ولى اسلام از ما نمى خواهد كه مال خود را از هر راهى كه شده از روا يا ناروا فراهم آوريم، چنانكه سرمايه دارىِ غربى توصيه مى كند، بلكه اسلام مى خواهد كه آدمى پول خود را بدون تقلّب و خيانت و احتكار و ربا و تباهى به كف آورَد.
اسلام مى گويد: در طلب مال بكوش و آن را به دست آور و از ثمره كار خود برخوردار شو، تو مالك مالى هستى كه آن را بدست مى آورى و مى توانى هرگونه كه بخواهى در دارايىِ خود تصرف كنى البته مشروط بر آن كه مال تو از حلال فراهم آمده باشد.
اين نگرش را بايد در ميان زياده روىِ سرمايه داران، منطقى صحيح و معتدل به شمار آورْد، زيرا سرمايه داران هر آنچه را انسان به دست آورَد روا مى شمرند اگرچه كسى سلاح داد و ستد كند يا خون همسايه خويش بريزد، چنانكه بايد اسلام را از كوته نظرىِ كمونيستهايى برتر دانست كه مى گويند: انسان ابزارى است در كارگاهى پهناور و حقّ او بيش از توشه و مسكن و جامه اى كه حكومت براى او مشخص مى كند، نيست.
از همين رو اسلام در كنار تأكيد بر مالكيت فردى بر كسب حلال نيز پاى مى فشرد.
پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد: «طلب الحلال فريضة على كلّ مسلم و مسلمة; طلب كردن روزىِ حلال بر هر مرد و زن مسلمان واجب است».
«من بات كالاً من طلب الحلال بات مغفوراً له; هركه خسته از طلب حلال، شب را به صبح برسانَد آمرزيده است».
«العبادة سبعون جزءاً أفضلها طلب الحلال; عبادت، هفتاد بخش است كه برترين آن طلب روزىِ حلال است».
اينك با فروتنى درنگى در اين حديث مى كنيم تا درونمايه آن را بيرون كشيم:
نماز كه ستون دين است عبادت است. روزه كه سپر آتش است عبادت است. زكات كه موجب حفظ خونهاست عبادت است. حج كه يكى از اركان پنجگانه دين است عبادت است. آيا در ميان ديگر عبادتها برتر از اينها عبادتى مى شناسيد؟
برترين عبادت بر اساس آنچه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) فرموده طلبيدن روزىِ حلال است. اسلام چه بسيار به اين دو محور پرداخته: طلبيدن و روا بودن. پس تو بايد اگر طلب نمى كردى نخست طلب كنى و اگر از هر راهى طلب مى كردى بايد طلب خود را به حلال، اختصاص دهى. عبادت با پُرىِ شكم از حرام پذيرفته نمى شود، چنانكه عبادت با آلودگىِ دست انسان به مال فقير و يتيم و ربا و احتكار توشه مردم و... به آسمان نمى رود: (إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ); «خداوند تنها كار پرهيزگاران را مى پذيرد».
و تنها عمل صالح بالا مى رود: (لَن يَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَ لاَ دِمَآؤُهَا وَ لَـكِن يَنَالُهُ التَّقْوَى مِنكُمْ); «هرگز گوشتهاى آنان و نه خونهايشان به خدا نخواهد رسيد ولى ]اين[ تقواى شماست كه به او مى رسد».
و در پرتو اين مفاهيم، معنى اين حديث را درك مى كنيم. پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد:
«العبادة عشرة أجزاء تسعة اجزاء في طلب الحلال; عبادت ده جزء است كه نُه جزء آن در طلب روزىِ حلال است».
«من أكل من كدّ يده مرّ على الصراط كالبرق الخاطف; هركه از دست رنج خود بخورَد همچون برق از صراط مى گذرد».
«من أكل من كدّ يده نظر الله إليه بالرحمة، ثمّ لا يعذّبه أبداً; هركه از دست رنج خود بخورَد خداوند با رحمت، بدو خواهد نگريست و هرگز عذابش نخواهد كرد».
«من أكل من كدّ يده حلالا فتح له أبواب الجنّة يدخل من أيّها شاء; هركه از دست رنج حلال خود بخورَد، خداوند درهاى بهشت را به روى او خواهد گشود و او از هر درى كه بخواهد به بهشت وارد مى شود».
«من أكل من كدّ يده كان يوم القيامة في عداد الأنبياء و يأخذ ثواب الأنبياء; هركه از دست رنج خود بخورَد روز رستخيز در شمار انبياء خواهد بود و پاداش انبياء را خواهد گرفت».
