تأثیر جنگ اسرائیل و غزه بر روابط اردوغان و حماس

بعید است اردوغان روابط خود را با حماس قطع کند

از زمانی که حماس به اسرائیل حمله کرد، ترکیه به دلیل روابط خود با این گروه اسلام گرای شبه نظامی، در کانون توجه قرار گرفت. آنکارا از سال 2011 حامی حماس بوده و به این گروه کمک مالی می کرده است. با حمله اخیر حماس، آمریکا و اسرائیل فشار بر اردوغان را برای قطع رابطه با این گروه افزایش خواهند داد

ولی شانس اینکه اردوغان با چنین درخواستی موافقت کند چقدر است و اصلا چرا او با حماس رابطه دارد؟

قطع رابطه ترکیه با حماس را فراموش کنید؛ بعید است اردوغان حتی به صراحت جنایات اخیر حماس در اسرائیل را محکوم کند زیرا وی با آرمان حماس همراه و همدل است. اردوغان سال 2018 در توئیتی خطاب به نتانیاهو گفته بود: «حماس یک سازمان تروریستی نیست و فلسطینی ها تروریست نیستند. حماس یک جنبش مقاومت است که از سرزمین فلسطین در برابر یک قدرت اشغالگر دفاع می کند»

در واقع از زمان حمله اخیر حماس، موضع اردوغان این بوده که «مسئولیت ماست در کنار مظلومان بایستیم و از جهان بخواهیم تا جلوی توحش بی سابقه ای را که در غزه صورت می گیرد، بگیرند»

این نگاه اردوغان به حماس جدید نیست؛ حماس جنبش آزادیبخش فلسطین را نمایندگی می کند. اردوغان حتی قبل از اینکه به نخست وزیری برسد نظرات یهودی ستیزانه و ضد اسرائیلی داشت و این نظرات را آزادانه بیان می کرد. سال 2009 در مجمع جهانی اقتصاد در داووس، وی شیمون پرز رئیس جمهور وقت اسرائیل را سرزنش کرده و دولت اسرائیل را به کشتار کودکان فلسطینی متهم نمود

اردوغان سال 2010 مجوز حرکت یک کشتی کمک رسان را به غزه صادر کرد. ناوگان ترکیه تلاش کرد محاصره نیروی دریایی اسرائیل را زیر پا بگذارد اما این تلاش منجر به کشته شدن چندتن از سرنشینان کشتی ماوی مرمره توسط اسرائیل شد. در پی این حادثه، روابط ترکیه و اسرائیل کاهش پیدا کرد و یکی از بزرگترین اشتباهات استراتژیک سیاست خارجی اردوغان همین بود

تا قبل از این حادثه، ترکیه و اسرائیل روابط پررونق و نزدیکی برقرار کرده بودند. این رابطه تنها به دولت ها محدود نمی شد و به ملت ها نیز گسترش پیدا کرده بود؛ اسرائیلی ها تابستان به شهرهای ساحلی ترکیه هجوم می بردند و ارتش و سرویس های اطلاعاتی ترکیه از ایجاد روابط تنگاتنگ با همتایان اسرائیلی خود سود می بردند. اسرائیل همچنین به مدرن سازی تانک ها و ناوگان نیروی هوایی ترکیه کمک کرد اما همه اینها پس از حادثه ماوی مرمره متوقف شد و اردوغان شروع به ایجاد رابطه با حماس کرد

گرچه تصمیم به تقویت رابطه با حماس انتخاب شخص اردوغان بود ولی اکنون رابطه با این گروه ریشه های عمیقی در ترکیه پیدا کرده و ریشه کن کردن آن دشوار شده است

حماس در ترکیه دفاتر سیاسی دارد و رهبران این گروه از جمله خالد مشعل، اسماعیل هنیه و صالح عاروری بارها با اردوغان دیدار کرده اند. آنکارا به عروری و هنیه گذرنامه و اقامت ترکیه داده؛ این امر این امکان را برای آنها فراهم کرده است تا بدون هیچ مانعی به خارج از کشور سفر کنند. عروری توسط آمریکا تروریست نام گرفته و جایزه ای 5 میلیون دلاری برای سرش تعیین شده است؛ او حمله 7 اکتبر حماس به اسرائیل را در شبکه های اجتماعی جشن گرفت و احتمالا خود یکی از طراحان حمله بود

این گمان می رود که ترکیه از حماس حمایت نظامی می کند. ژوئیه امسال مقامات اسرائیل اعلام کردند که 16 تن مواد منفجره را که از مبدأ ترکیه عازم غزه بوده و ظاهرا برای ساخت موشک های حماس در نظر گرفته شده بوده، کشف و ضبط کرده اند

