اجرای اصلاحات محدود کند، یا برای دریافت حمایت های بیشتر از کارگران با دولت عربستان وارد مذاکره شود

اما آقای مولی مانند دیگر مقامات آفریقای شرقی، صاحب یک شرکت استخدامی هست که زنان را به عربستان سعودی می فرستد. یکی از این زنان مارگارت مونی به ما گفت کارفرمای سعودی او پاسپورتش را ضبط کرد و به او گفت که وی را خریده است. مارگارت همچنین توسط کارفرمای خود از غذا خوردن محروم می شد؛ پس برای دریافت کمک با شرکتی که او را جذب این کار کرده بود، تماس گرفت ولی یکی از نمایندگان شرکت به او گفت: «می توانی در دریا شنا کنی و به کنیا برگردی»

تحقیقات نیویورک تایمز نشان داد که در کنیا، اوگاندا و عربستان برخی از افراد قدرتمند (مانند اعضای خانواده سلطنتی و مقامات سیاسی) از طریق مالکیت یا سرمایه گذاری در شرکت های کاریابی، از این سیستم سود می برند و بنابراین می کوشند که این تجارت همیشه دایر باشد

به عبارت دیگر مقامات دولتی در این کشورها، درگیر تجارت ها و فعالیت هایی هستند که با منافع عمومی و مشاغل دولتی آنها در تضاد است. برای مثال کمیته کار آقای مولی کارگران را تشویق می کند تا به خارج از کشور بروند و به شواهد سوء استفاده از آنها بی توجه است

ماه گذشته چهار زن اوگاندایی که در سعودی خدمتکار بودند، برای یک گروه امدادرسان ویدئویی فرستادند و گفتند که شش ماه است در عربستان بازداشت شده اند. یکی از زنان گفت: «از اینکه برخلاف میل خود در عربستان نگه داشته شده ایم، خسته ایم». شرکتی که او را به خارج فرستاده، متعلق به سدراک نزایر از مقامات حزب حاکم اوگاندا است که در رسانه ها به عنوان برادر رئیس جمهور یووری موسوینی معرفی شده است

کنیا و اوگاندا سال هاست که در رکود اقتصادی به سر می برند و حواله های کسانی که در خارج کار می کنند، منبع درآمدی قابل توجهی برای این دو کشور است. برخی از کشورها با عربستان قراردادهایی برای تضمین حقوق کارگران امضا کرده اند؛ ولی کشورهای آفریقای شرقی در این زمینه هیچ مذاکره ای با سعودی انجام نداده اند

کمیسیون عدالت اداری کنیا سال 2022 اعلام کرد که تلاش هایی که در راستای حمایت از کارگران جریان داشته، به دلیل «مداخله سیاستمدارانی که در اداره شرکت های استخدامی نقش دارند»، با مانع مواجه شده است

رئیس جمهور کنیا ویلیام روتو بدون هیچ نگرانی اعلام کرده است که می خواهد سال های آینده تا نیم میلیون کارگر به عربستان بفرستد. یکی از مشاوران ارشد او موسی کوریا صاحب یک شرکت استخدامی است و برادر کوریا نیز که یک مقام سیاسی است، در این حوزه کار می کند

سخنگوی آقای روتو حسین محمد به تازگی اظهار داشت که مهاجرت نیروی کار به نفع اقتصاد کشور است و افزود دولت اقداماتی را برای محافظت از کارگران انجام داده است، از جمله بستن شرکت های استخدامی غیرمجاز. اما او انتقاداتی را که از موسی کوریا مشاور رئیس جمهور به دلیل تضاد منافع در حمایت از حقوق کارگران وجود دارد، رد کرد

در اوگاندا یکی از صاحبان شرکت های استخدامی، یک مقام ارشد پلیس است است که به تازگی بازنشسته شده و یکی دیگر از صاحبان، سرلشکر لئوپولد کیاندا وابسته نظامی سابق است

این شرکت های استخدامی، با شرکت های استخدامی سعودی همکاری نزدیکی دارند. نوادگان ملک فیصل از بزرگترین سهامداران دو تا از بزرگترین شرکت های استخدامی سعودی هستند؛ همچنین یکی از وزیران کشور سابق، یک مقام در وزارت سرمایه گذاری و چند مشاور دولتی در این زمینه فعالیت می کنند

این شرکت ها با همکاری هم، تصویری زیبا از کار در عربستان به خارجی ها ارائه می دهند؛ اما اگر روابط کارگر و کارفرما خوب نباشد، هیچ نهادی برای حمایت از کارگر وجود ندارد و او به حال خود رها می شود

یک خدمتکار کنیایی یونیس اچینگ سال 2022 با خانواده اش تماس گرفت و گفت که رئیسش او را تهدید به کشتن کرده است. مادر یونیس به یاد می اورد: «او فریاد می زد لطفا نجاتم دهید». اما چیزی نگذشت که یونیس در پشت بام خانه کارفرما مرده پیدا شد. به گفته مقامات بهداشتی عربستان، جسد او به حدی تجزیه و متلاشی شده بود که نمی شد نحوه مرگ او را مشخص کرد؛ بنابراین پلیس عربستان، علت مرگ او را طبیعی اعلام کرد

در یک پرونده دیگر، یک مادر جوان برای فرار از کارفرمای خود، از پشت بام طبقه سوم پرید و کمرش شکست. یکی دیگر به ما گفت که رئیسش به او تجاوز کرده و پس از بارداری، وی را به خانه فرستاده است. در اوگاندا ایسیکو به ما گفت که همسرش در عربستان فوت کرد و کارفرما به او یک انتخاب داد: یا جسد همسر و یا 2800 دلار دستمزد او؛ اما ایسیکو جنازه همسرش را انتخاب کرد. گزارش کالبد شناسی عربستان نشان می داد که همسر ایسیکو لاغر شده، آثار کبودی شدید روی بدن وجود دارد، سه دنده اش شکسته و سوختگی شدید و برق گرفتگی در گوش، دست و پاهایش دیده می شود؛ با این وجود مقامات سعودی اعلام کردند که او به مرگ طبیعی از دنیا رفته است

طبق اعلام دولت سعودی، تقریبا نیم میلیون کارگر کنیایی و اوگاندایی در عربستان هستند. بیشتر آنها زنانی هستند که کار آشپزی، نظافت و مراقبت از کودکان را برعهده دارند. روزنامه نگاران و گروههای حقوق بشری مدتهاست به موضوع سوء استفاده از کارگران در سعودی می پردازند و دلیل تداوم این وضعیت را قوانین قدیمی کار در عربستان می دانند

اما همانگونه که مصاحبه با بیش از 90 کارگر و اعضای خانواده قربانیان، بررسی قراردادهای کار، پرونده های پزشکی و گزارش های کالبدشکافی نشان داد، دلیل اصلی تداوم این وضعیت، افراد قدرتمندی هستند که به شرکت های استخدامی مرتبط می باشند و از این سیستم سود می برند

در این سیستم با زنان مانند کالا رفتار می شود؛ به عبارت دیگر این شرکت ها زنان را می خرند، می فروشند و هروقت کارشان با انها تمام شد، انان را دور میندازند. برخی از شرکت ها در سایت های خود در کنار عکس کارگران، گزینه ای با عنوان افزودن به سبد خرید دارند. سایت های دیگری هستند که خدمتکاران کنیایی را همچون کالای فروشی تبلیغ می کنند

به گفته سخنگوی وزارت منابع انسانی در عربستان، اقداماتی برای حفاظت از کارگران انجام شده است. وی در ایمیلی برای ما نوشت: «هر شکلی از استثمار یا سوء استفاده از کارگران خانگی غیرقابل قبول است و اتهامات مربوط به سوء رفتار با کارگران، به طور کامل مورد بررسی قرار می گیرد»

وی افزود که دولت جریمه های سوء استفاده را افزایش داده و کار را برای کارگران آسان تر کرده است؛ کارگران خانگی ده ساعت در روز کار می کنند و یک روز در هفته مرخصی دارند. دولت از کارفرمایان می خواهد که از طریق سیستم آنلاین، حقوق خدمتکاران را پرداخت کنند. دولت همچنین افرادی را که مکررا قوانین کار را نقض می کنند، ردیابی می کند «کارگران راههای متعددی برای گزارش تخلف، عدم پرداخت دستمزد یا نقض قرارداد دارند؛ از جمله این راهها خطوط تلفن ، پلتفرم های دیجیتال و مکانیسم های شکایت مستقیم است»

اما به گفته میلتون کمیسر ارشد در وزارت جنسیت کار و توسعه اجتماعی اوگاندا، علیرغم این مکانیسم ها، سوء استفاده از کارگران همچنان امری شایع است «ما هر روز شکایت دریافت می کنیم»

در سراسر آفریقای جنوبی از دهکده های فقیرنشین گرفته تا پایتخت، شرکت های استخدامی بازار گرمی دارند. آنها بدنبال افراد مستأصل و جاه طلب می گردند؛ افرادی ماننده فریده ناسانگا که حاضر هستند خانواده های خود را برای مشاغلی کم درامد در کشوری که زبانش را نمی دانند، ترک کنند

فریده ناسانگا در خانواده ای فقیر با مادر و فرزندانش زندگی می کند. یکی از دوستانش سال 2019 او را به یک بازاریاب در شرکتی استخدامی معرفی کرد. یکی از مالکان این شرکت هنری توکاهیروا از عالی ترین افسران پلیس اوگاندا است که به تازگی بازنشسته شده است. خانم ناسانگا موافقت کرد برای کار در شغلی با حدود 200 دلار در ماه، به عربستان برود

او برای شغل خانه داری استخدام شده بود و از کار خود رضایت داشت؛ اتاق خودش را داشت و حتی زن صاحب خانه در کارها به او کمک می کرد. اما یک روز مرد صاحب خانه وارد اتاق وی شد و به او تجاوز کرد. وقتی باردار شد؛ زن صاحب خانه او را به هرزگی متهم کرد و سپس به اوگاندا بازگردانده شد. حالا عبدالله کاوند که یگ گروه امدادی را اداره می کند، در تلاش است برای او غرامت بگیرد. شرکت استخدامی، موضوع را به سفارت عربستان اطلاع داده؛ ولی تاکنون هیچ پیگیری خاصی از سوی عربستان صورت نگرفته است

عربستان برای دستمزد کارگران خارجی سلسله مراتبی دارد که در آن دستمزد کارگران آفریقای شرقی، نزدیک به 200 تا 250 دلار در ماه است

برخی از کشورها سالها برای حمایت از کارگران خود و افزایش دستمزد آنها مبارزه کرده اند. برای مثال سال 2012 فیلیپین با عربستان توافق کرد که دستمزد کارگران فیلیپینی افزایش یابد. بر اساس این توافق، حداقل دستمزد ماهانه 400 دلار است؛ همچنین گذرنامه کارگران مصادره نمی شود و آنها به حساب های بانکی خود دسترسی دارند

این امر باعث شد که شرکت های استخدامی بدنبال نیروی کار ارزان تر از کشورهای دیگر باشند. آمار دولت اوگاندا نشان می دهد که سال 2017 تعداد کارگران اوگاندایی در عربستان بسیار کم بود ولی پنج سال بعد این تعداد به 85928 تن رسید

از آنجا که کشورهای آفریقای شرقی به حواله های مالی کارگران نیاز دارند، سال 2019 کمیته کار آقای مولی از دولت کنیا خواست تا عربستان را به عنوان مقصدی مهم و جذاب برای اشتغال تبلیغ کند. کمیته همچنین گفت این نگاه که کارگران خارجی در عربستان در رنج هستند، باید اصلاح شود

یکی از بزرگترین شرکت های استخدام کارگر خارجی در عربستان، شرکت مهاره است که از سال 2019 جذب نیروی کار ارزان کشورهای آفریقایی شد. برخی از نوادگان ملک فیصل از سهامداران مهاره و یک شرکت دیگر به نام Smasco هستند. شرکت الموارید یکی دیگر از شرکت های استخدامی سعودی است که با دولت روابط گسترده ای دارد. رئیس این شرکت احمد الرکبان مدیر اجرایی گارد ملی عربستان است و مدیریت آن را طارق العواجی یکی از مقامات ارشد سابق وزارت کشور برعهده دارد. یکی دیگر از اعضای هیأت مدیره شرکت نیز تا همین اواخر یکی از مقامات وزارت سرمایه گذاری بود

در سال های اخیر شرکت موارید حدود 4 میلیون دلار به شرکت Macro Manpower که متعلق به برادر رئیس جمهور اوگاندا است، پرداخت کرده است

کنیا در ابتدا خواهان دستمزدی مشابه با فیلیپین بود؛ ولی با مخالفت عربستان مواجه شد و در نهایت با عربستان به توافقی رسید که در آن حداقل دستمزد مشخص نشده است. این توافق متضمن تشکیل کمیته ای برای نظارت بر مسائل کارگری بود ولی در عمل این کمیسیون هرگز تشکیل نشد

سال 2021 کمیته سنای کنیا، متوجه وخامت اوضاع کارگران در عربستان شد و توصیه کرد اعزام کارگر متوقف شود. ولی سال 2022 که آقای روتو به ریاست جمهوری رسید، کارزار اعزام کارگران به خارج تشدید شد. حالا هر چند ماه یکبار، روستاییان کنیایی به نایروبی می روند تا یک تابوت را از فرودگاه تحویل بگیرند. سیمون اربا شوهر یک زن 24 ساله خدمتکار است که توسط کارفرمای عربستانی خود مورد آزار و تجاوز قرار گرفته بود. تابستان گذشته به قدری حال زن بد شد که از شرکت کارگزار سعودی خواست تا نجاتش دهد ولی چند روز بعد به خانواده وی خبر دادند که زن مرده است. دولت کنیا مرگ او را به مسائل عصبی نسبت داد

منبع: نیویورک تایمز

مترجم: فاطمه رادمهر