تأثیر رفع تحریم ها بر تجارت ایران و اروپا چه خواهد بود؟

انتظار می رود که مذاکرات بر سر احیای برجام، ماه اوت و با روی کار آمدن رئیسی از سر گرفته شود. دولت جدید ایران احتمالا شامل شخصیت هایی خواهد بود که منتقد تلاش های حسن روحانی برای عادی سازی روابط سیاسی و اقتصادی با غرب هستند؛ اما ارزش استراتژیک توافق هسته ای و نیاز به کاهش فشارهایی که بر اقتصاد ایران وجود دارد، ممکن است دولت جدید را مجبور کند با واقع نگری وارد معامله با آمریکا شود. در این مرحله، واشنگتن می تواند تحریم های ثانویه ای که ترامپ بر ایران وضع کرده و این کشور را به مدت سه سال در رکود اقتصادی قرار داده است را رفع کند و همزمان ایران به تعهدات خود در برجام بازگردد و اجازه کنترل فعالیت های هسته ای خود را بدهد

درحالی که مذاکره کنندگان به تلاش خود برای رسیدن به نتیجه ادامه می دهند، مقامات اروپایی درحال بررسی این موضوع هستند که چگونه بعد از رفع تحریم های ثانویه آمریکا، تجارت با ایران را احیا کنند. گام های روشنی وجود دارد که دولت ها می توانند برای تشویق تجارت و رفع شک و تردیدهای رهبران تجاری اروپا برای از سرگیری تجارت با ایران بردارند. اما این بار با ژانویه 2016 و نتیجه ای که از رفع تحریم ها در آن زمان حاصل شد، فرق دارد؛ تجربه کارزار فشار حداکثری ترامپ باعث شده است که شرکت ها نسبت به دوام توافق هسته ای و امکانی که کاهش تحریم ها در اختیار آنها قرار می دهد، با دیده تردید و احتیاط بنگرند. اکنون شرکت ها می دانند که کاهش تحریم ها به معنی رفع تمام موانع تجاری با ایران نیست؛ به ویژه چالش های بانکی که حتی در صورت رفع تحریم های ثانویه، ادامه خواهد داشت

اگر تجارت ایران و اروپا به حالت قبل از خروج آمریکا از توافق برنگردد و ایران از احیای برجام سود اقتصادی نبرد، در آن صورت توافق هسته ای دوباره آسیب پذیر خواهد شد و تهران می تواند در توجیهی قابل قبول، به شکست غرب در اجرای تعهدات اقتصادی اش استناد کند. مقامات ارشد ایران از جمله رهبر جمهوری اسلامی، پیشتر هشدار داده بودند که رفع تحریم ها باید منجر به نتیجه شود؛ یعنی فقط روی کاغذ نباشد، بلکه منافع آن را ایران در عمل ببیند

در تجربه گذشته که از ژانویه 2016 آغاز شد، تجارت ایران و اروپا پیشرفت قابل توجهی داشت. داده های یورواستات که 24 ماهه ی بعد از رفع تحریم ها را دربر می گیرد، نشان می دهد که صادرات ماهانه اتحادیه اروپا به ایران 47% افزایش داشته و واردات اتحادیه از ایران نیز 560% بیشتر شده است، که بیشتر این واردات را نفت و مشتقات آن شامل می شود. در آن زمان شرکت های اروپایی از فرصت هایی که برای حضور در بازار ایران بعد از رفع تحریم ها ایجاد شده بود، آگاه بوده و مشتاق بهره برداری از این فرصت ها بودند

اما بعد از آن با آغاز کارزار فشار حداکثری، تجارت بین ایران و اتحادیه اروپا به شدت کاهش یافت. دوره 24 ماهه منتهی به آوریل 2021 نشان می دهد که میانگین صادرات ماهانه اتحادیه به ایران و واردات ماهانه ایران به اروپا نسبت به دو سال منتهی به ژانویه 2016 (یعنی پیش از اجرای برجام) حدود 40% کاهش یافته است. بنابراین این بار رونق و شکوفایی مجدد روابط تجاری ایران و اروپا، از سال 2016 مشکل تر است؛ زیرا هم اکنون روابط تجاری بین دو طرف نسبت به سالهای پیش از برجام کمتر می باشد و شرکت های کمتری برای بهره گیری از فرصت حضور در بازار ایران پس از رفع تحریم ها، از خود علاقه نشان می دهند

اگر بخواهیم دو سناریوی خوش بینانه و بدبینانه را در افزایش تجارت بین ایران و اروپا در نظر بگیریم، در حالت بدبینانه 24 ماه بعد از لغو تحریم ها، صادرات ماهانه اتحادیه به ایران به طور میانگین 457 میلیون یورو می شود و در حالت خوش بینانه این میزان به 520 میلیون یورو افزایش می یابد. این درحالی است که در دوره اول رفع تحریم های برجام -که گفتیم از سال 2016 آغاز شد- این رقم 648 میلیون یورو بود.

واردات نیز شرایط مشابهی دارد؛ با گذشت 24 ماه از لغو تحریم ها، واردات ماهانه اتحادیه از ایران به طور میانگین بین 329 و 463 میلیون یورو خواهد بود که در مقایسه با سال 2016 بسیار کمتر است

این امر بستگی به این دارد که آیا اروپائیان خرید نفت ایران را از سر می گیرند یا نه؛ زیرا با خرید نفت است که ایران به پول کافی برای خرید کالاهای مورد نیاز خود از اروپا دسترسی پیدا می کند. در دو سال منتهی به ژانویه 2016 ایران به میزان 128 میلیون یورو کسری تراز تجاری داشت که تاحدی بازتاب دهنده تقاضای زیاد کالاهای صنعتی اروپا در ایران در پی سالها تحریم و فقدان سرمایه گذاری در کشور بود. در حالت خوش بینانه، کسری تراز تجاری ایران به 57 میلیون خواهد رسید؛ این کاهش کسری، به افزایش تقاضای اروپایی ها برای واردات نفت بستگی دارد و اگر این امر تحقق نپذیرد، ایران امکان دیگری برای تأمین مالی خود به منظور تجارت با اروپا ندارد. این تنها یکی از موانع ساختاری بر سر رشد تجارت بین ایران و اروپا است

اینکه طرفین بتوانند میزان تجارت فیمابین خود را به اوایل اجرایی شدن برجام برگردانند، نیازمند گذر زمان و مداخلات سیاسی است. اروپایی ها باید دیپلماسی اقتصادی خود را گسترش دهند و از شرکت هایی که تجارت خود را با ایران از سر می گیرند حمایت کنند. ایران ممکن است از نظر اقتصادی برای اروپا اهمیت نداشته باشد، اما از نظر سیاسی مهم است و تجارت فیمابین می تواند رکن روابط سازنده اتحادیه اروپا و ایران باشد. بدون این رکن تلاش چهره های حامی توافق در ایران از جمله در دولت جدید در بلندمدت با شکست مواجه خواهد شد

*منبع: شورای روابط خارجی اروپا

مترجم: فاطمه رادمهر