حمایت اردوغان از حماس باعث محبوبیت این سازمان در میان پایگاه رأی دهندگان اردوغان شده است. تنها طی هفته گذشته ترکیه شاهد چندین تظاهرات مردمی بود که در آن شرکت کنندگان، اسرائیل را محکوم کردند. دو روز پس از حمله حماس، حزب اسلامگرای افراطی هدی پار که شریک دولت ائتلافی اردوغان است، بیرون کنسولگری اسرائیل جشن گرفت و شعار مرگ بر اسرائیل سر داد

یک روز بعد در استانبول بنیاد حقوق بشر و آزادی ها –یک سازمان امدادی ترکیه که به حمایت از اهداف جهادی معروف است- تجمعی برگزار کرد. برخی از حامیان این بنیاد آمریکا را به دلیل حمایت از اسرائیل «شیطان بزرگ» نامیدند و متعهد شدند که نیروهای آمریکایی در منطقه را بکشند

این تحولات اهمیت زیادی داشت زیرا تجمعات عمومی از سال 2013 تا حد زیادی در ترکیه ممنوع شده و این دو تجمع در استانبول، بدون اجازه صریح دولت نمی توانست برگزار شود

همزمان با برگزاری تظاهرات، اردوغان گفت که آماده است تا میان اسرائیل و حماس میانجیگری کند و از تشدید تنش ها جلوگیری نماید. با توجه به دیدگاه او در مورد حماس و رابطه اش با این گروه، واضح است که هیچکس میانجیگری او را جدی نمی گیرد. رسانه های ترکیه روز پنجشنبه گزارش دادند که اسرائیل تمام دیپلمات های خود از جمله سفیرش را به دلیل نگرانی امنیتی از این کشور خارج کرده است

به نظر می رسد که اردوغان بار دیگر آماده شده تا پل های ارتباطی بین اسرائیل و ترکیه را بسوزاند. این درحالی است که وی از اوایل سال 2022 تلاش خود را برای عادی سازی روابط ترکیه با اسرائیل اغاز کرده بود؛ میزبان اسحاق هرتزوگ رئیس جمهور اسرائیل شده بود و اقدام به تبادل سفیر کرده بود. وی امیدوار بود با این کارها آنکارا را از انزوای نسبی در منطقه خارج کند و نظر مساعد سیاستمداران آمریکایی هوادار اسرائیل را نسبت به خود جلب نماید، تا از این طریق نگاه کنگره آمریکا به ترکیه مثبت شده و دست از مخالفت خود با فروش سلاح به آنکارا بردارد

این نگاه ابزاری شگفت آور نیست. اردوغان علیرغم یک دهه تلاش برای سرنگونی حکومت اسد، از سال 2022 کوشید تا روابط خود را با دمشق بهبود ببخشد؛ به این انگیزه که سهمی از بازسازی سوریه بدست آورد و بتواند پناهندگان سوری را به کشورشان بازگرداند

اما اکنون به نظر می رسد که اردوغان آماده است تا روند بازسازی رابطه با اسرائیل را متوقف کند؛ همه اینها نشان می دهد که رهبر ترکیه در صورت لزوم از چرخش سیاست خارجی خود ابایی ندارد

بسیاری بر این باور هستند تا زمانی که ترکیه میزبانی از حماس را در خاک خود متوقف نکند، ایجاد روابط اساسی با اسرائیل ممکن نخواهد بود. حمله 7 اکتبر حماس برای اردوغان فرصتی را فراهم کرد تا در کنار اسرائیل بایستد ولی او این فرصت را از دست داد و به جای محکوم کردن حماس و فاصله گرفتن از این گروه، نشان داد که آماده است تا منافع ترکیه را به نفع اعتقادات اسلامی خود قربانی کند. اردوغان از راه اندازی یک ناوگان کمک رسان دیگر به سوی غزه خبر داده و گفته است که می خواهد با همتای ایرانی خود در این خصوص صحبت کند؛ این درحالی است که بسیاری از دولت های غربی در مورد نقش ایران در حمله حماس، سؤالات اساسی دارند

شیوه عمل اردوغان غرب را نسبت به او بدبین کرده است. درحالی که دولت بایدن به حمایت از اسرائیل ادامه می دهد و بلینکن وزیر خارجه آمریکا بر سرعت تلاش های دیپلماتیک خود افزوده است، تنها مقصدی را که برای سفر در برنامه های خود نگنجانده، آنکارا است؛ زیرا به نظر می رسد که ترکیه تصمیم خود را برای ایستادن در کنار حماس گرفته است

