«جنید حافظ» استاد دانشگاه در پاکستان پس از گذراندن شش سال حبس، سال 2019 به اعدام محکوم شد؛ اتهام وی کفر و توهین به حضرت محمد(صل الله علیه و اله) در فیسبوک بود.
طبق بررسی های کمیسیون آزادی مذاهبِ بین المللیِ آمریکا، ایران و پاکستان جایگاه اول و دوم را از حیث داشتن سختگیرانه ترین قوانین در زمینه توهین به مقدسات، از آن خود کرده اند. آقای حافظ که حکم اعدام وی در مرحله تجدیدنظر قرار دارد، یکی از حدود 1500 شهروند پاکستان است که در سه دهه گذشته به ارتداد یا توهین به مقدسات متهم شده اند.
گرچه تاکنون هیچیک از متهمین اعدام نشده اند، اما از سال 1990 هفتاد نفر توسط اوباش و کسانی که خود را پاسدار ارزش ها می دانند، بدلیل توهین به اسلام به قتل رسیده اند. علاوه بر متهمان، چند تن از کسانی که در مقام دفاع از آنها برخاسته بودند، از جمله یکی از وکلای آقای حافظ و دو سیاستمدار عالی رتبه که مخالف اعدام آسیه بی بی –زن مسیحی که بدلیل توهین به حضرت محمد(صل الله علیه و اله) محکوم شده بود و سال 2019 تبرئه شده از پاکستان خارج شد- بودند، نیز کشته شدند.
کفر و ارتداد
از مجموع 71 کشوری که کفر را جرم می دانند، 32 کشور مسلمان هستند. نوع مجازات و قوانین اجرایی در خصوص این جرم، در کشورها متفاوت است؛ در ایران، پاکستان، افغانستان، برونئی، موریتانی و عربستان، حکم کفر اعدام است. در بین کشورهای غیرمسلمان، سخت ترین قانون در برابر کفر را، ایتالیا دارد که متهمان حداکثر به سه سال زندان محکوم می شوند.
نیمی از 49 کشور مسلمان جهان، قوانینی در ممنوعیت ارتداد وضع کرده اند؛ به این معنی که اگر فرد از دین اسلام خارج شود، مجازات می گردد. همه کشورهایی که جرمی تحت عنوان ارتداد دارند، بجز هند، مسلمان هستند. غالبا کسانی که به کفرگویی متهم شده اند، عنوان مرتد نیز بر آنها بار شده و به دو اتهام محاکمه می گردند.
قوانین کفر و ارتداد بین مردم مسلمان در سراسر جهان نیز هوادار دارد؛ طبق نظرسنجی پیو در سال 2013 حدود 75% از شرکت کنندگان در نظرسنجی، از آسیای جنوب شرقی، خاورمیانه، شمال آفریقا و جنوب آسیا، با رسمیت قوانین شریعت به قانون اساسی کشورهایشان موافق بودند و از میان کسانی که حامی قانون شریعت بودند، 25% از جنوب شرقی آسیا، 50% از خاورمیانه و شمال آفریقا و 75% از جنوب آسیا، از اعدام مرتدان حمایت می کردند.
علما و دولت
در کتابی که سال 2019 با عنوان «استبداد و توسعه نیافتگی» منتشر کردم، نوشته ام که ریشه قوانین کفر و ارتداد در جهان اسلام، به اتحاد بین دانشمندان اسلامی و حکومت باز می گردد. از حدود سال 1050 برخی از علمای حقوق و الهیاتِ اهل سنت، همکاری نزدیکی را با حاکمان آغاز نمودند تا مانع از نفوذ فیلسوفان مسلمان در جامعه شوند.
فیلسوفان مسلمان به مدت سه قرن نقش مهمی در ریاضیات، فیزیک و پزشکی داشتند، سیستم اعداد عربی [1]را که امروزه در سراسر غرب استفاده می شود توسعه دادند و اولین نسل از دوربین مدرن را اختراع کردند.
عالمان محافظه کار احساس می کردند که فیلسوفان از فلسفه یونانی و شیعی تأثیر پذیرفته اند، حال آنکه عقاید این دو نحله، مغایر با عقاید اسلام سنی است. یکی از مهمترین عالمان محافظه کار، غزالی بود.