امام باقر(عليه السلام) فرمود: «من طلب الدنيا استعفافاً عن الناس و سعياً على أهله و تعطفاً على جاره لقي الله عزّوجلّ يوم القيامة و وجهه مثل القمر ليلة البدر; هركه با پاكدامنى از مردم، دنيا را بطلبد و براى خانواده خود بكوشد و بر همسايه خويش مِهر ورزد خدا را در روز رستخيز با رويى چون ماه شب چهارده ديدار خواهد كرد».
پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد: «من سعى على عياله من حلّه فهو كالمجاهد في سبيل الله; هركه از حلال در راه اداره خانواده اش بكوشد همچون كسى است كه در راه خدا جهاد مى كند».
«من طلب الدنيا حلالاً في عفاف كان في درجة الشهداء; هركه دنيا را با پاكدامنى و روايى طلب كند به مرتبه شهدا خواهد بود».
«من أكل الحلال أربعين يوماً نوّر الله قلبه و أجرى ينابيع الحكمة من قلبه على لسانه; هركه چهل روز، حلال بخورَد خداوند دل او را نورانى كند و چشمه هاى حكمت را از دل او بر زبانش جارى سازد».
«كان رسول الله(صلى الله عليه وآله) إذا نظر الرجل فاعجبه قال: هل له حرفة؟ فإن قالوا: لا، قال: سقط من عينى، قيل: و كيف ذاك يا رسول الله؟ قال: لأن المؤمن إذا لم يكن له حِرفة يعيش بدينه; پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) هرگاه به مردى نظر مى كرد و از او خوشش مى آمد مى پرسيد: آيا پيشه اى دارد؟ اگر پاسخ مى دادند نه، مى فرمود: از چشم من افتاد، و هنگامى كه دليل آن را مى پرسيدند پيامبر(صلى الله عليه وآله)مى فرمود: زيرا مؤمن اگر پيشه اى نداشته باشد با ]زيان به [دينش زندگى خواهد كرد».
يكى از ياران پيامبر(صلى الله عليه وآله) از پيامبر خواست تا از خدا بخواهد او را مستجاب الدعوه كند. حضرت(صلى الله عليه وآله) به او فرمود: «أطب طعمتك تستجب دعوتك; خوراك خود را پاك گردان مستجاب الدعوه مى شوى».
امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد: «إقرؤا من لقيتم من اصبحاكم السلام و قولوا لهم: إنّ فلان بن فلان يقرؤكم السلام و يقول لكم: عليكم بتقوى الله عزّوجلّ و ما ينال به ما عند الله، إنّي و الله ما آمركم إلا بما نأمُرُ به أنفسنا فعليكم بالجدّ و الإجتهاد و إذا صلّيتم الصبح و انصرفتم فبَكِّروا في طلب الرزق و اطلبوا الحلال فإنّ الله عزّوجلّ سيرزقكم و يعينكم عليه; هرگاه هر يك از ياران خود را ديديد سلام ]مرا به او[ برسانيد و به ايشان بگوييد: فلان بن فلان به شما سلام مى رسانَد و مى گويد: بر شما باد به تقواى الهى و به عملى كه به وسيله آن آنچه نزد خداست بدست آورد و من ـ به خدا ـ شما را به چيزى سفارش نمى كنم مگر به آنچه خود را بدان سفارش مى كنم، پس بر شما باد تلاش و سخت كوشى و هرگاه نماز صبح را گزارديد و راه خود گرفتيد به شتاب سراغ روزىِ خود رويد و حلال را طالب باشيد كه خدا روزىِ شما را خواهد داد و در به دست آوردن روزى، ياريتان خواهد رسانْد».
شايد برخى اين سؤال را طرح كنند كه ميزان حلال و حرام در شريعت اسلام چيست؟
پاسخ آن است كه خدا همه اين شرايط را در ضمن اوصاف پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)گرد آورده و مى فرمايد: (وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَـتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَآئِثَ); «براى آنان چيزهاى پاكيزه را حلال و چيزهاى ناپاك را حرام مى گردانَد».
پس هر چيز پاكى كه به دين و دنيا زيان نرسانَد حلال است و هر چيز ناپاكى كه دنيا را ويران كند و آخرت را به تباهى كشد حرام است، و تفصيل آن در كتابهاى فقه آمده است.
*برگرفته از کتاب ارزش ها در نگاه اسلام نوشته آیت الله سید محمد شیرازی
نظر شما