منبع: فارین پالیسی

روابط حماس و ترکیه رو به سردی رفته است

ترکیه در تلاش است تا در مورد جنگی که حماس 7 اکتبر علیه اسرائیل براه انداخت، موضعی دقیق بگیرد و در عین اینکه به حمایت از آرمان فلسطین ادامه می دهد، روابط با حماس را کمتر کند و بدنبال جلوگیری از درگیری جدید بین خود و اسرائیل باشد

حمله حماس دقیقا زمانی اتفاق افتاد که اردوغان بدنبال عادی سازی روابط با قدرت های منطقه ای از جمله اسرائیل بود. پس از سالها اختلاف بین آنکارا و تل آویو، اردوغان ماه گذشته در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک با نتانیاهو دیدار و از وی برای بازدید از آنکارا دعوت کرد

در نگاه اول می توان گفت که روابط نزدیک دولت اردوغان با حماس، آن را در موقعیتی سخت قرار داده است و می توان انتظار داشت که پس از فرونشستن غبار جنگ، فشار آمریکا بر آنکارا برای قطع رابطه با حماس افزایش یابد

ولی از جهت دیگر ترکیه اکنون برای غرب شریکی است که می تواند با حماس گفتگو کند و رابط دو طرف باشد. تماس هایی که به آنکارا برای میانجیگری و آزادی گروگان های خارجی حماس گرفته شده، به اردوغان این فرصت را داده است تا نقشی را که در انتظارش بود ایفا کند

اردوغان برخلاف شعار و لفاظی های تند گذشته اش، این بار زبان خود را مهار کرد و مراقب بود فصل جدیدی که به تازگی در روابط دو کشور باز شده ،به خطر نیفتد. او ممکن است به دلیل افزایش تلفات در غزه لحن خود را علیه اسرائیل در روزهای اخیر سخت تر کرده باشد اما از حمایتی که حماس انتظارش را داشت خودداری کرده است

یک منبع فلسطینی با اذعان به ناامیدی طرف فلسطینی از ترکیه گفت: «گروههای فلسطینی از جمله حماس از موضع ترکیه ناراضی هستند و اظهارات مقامات ترک را ناکافی می دانند. ترکیه حتی سفیر اسرائیل را به وزارت خارجه احضار نکرد»

اسماعیل هنیه رئیس سیاسی حماس که در ترکیه و قطر در تبعید داوطلبانه زندگی می کند، زمانی که حماس به اسرائیل حمله کرد در استانبول بود. به گفته دو منبع مختلف، هنیه پس از انتشار فیلمی در رسانه های اجتماعی که نشان می داد او و دیگر اعضای حماس در حال تماشای اخبار حمله به سجده می افتند، مؤدبانه از ترکیه اخراج شد. آنکارا همچنین بابت حرفهایی که صالح العاروری معاون هنیه آن روز به الجزیره گفت، آزرده خاطر شده است. عاروری در آن اظهارات از اینکه حماس به اندازه کافی نظامی اسرائیلی اسیر کرده و می تواند اسرائیل را مجبور به آزادی تمامی اسیران فلسطینی کند، به خود می بالید. به گفته این دو منبع، آنکارا مؤدبانه از هنیه و همراهانش خواسته است که ترکیه را ترک کنند زیرا بعد از کشتار غیرنظامیان اسرائیلی توسط حماس، نمی خواهد اینگونه به نظر برسد که دارد از اعضای این گروه حفاظت می کند

روز دوشنبه یک مقام ترک این ادعا را که دولت ترکیه به هنیه و دیگر مقامات ارشد حماس دستور ترک کشور را داده است، رد کرد

خالد مشعل یکی دیگر از شخصیت های ارشد حماس هفته گذشته در مصاحبه با تلویزیون خبر ترک گفت که این گروه انتظار حمایت قوی تری از انکارا دارد «من برای ترکیه احترام زیادی قائلم؛ ترکیه باید از اسرائیل بخواهد که حملات خود را متوقف کند»

گرچه ممکن است روابط ترکیه و حماس دیگر به گرمی قبل نشود ولی بعید است که ترکیه مواضع خود را در قبال حماس به آن اندازه که شریکان غربی اش می خواهند سخت کند. هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه سه شنبه تأکید کرد که دیدگاههای غرب با ترکیه متفاوت است «از آنجا که غربی ها حماس را به عنوان یک سازمان تروریستی تعریف می کنند، تمام فعالیت های این گروه را در چارچوب تروریسم ارزیابی می کنند. ما چنین نگاهی نداریم و صرفا می گوییم که هیچ گروهی نباید غیرنظامیان را هدف قرار دهد»

به دستور اردوغان مقامات اطلاعاتی و وزارت خارجه ترکیه با حماس تماس داشتند اما ظاهرا پاسخ مثبتی به پیشنهاد میانجیگری دریافت نکردند. برخی پاسخ رد حماس را نشانه ای بر عدم نفوذ آنکارا بر این گروه می دانند ولی در روزهای اولیه مناقشه، حماس پیشنهادات قطر و مصر را نیز نپذیرفت

به گفته یک منبع فلسطینی، فشار بر آنکارا برای قطع رابطه با حماس بیشتر از سوی آمریکا است تا اسرائیل

در مورد تلاش های میانجیگری، این منبع به ما گفت که حماس، جهاد اسلامی و دیگر گروههای مقاومت در غزه فعلا حاضر به بحث درباره میانجیگری از سوی هیچکس نیستند. همه پیشنهادها خواستار آزادی گروگان ها در ازای توقف حملات هوایی اسرائیل، ازسرگیری آب و برق غزه و بازشدن گذرگاه رفح بوده است اما گروههای مقاومت در غزه اصرار دارند که پیش از هر بحثی، بمباران ها متوقف شود

به گفته یک منبع نزدیک به دولت ترکیه، تماس با حماس بیشتر به دولت قطر محول شده و ترکیه بیشتر در تماس با ایران و لبنان فعال است تا از خطر گشوده شدن جبهه جدیدی از سوی حزب الله جلوگیری کند. این منبع افزود حتی اگر تماس بین ترکیه و حماس ادامه داشته باشد، نمی توان انکار کرد که روابط دو طرف سرد شده است

به گزارش رویترز اردوغان روز شنبه در تماس تلفنی با هنیه درباره غزه گفتگو کرد و از تلاش های آنکارا برای آتش بس، رسیدن کمک های بشردوستانه به غزه و درمان مجروحان در ترکیه گفت

مصر که پس از ایجاد اسرائیل نزدیک به دو دهه غزه را در کنترل داشت و همچنان نیز گذرگاه رفح را در دست دارد، به عنوان محتمل ترین بازیگر برای میزبانی از مذاکرات صلح شناخته می شود؛ بنابراین برای ترکیه دیگر نقشی برای ایفا باقی نمی ماند. مصر فاصله خود را با حماس حفظ کرده زیرا دشمن اخوان المسلمین است و نسبت به ترکیه نفوذ بیشتری بر گروههای فلسطینی دارد؛ ضمن اینکه اسرائیل نیز مصر را میانجی قابل اعتمادتری می بیند

صرف نظر از به نتیجه رسیدن تلاش های ترکیه برای میانجیگری، جنگ اخیر باعث خواهد شد که اردوغان فعالیت های منطقه ای خود را افزایش داده و بر وجهه دیپلماتیک خود بیفزاید. هر زمان منطقه دچار تنش می شود، اردوغان به طرز ماهرانه ای از ان برای ارائه تصویر رهبری که جهان برای رسیدن به صلح و آرامش به او نیاز دارد، استفاده می کند. نمونه آن را در جنگ روسیه و اوکراین و تلاش ترکیه برای رفع بحران کریدور غلات دیدیم

اما سیاست اردوغان در کاهش رابطه با حماس را می توان به چند عامل نسبت داد: نخست اینکه استفاده ابزاری از آرمان فلسطین در داخل، دیگر به اندازه گذشته مثر ثمر نیست. بعد از جنگ سوریه و عراق، احساسات مردم علیه گروههای اسلامگرا افزایش یافته است؛ به ویژه که اکنون شاهد هستند گروههای فلسطینی نیز به خشونت متوسل می شوند

دوم اینکه منابع انرژی شرق مدیترانه لزوم روابط مطلوب بین ترکیه و اسرائیل را می طلبد

سوم اینکه پیشتر موضع مداخله جویانه ترکیه در کشورهای عربی، عامل اصلی بدتر شدن روابط این کشور با کشورهای خلیج فارس بود. در دو سال گذشته اردوغان تلاش های زیادی برای آشتی با این کشورها و جلب منافع اقتصادی ناشی از بهبود رابطه کرد. اکنون او احساس می کند که باید در مسئله فلسطین جلوتر از این کشورها حرکت نکند

و مورد آخر این است که تصمیم ترکیه برای ترمیم روابط با آمریکا و اتحادیه اروپا، این کشور را ملزم می کند تا سیاست های خود را در خاورمیانه مورد بازنگری قرار دهد

آنکارا از جنگ اوکراین آموخت که با ایفای نقش میانجی می تواند دستاوردهای زیادی کسب کند؛ البته هنوز مشخص نیست این تلاش در مورد جنگ اخیر به نتیجه خواهد رسید یا خیر

منبع: المانیتور

مترجم: فاطمه رادمهر