وی در کتاب های خود –که امروزه نیز مورد رجوع بسیاری از محققان و اهل علم است- دو فیلسوف برجسته اسلامی (فارابی و ابن سینا) را به دلیل دیدگاههایی که در مورد قدرت خداوند و ماهیت معاد داشتند، مرتد خواند و نوشت که پیروان این دو فیلسوف می توانند به قتل برسند. این نوشته ها دستاویزی برای سلاطین مسلمان قرن دوازده شد تا به آزار و اذیت –و در برخی موارد اعدام- اندیشمندانی روی آورند که افکار آنها را تهدیدی علیه حاکمیت خود می دانستند.
اتحاد حکومت و عالمان در اواسط قرن یازده در آسیای میانه، ایران و عراق آغاز شد و یک قرن بعد به سوریه، مصر و شمال آفریقا گسترش یافت. در این رژیم ها زیر سؤال بردن اقتدار سیاسی و اندیشه های راست گرایانه و محافظه کارانه دینی، در حکم ارتداد بود.
مسیر اشتباه
در بخش هایی از اروپای غربی نیز مشابه این اتحاد، بین کلیسای کاتولیک و پادشاهان دیده می شد و حکومت ها، آزادی اندیشه را مورد هجمه قرار می دادند. بین قرن 16 و 18 هزاران نفر در اسپانیا با تفتیش عقاید، انگ مرتد خوردند و مورد شکنجه قرار گرفته، کشته شدند.
قوانین مربوط به توهین مقدسات نیز گرچه به ندرت اعمال می شد، ولی تا همین اواخر در کشورهای اروپایی وجود داشت. دانمارک، ایرلند و مالت اخیرا این قوانین را لغو کردند اما در بسیاری از بخش های جهان اسلام، قانون توهین به مقدسات همچنان ساری و جاری است.
در پاکستان ضیاء الحق که از سال 1978 تا 1988 بر کشور حکم می راند، در اتحاد با علما، در قوانین کفر و توهین به مقدساتی که توسط استعمارگران انگلیسی برای جلوگیری از درگیری های بین مذهبی نوشته شده بود، به نفع اسلام سنی تغییراتی اعمال کرد و حداکثر مجازات را به اعدام افزایش داد.
از دهه 1920 تا زمان روی کار آمدن ضیاء الحق، قوانین کفر و توهین به مقدسات فقط دوازده بار اجرایی شده بود؛ اما با به قدرت رسیدن ضیاء الحق این قوانین به ابزاری برای برخورد با مخالفان بدل شد. این روندِ مشابه را در چهار دهه گذشته در دهها کشور مسلمان از جمله مصر و ایران نیز می بینیم.
صداهای مخالف در اسلام
عالمان محافظه کار برای اثبات درست بودن قوانین کفر و ارتداد به حدیثی از پیامبر اکرم استناد می کنند که در آن آمده است: «هرکس دین خود را تغییر داد او را بکشید». اما بسیاری از اندیشمندان و روشنفکران مسلمان این دیدگاه رادیکال را نمی پذیرند؛ آنان استدلال می کنند که پیامبر(ص) خود هیچگاه کسی را به اتهام ارتداد اعدام نکرد و پیروانش را نیز به این کار تشویق ننمود. در قرآن نیز توهین به مقدسات جرم تلقی نشده و برعکس، صدها آیه آمده است که مردم را به صلح، آزادی و مدارای مذهبی تشویق می کند.
در آیه 256 سوره بقره خداوند می فرماید «در دین هیچ اجباری نیست» و در آیه 140 سوره نساء از مسلمانان می خواهد که با کسانی که سخن کفرآمیز بر زبان می رانند همنشینی نکنند و آن مجلس را ترک گویند «هنگامی که بشنوید افرادی آیات خدا را انکار و استهزا می‌نمایند با آنها ننشینید»
اما عالمان محافظه کار با استفاده از روابط سیاسی و اقتداری که در طول تاریخ در تفسیر اسلام داشتند، صداهای معتدل را به حاشیه راندند.
کوتاه سخن اینکه: تحقیقات من نشان می دهد، جرم انگاشتن توهین به مقدسات و ارتداد بیش از آنکه امری مذهبی باشد سیاسی است. قرآن دستوری به مجازات توهین کنندگان نداده، بلکه سیاست های اقتدارگرایان است که چنین جرم انگاری هایی را ایجاب کرده است..
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما