کشورهای حاشیه خلیج فارس که روزی با توافق هسته‌ای مخالفت می‌کردند، حالا از احیای آن حمایت می‌کنند و از زمانی که در مورد ادامه حضور آمریکا در منطقه دچار تردید شدند، بر تلاش‌های خود برای تعامل با تهران افزوده‌اند. به گفته یک مقام آمریکایی، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در دیداری که ماه گذشته با فرستادگان آمریکا داشتند «انطباق کامل دو طرف را با برجام» خواستار شدند. البته دولت‌های منطقه در جلوگیری از توسعه برنامه ایران و دستیابی این کشور به سلاح‌های اتمی اشتراک نظر دارند، ولی اشتیاق آنها برای رفع تحریم‌ها به یک اندازه نیست.
دولت‌هایی همچون عربستان و امارات نگرانند که شکست مذاکرات منجر به رویارویی مستقیم بین آمریکا و اسرائیل از یکسو و ایران از سوی دیگر شود و دود این درگیری به چشم آنان نیز رود.
تا چند سال پیش این کشورها مطمئن بودند که آمریکا از آنها محافظت خواهد کرد؛ اما مدتی بعد از روی کار آمدن ترامپ این تصورات رنگ باخت و این بی‌اعتمادی و عدم اطمینان به آمریکا، با ریاست جمهوری بایدن ادامه یافت. یکی از وعده‌های انتخاباتی بایدن این بود که دیگر سلاح‌های مورد نیاز عربستان برای جنگ با حوثی‌های یمن را در اختیار این کشور قرار نمی‌دهد و هزینه بیشتری بابت نقض حقوق بشر بر مقامات سعودی تحمیل می‌کند.
بایدن پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری، به سرعت نام حوثی‌ها را از لیست گروههای تروریستی حذف کرد و قول داد تا برای پایان دادن به جنگ یمن بیشتر تلاش کند؛ قولی که تا کنون محقق نشده و حملات موشکی و پهپادی حوثی‌ها به سعودی ادامه دارد.
آمریکا همچنین در زمان ریاست جمهوری ترامپ قول فروش جنگنده‌های اف35 را به امارات داد تا این کشور را تشویق به عادی سازی رابطه با اسرائیل نماید؛ اما فروش این جنگنده‌ها با اختلافی که بر سر نوع فناوری بکار رفته در آنها ایجاد شده، به عقب افتاده است.
نگرانی کشورهای عرب خلیج فارس از حضور نیروهای نیابتی ایران در منطقه و توسعه موشک‌های بالستیک این کشور، در مقایسه با برنامه هسته‌ای بیشتر است اما این موضوعات در جریان مذاکراتی که به امضای برجام انجامید، کنار گذاشته شد. اکنون هم طبق گفته آمریکا و شرکای اروپایی‌اش، اولویت مذاکره کنندگان، تطابق کامل ایران با تعهدات برجامی‌اش است و امید می‌رود که در ادامه، سایر موضوعات نیز مورد گفتگو قرار گیرد؛ اما ایران اعلام کرده که هیچ وقت حاضر به گفتگو درباره این دو مسئله نیست.
بنابراین وقتی کشورهای عرب دیدند نگرانی آنها در اولویت برنامه‌های آمریکا نیست، تلاش جدیدی را برای کنار گذاشتن دشمنی با ایران آغاز کردند. مهمترین اتفاقی که این هفته افتاد دیدار مشاور امنیت ملی امارات، شیخ طحنون بن زاید آل‌نهیان از تهران بود. وی بلندپایه‌ترین مقام اماراتی است که در یک ده گذشته به ایران سفر می‌کند. یکی از مقامات ارشد ایران این دیدار را «فصل جدیدی» در روابط دو کشور نامید.
انور قرقاش مشاور ارشد سیاست خارجی امارات به تازگی در کنفرانسی که در ابوظبی برگزار شده بود، گفت «ما گام‌هایی را برای کاهش تنش برداشته‌ایم و علاقه‌ای به رویارویی نداریم».
عربستان نیز گفتگوی خود را با ایران با میانجیگری دولت بغداد آغاز کرد. این مذاکرات همچنان در حال انجام است و البته ظاهرا پیشرفت چندانی نداشته است.
جنیفر گاویتو معاون وزیر خارجه آمریکا در امور ایران و عراق در این خصوص به شبکه CNBC گفت «ایالات متحده از گفتگوهای مستقیمی که منجر به صلح و ثبات بیشتر در منطقه می‌شود استقبال می‌کند».
آنگونه که یکی از افراد آشنا به اندیشه‌های رهبران خلیج فارس می‌گوید، آنچه در وین بین کشورهای طرف برجام می‌گذرد، موضوع مذاکرات اعراب نیست. آنها نمی‌خواهند کانالی برای انجام مذاکرات موازی در مورد توافق هسته‌ای باشند. ایران از آنها خواسته بود که این نقش را ایفا کنند؛ اما این رهبران نپذیرفتند و به جای آن تصمیم گرفتند مستقلا راههایی را برای رفع تنش و تعارضات خود با سایر کشورهای منطقه دنبال کنند. در همین راستا مقامات امارات علاوه بر ایران به ترکیه، سوریه و قطر نیز رفتند. همچنین هفته گذشته محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در جریان تور خلیج خود، از دوحه دیدار کرد.
به گفته ریاض قهوه‌چی مشاور امور دفاعی در دبی، خروج بی‌برنامه آمریکا از افغانستان، ناتوانی آمریکا از دادن پاسخ به حملات پهپادی حوثی‌ها علیه تأسیسات نفتی سعودی، در کنار سیگنال‌هایی که از سوی واشنگتن مبنی بر بی‌علاقگی این کشور به خاورمیانه ارسال می‌شود، این احساس را در کشورهای عرب ایجاد کرد که خود باید دست به کار شوند «حالا هرکشوری می‌کوشد سیاست‌هایی اتخاذ کند که تضمین کننده منافعش باشد. انها دیگر منتظر نیستند تا آمریکا جلو رود و پشت سرش حرکت کنند».
به گفته عبدالخالق عبدالله تحلیلگر سیاسی، کشورهای خلیج فارس از اینکه اوباما آنان را از جریان مذاکرات برجام کنار گذاشت خشمگین بودند اما در دولت بایدن با کشورهای منطقه بر سر احیای برجام مذاکرات گسترده‌ای انجام شد و این امر از ناراحتی اعراب فروکاست. اما «در تعامل و گفتگوی این کشورها با ایران، آمریکا نقشی ندارد. گفتگو با ایران خواست منطقه‌ای بوده و فارغ از نتیجه توافق هسته‌ای انجام می‌شود. اعراب دیگر از آمریکا دستور نمی‌گیرند».
به گفته مقامات آمریکا، قول افزایش روابط اقتصادی بین ایران و کشورهای منطقه می‌تواند به ایران انگیزه دهد تا بدنبال موفقیت مذاکرات وین باشد «بسیاری از کشورهای منطقه آماده‌اند به محض رفع تحریم‌ها با ایران روابط تجاری داشته باشند».
قرقاش در گفتگو با انستیتو واشنگتن اظهار امیدواری کرد که ایران واکنش مناسبی به شرایط جدیدی که در منطقه حاکم شده بدهد «ایران می‌تواند برای برقراری آتش بس در یمن نقش سازنده‌ای ایفا کند، گرچه تاکنون در این زمینه از این کشور تلاشی ندیده‌ایم».
به گفته اسفندیار باتمانقلیچ، تغییر سیاست امارات تا اینجا منجر به افزایش تجارت با ایران شده است. پس از خروج ترامپ از برجام، تجارت بین دو کشور کاهش چشمگیری یافت اما ارقام اخیر نشان می‌دهد که این سطح به قبل از مارس 2018 رسیده است. ضمن اینکه امارات در تسهیل صادرات نفت ایران به چین کمک کرده تا تهران به ارزهای خارجی دسترسی داشته باشد. البته این اقدامات تحریم‌های آمریکا را نقض می‌کند اما به نظر می‌رسد که بایدن چشم خود را به روی این امر بسته است.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما