ایران برای اولین بار درگیر جنگی بزرگ در قاره اروپا شده است. مستشاران نظامی ایرانی در اوکراین و احتمالا بلاروس حضور دارند و به روسیه کمک می کنند تا پهپادهای کامیکازه ایرانی را بر فراز شهرها و زیرساخت های اوکراین به پرواز درآورند. یک خبرنگار اسرائیلی به نقل از یک مقام اکراینی می نویسد که تاکنون ده ایرانی در حمله اوکراین به مواضع روسیه کشته شده اند. تهران آماده می شود تا نه تنها با اعطای پهپاد به روسیه که با ارائه دو نوع موشک بالستیک، ذخایر روبه کاهش روسیه را جبران کند.
حمایت نظامی تهران که هم اکنون نیز تأثیر خود را بر جنگ گذاشته، پیامدهای ژئوپلیتیکی فراتری دارد. ایران با افزایش حمایت خود از روسیه برای تحت سلطه درآوردن اوکراین، می خواهد پروژه خود را در خاورمیانه پیش ببرد. تهران امیدوار است در پرتو این همکاری وارد معاملات تسلیحاتی بیشتری با مسکو شود و در عین حال از درس هایی که از نبرد اوکراین می آموزد برای تکمیل قابلیت های پهپادها و موشک های خود استفاده کند. ایران همچنین درصدد این است که با دامن زدن به بحران اکراین، حواس غرب را به آنسو معطوف کرده و از رویارویی با قدرت طلبی خود در خاورمیانه منحرف کند. ولی این حمله می تواند واشنگتن و متحدان غربی اش را به اتخاذ سیاستی قوی تر علیه تهران سوق دهد.
روسیه نشان داده است که در میدان نبرد با اوکراین نقاط ضعف بسیاری دارد ولی حالا حامیان مشتاقی پیدا کرده است. تهران که از زمان جنگ ایران و عراق تلاش قابل توجهی برای پیشبرد برنامه موشکی و پهپادی خود کرده طبق گزارش ها صدها هواپیمای بدون سرنشین از انواع مختلف در اختیار مسکو گذاشته است.
یکی از نمایندگان پارلمان اوکراین گفت که پهپاد ایرانی شاهد 136 به روسیه کمک کرده است که به حدود 40% از زیرساخت های برق اوکراین آسیب برساند و نیمی از ظرفیت تولید برق غیرهسته ای این کشور را تحت تأثیر قرار دهد. این حملات موجب خاموشی های بزرگ و سهمیه بندی انرژی شده است. با ادامه این روند و با نزدیک شدن به زمستان، مسکو امیدوار است که اراده اوکراین را برای مبارزه از بین ببرد.
طبق گزارش ها تهران به زودی علاوه بر پهپادهای مختلف موشک های بالستیک کوتاه برد فاتح 110 و ذوالفقار را در اختیار مسکو قرار می دهد. این موشک ها از دقیق ترین موشک های بالستیک ایران هستند. برد فاتح 110، 250 تا 330 کیلومتر گزارش شده است و برد ذوالفقار به 700 کیلومتر می رسد.
ایران در نیم دهه گذشته از انواع این موشک ها در عملیات های نظامی متعددی استفاده کرده است؛ از جمله این عملیات ها، حمله به مواضع آمریکا در عراق در ژانویه 2020 بود که باعث آسیب روانی و مغزی به نظامیان آمریکایی شد. ایران همچنین انواعی از این سلاح ها را در اختیار نیروهای نیابتی خود در خاورمیانه قرار داده است. ارسال این سلاح ها به روسیه کمک می کند تا ذخایر محدود موشک های خود را حفظ کند.
همکاری نزدیک تهران و مسکو در اوکراین سبب غافلگیری برخی از کارشناسان روسی و ایرانی شد. زیرا ایران و روسیه علیرغم همسویی اخیر خود تاریخچه ای طولانی در دشمنی و بی اعتمادی دارند که به دوران تزار باز می گردد. جنگ های متعددی بین دو کشور رخ داده و روسیه بارها در سیاست ایران مداخله کرده است. در طول جنگ سرد زمانی که پهلوی بر ایران حکم می راند، روابط دو کشور متشنج بود و پس از انقلاب اسلامی حتی این روابط بدتر شد. جمهوری اسلامی شوروی را در کنار آمریکا شیطان نامید و از مجاهدین افغان در برابر شوروی حمایت کرد. در طول جنگ ایران و عراق نیز مسکو به بغداد کمک می رساند اما این رابطه به مرور زمان بهبود یافت و روسیه به برنامه های موشکی و زیرساخت های هسته ای ایران در دهه 1990 کمک کرد. اما وقتی مسکو در انجام تعهداتی که طبق قراردادهای تسلیحاتی با ایران بر عهده داشت، تعلل کرد و در چندین قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل علیه برنامه هسته ای ایران رأی داد، باعث ایجاد بی اعتمادی در بین ایرانیان شد.
با این حال روابط روسیه و ایران از زمان بازگشت پوتین به ریاست جمهوری در سال 2012 –و به ویژه پس از مداخله نظامی او در سوریه در سال 2015 برای نجات اسد- گرم شده است. گرچه سوء ظن و رقابت بین دو کشور همچنان وجود دارد ولی هر دو طرف به دلیل دشمنی مشترک با غرب منافع خود را در هم تنیده می بینند.
مسکو از زمان حمله به اوکراین مشارکت خود را با تهران –از جمله برای مقابله با تحریم های غرب- دو چندان کرده است. در همین حال رهبر ایران به زیردستان خود دستور داده تا روابط کشور را با روسیه و چین توسعه دهند. با حمایت کرملین ایران سال گذشته به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای درامد. تهران همچنین به دنبال عضویت در گروه بریکس است و دارد برای دستیابی به توافقنامه دائمی تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا به رهبری مسکو مذاکره می کند.
ایران با تأمین پهپاد و موشک و مستشاران نظامی برای روسیه می کوشد ارزش خود را به این کشور نشان دهد اما این همکاری ها این سؤال را ایجاد کرده است که ایران قرار است در ازای آن چه چیزی دریافت کند.
اکنون جنگنده های پیشرفته روسی و سامانه پدافند هوایی اس400 که مسکو قبلا از فروش آن به تهران خودداری کرده بود، می تواند عرضه شود. کمک به برنامه تسلیحات هسته ای ایران نیز یکی دیگر از گزینه هاست. در کنار اینها ایران امکان می یابد تا پهپادها و موشک های خود را –به ویژه در تقابل با سیستم های دفاع هوایی ساخت غرب- آزمایش کند. تهران مطمئنا درسِ آموخته شده از این جنگ را برای توسعه تسلیحات و تاکتیک های خود در خاورمیانه به کار خواهد گرفت.
ایران با مشارکت در جنگ اوکراین برنامه های تهاجمی خود را به سمت غرب توسعه داده است. ایران دهه ها با تأمین تسلیحات و پول برای گروههای شبه نظامی خاورمیانه می کوشید نفوذ خود را گسترش داده و رقیبانش را تضعیف کند؛ حالا همین استراتژی را دارد در اروپا پیاده می کند.
با دامن زدن به بحران اوکراین ایران امیدوار است توجه آمریکا از خاورمیانه برداشته شده و به سمت اوکراین معطوف شود. واشنگتن سالهاست که نشان داده بدنبال خروج از خاورمیانه است. اکنون که جنگ پوتین توجه و منابع غرب را به خود جلب کرده، تهران فرصت را مناسب دیده است که با اقدامات خود توجه غرب را بیش از پیش از خاورمیانه منحرف کند.
اما این سیاست می تواند نتیجه معکوس داشته است چنانکه دیدیم بریتانیا و اتحادیه اروپا هفته گذشته به تبعیت از واشنگتن تحریم هایی را علیه برنامه پهپادی ایران وضع کردند. ضمن اینکه اگر روسیه شروع به فروش تسلیحات پیشرفته به ایران کند می تواند واکنش اسرائیل و کشورهای عرب را برانگیزد. در چنین شرایطی واشنگتن باید در اختیار متحدان عرب و اسرائیلی خود امکانات نظامی و پشتیبانی لازم را برای مقابله با تجاوزات ایران قرار دهد چرا که حمایت قوی تر آمریکا از متحدانش در خاورمیانه می تواند آنها را با درخواست های آمریکا در قبال روسیه همراه تر کند.
در آخر اینکه اقدامات ایران در اوکراین به دولت بایدن و شریکان اروپایی اش دلیل دیگری برای دست کشیدن از احیای برجام می دهد.
*منبع: فارین پالیسی
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما