حماس پیروز جنگ غزه

بعد از حمله 7 اکتبر حماس، اسرائیل با 40000 سرباز، به شمال و جنوب غزه حمله کرد؛ 80% از جمعیت غزه را آواره نمود، بیش از 37000 تن را کشت، حداقل 70000 تُن بمب روی منطقه انداخت (بیش از وزن بمب هایی که در تمام جنگ جهانی دوم بر لندن، درسدن و هانبورگ فرو ریخت)، بیش از نیمی از ساختمان های غزه را ویران کرد، جلوی دسترسی مردم به اب، غذا و برق را گرفت و کل جمعیت را در آستانه قحطی قرار داد

گرچه بسیاری از ناظران بر غیراخلاقی بودن رفتار اسرائیل اذعان دارند ولی رهبران اسرائیل همواره تأکید کرده اند که شکست حماس و بازداشتن این گروه از انجام حملات جدید علیه غیرنظامیان اسرائیلی، باید بر حفظ جان فلسطینیان اولویت داشته باشد

ولی اسرائیل متوجه این مسئله نیست که ویرانی و قتلی که در غزه براه انداخته، تنها دشمنش را قوی تر کرده است.

برای ماهها تحلیلگران در کشورهای مختلف برای نشان دادن موفقیت امیز بودن عملیات اسرائیل، به تعداد بالای کشته های حماس، اشاره می کردند؛ گویی که آمار کشته شدگان حماس مهمترین معیار موفقیت کارزار اسرائیل علیه حماس است. اسرائیل تخمین می زند که جنگجویان حماس 30000 تا 40000 تن هستند و از این تعداد تاکنون 14000 تن کشته شده اند ولی حماس مدعی است که تنها 6000 تا 8000 از نیروهایش را از دست داده است. منابع اطلاعاتی آمریکا تعداد واقعی کشته شدگان حماس را حدود 10000 نفر اعلام کرده اند

درست است که تعداد کشته های حماس زیاده بوده ولی تمرکز بر این اعداد، ارزیابی قدرت واقعی این گروه را دشوار می کند. حماس علیرغم تلفات زیاد، کنترل بخش های وسیعی از غزه –از جمله مناطقی که اکنون غیرنظامیان در آنجا متمرکز شده اند- را در دست دارد. این گروه همچنان از حمایت زیادی در غزه برخوردار است و این مسئله به شبه نظامیان این امکان را می دهد تا کمک های بشردوستانه را تصرف کنند و براحتی به مناطقی که قبلا توسط نیروهای اسرائیلی پاکسازی شده است برگردند. براساس ارزیابی اخیر اسرائیل، گرچه ارتش اسرائیل مناطق شمالی غزه را در پاییز به تصرف خود درآورد ولی اکنون تعداد جنگجویان حماس که در شمال غزه هستند از جنوب بیشتر است. این نیروها در حال انجام جنگ چریکی هستند و اغلب با تسلیحاتی که از سربازان اسیرشده اسرائیلی بدست آورده اند، یا بمب هایی که با مهمات منفجر نشده اسرائیلی ساخته شده است، می جنگند. مشاور امنیت ملی نتانیاهو اخیرا گفت که عملیات اسرائیل در غزه تا پایان سال 2024 می تواند ادامه یابد. بیش از 80% از شبکه تونل های زیرزمینی حماس که برای ذخیره سلاح، فرار و حمله به اسرائیل ساخته شده، هنوز می تواند مورد استفاده قرار گیرد. بیشتر رهبران ارشد حماس در غزه، در عملیات اخیر اسرائیل آسیبی ندیده اند و این گروه 15000 نیرو دارد؛ بنابراین همچنان می تواند به اسرائیل حمله کند. حمله سریع اسرائیل به غزه تبدیل به جنگی فرسایشی شده است و حتی اگر ارتش اسرائیل به کارزار خود در جنوب غزه ادامه دهد، حماس همچنان می تواند به غیرنظامیان اسرائیلی حمله کند

بنابراین اینکه برای اثبات شکست حماس به تعداد کشته های این گروه استناد کنیم، کار درستی نیست. منابع اصلی قدرت گروههای شورشی، تعداد کنونی جنگجویان شان نیست زیرا آنها این پتانسیل را دارند که حمایت جامعه محلی را بدست آورده و با جذب نیرو از بین آنها، نیروهای از دست رفته خود را جبران کنند

به عبارت دیگر مهمترین منبع قدرت گروه های شبه نظامی غیردولتی همچون حماس، توانایی جذب نیرو از بین نسل جوان است؛ مبارزانی که حاضر باشند عملیات این گروه را انجام داده و برای تحقق هدف مورد نظر جانبازی کنند. این توانایی ریشه در یک عامل دارد: مقیاس و شدت حمایتی که جامعه محلی از آن گروه می کند

حمایت جامعه به گروه اجازه می دهد تا دسترسی بیشتری به منابع انسانی و مادی برای بسیج نیروها و ادامه کارزار خود داشته باشد؛ همچنین در پرتو همین حمایت است که هویت اعضای گروه برای نیروهای امنیتی فاش نمی شود. اعضای بیشتر گروههای اسلامگرا را در خاورمیانه کسانی تشکیل می دهند که به خاطر از دست دادن دوستان و اقوام خود یا به خاطر استفاده دولت از نیروی نظامی، خشمگین هستند. همچنین تقدیر جامعه از شهیدان، برای ادامه کار این گروهها ضروری است؛ اگر فداکاری های اعضای گروه مورد توجه قرار نگیرد، احتمال کمتری دارد که اعضا برای انجام مأموریت های پرخطر داوطلب شوند. جامعه ای که به مبارزان کشته شده احترام می گذارد، درحقیقت به حفظ ان گروه کمک می کند

ارزش گذاری جامعه به مقوله شهادت، به اقدامات خشونت آمیز گروه مشروعیت می دهد و افراد جدید را تشویق به عضویت و فعالیت در گروه می کند. اعضای گروه هرطور که صلاح بدانند عمل می کنند ولی در نهایت این جامعه است که تصمیم می گیرد اقدامات آنها را تا درجه فداکاری و شهادت بالا ببرد یا غیرمنطقی، جنایتکارانه و شایسته سرزنش و تنبیه بداند

جای تعجب نیست که گروههای تروریستی اغلب برای جلب رضایت جوامع محلی تلاش زیادی می کنند. این گروهها با نفوذ و فعالیت در مدارس، دانشگاهها، مؤسسات خیریه و مجامع مذهبی، بخشی از بافت جامعه می شوند و بهتر می توانند نیرو و حمایت غیرنظامیان را جلب کنند

حزب الله با جلب حمایت مردمی در بین جامعه شیعه در طول دوران اشغال جنوب لبنان از سال 1982 تا 1999 توانست بر قدرت خود افزوده و از یک گروه کوچک و مخفی به حزبی سیاسی و یکی از جریان های اصلی در لبنان تبدیل شود و تنها گروهی لقب بگیرد که امروزه 40000 مبارز در شاخه نظامی خود دارد. از نمونه های دیگر می توان به حمایت قوی جامعه از مبارزات تروریستی طولانی مدت ببرهای تامیل در سریلانکا، گروه راه درخشان در پرو، حزب کارگران کردستان در ترکیه، طالبان در افغانستان و داعش و القاعده در چندین کشور اشاره کرد

از دست دادن حمایت جامعه می تواند برای گروههای تروریستی ویرانگر باشد. براساس براوردهای ایالات متحده، پس از اشغال عراق توسط آمریکا در سال 2003 تعداد مبارزان سنی از 5000 نفر در بهار 2004 به 20000 نفر در پاییز 2004 و 30000 نفر در فوریه 2007 رسید. هرچه ایالات متحده افراد بیشتری را می کشت گروههای شورشی سریعتر رشد می کردند. وقتی آمریکا رویکرد خود را تغییر داد و به قبایل سنی مشوق های سیاسی و اقتصادی برای مقابله با تروریست ها ارائه کرد، گروههای شورشی از هم فروپاشیدند. بنابراین با قطع حمایت جامعه محلی بود که در نهایت شورش ها به پایان رسید زیرا گروهها نتوانستند صفوف خود را دوباره پر کنند

باتوجه به آنچه گفتیم می توان پی برد که چرا حماس قدرت خود را در جنگ با اسرائیل همچنان حفظ کرده است. برای ارزیابی قدرت واقعی این گروه تحلیلگران باید به بررسی چند عامل بپردازند: حمایت از این گروه در میان فلسطینیان و محبوبیت بیشتر آن در مقایسه با رقیبان سیاسی شان، و تعداد فلسطینیانی که اعضای خانواده خود را در حملات اسرائیل به غزه از دست داده اند. این دوعامل بهترین معیار برای ارزیابی قدرت حماس برای انجام حملات بیشتر به اسرائیل در آینده است

مرکز تحقیقات سیاسی فلسطین PSR از ژوئن 2023 تا ژوئن 2024 پنج نظرسنجی انجام داده که نشان می دهد حمایت فلسطینیان از حماس از زمان حمله 7 اکتبر بیشتر شده است. حمایت سیاسی از حماس به ویژه در مقایسه با رقیبانش افزایش یافته است و درحالی که 20% حامی فتح هستند، 40% از حماس حمایت می کنند

بمباران و حمله زمینی اسرائیل به غزه، نه حمایت فلسطینیان از حمله به غیرنظامیان اسرائیلی در داخل اسرائیل را کاهش داده و نه حمایت از حماس را کم کرده است. مارس 2024، 73% از فلسطینیان معتقد بودند که حماس در حمله 7 اکتبر حق داشته است؛ این درحالی است که سپتامبر 2023، 53% از فلسطینیان حامی حمله مسلحانه به غیرنظامیان اسرائیلی بودند

همه آنچه گفتیم به توضیح این مسئله که چرا مردم غزه اطلاعاتی درباب محل اختفای رهبران حماس و گروگان های اسرائیلی در اختیار اسرائیل قرار نمی دهند، کمک می کند. به نظر می رسد که حمایت از حملات مسلحانه علیه غیرنظامیان اسرائیلی به ویژه در میان فلسطینیان کرانه باختری، افزایش یافته است و نشان می دهد که حماس از حمله 7 اکتبر به بعد دستاوردهای زیادی در کل فلسطین داشته است

داده های نظرسنجی همچنین تأثیر کارزار نظامی اسرائیل بر فلسطینیان را نشان می دهد. از مارس 2024 فلسطینیان متحمل هزینه های سنگینی شدند؛ بر اساس گزارش ها 60% از مردم غزه یکی از اعضای خانواده خود را در جنگ جاری از دست داده اند ولی این مجازات دسته جمعی اثر بازدارندگی قابل توجهی نداشته و حمایت فلسطینیان را از حماس و حملات مسلحانه به غیرنظامیان اسرائیلی کاهش نداده است

این مجازات سنگین و دسته جمعی به نفع حماس بوده است زیرا ضمن اینکه بسیاری از فلسطینیان را به سمت دشمنی بیشتر با یهودیان سوق داده است، به حماس این امکان را می دهد تا از ویرانی گسترده در غزه و تعداد بالای کشته ها استفاده تبلیغاتی کند؛ احساسات مردم را به سمت اهداف مورد نظر خود هدایت نماید و اینگونه حامیان بیشتری بدست آورد

تیم تحلیلی عربی دانشگاه شیکاگو، تبلیغاتی را که توسط حماس و گردان های قسام پس از هفت اکتبر تولید و در کانال تلگرام گردان قسام منتشر شده، بررسی کرده اند. این کانال بیش از 500000 عضو دارد و دربرگیرنده پیام ها، تصاویر، فیلم ها و مصاحبه هایی با آوارگان فلسطینی در پناهگاه های موقت است. بر اساس داده های این تیم تحقیقاتی، مطالب این کانال بر سه موضوع متمرکز است: مردم فلسطین چاره ای جز جنگیدن ندارند زیرا اسرائیل علیه تمام فلسطینیان (اعم از نظامی و غیرنظامی) مرتکب جنایت می شود. فلسطینیان تحت رهبری حماس می توانند اسرائیل را در میدان جنگ شکست دهند و آن مبارزانی که جان خود را از دست دهند، به مقام شهادت خواهند رسید و مورد احترام مردم قرار خواهند گرفت. بسیاری از فیلم ها و پیام های منتشر شده متضمن این مطلب است که حمله حماس به اسرائیل در 7 اکتبر، پاسخی ضروری و موجه به اشغالگری، جنایات و تجاوزات نیروهای امنیتی و شهرک نشینان اسرائیلی علیه مردم فلسطین و مسجدالاقصی بوده است

بسیاری از ویدئوها و تصاویر بر قدرت نظامی حماس تأکید دارد و حملات موفق به اهداف اسرائیل به ویژه خودروهای زرهی و تانک ها را به نمایش می گذارد. هدف این پست ها نمایش قدرت و اثربخشی این گروه است و نشان می دهد که حماس می تواند آسیبی قابل توجه به دشمن خود وارد کند. در این تبلیغات نمادهای مذهبی مانند آیات قران به شدت به چشم می خورد و مبارزه حماس به عنوان مبارزه ای معنوی توصیف می شود. تجلیل از مبارزان کشته شده حماس با عنوان شهید، الهام بخش نیروهای جدید است

سخن آخر اینکه پس از نه ماه جنگ طاقت فرسا، وقت آن است که این واقعیت تلخ را بپذیریم: شکست حماس راه حل صرفا نظامی ندارد؛ حماس جنبشی سیاسی و اجتماعی است و به این زودی ها از بین نمی رود. استراتژی کنونی اسرائیل ممکن است بتواند جان تعدادی از رزمندگان حماس را بگیرد ولی سبب پیوند بیشتر حماس با جامعه محلی می شود. اسرائیل 9 ماه درگیر عملیات نظامی در غزه بوده است بدون اینکه به هیچ پیشرفت آشکاری در اهداف خود برسد. حماس نه شکست خورده و نه در آستانه شکست است و اکنون در مقایسه با 7 اکتبر محبوبیت بیشتری در بین فلسطینیان دارد. در غیاب برنامه ای برای آینده غزه، گروههای مسلح با تعداد بیشتری بازخواهند گشت، جنگ ادامه خواهد داشت، فلسطینیان بیشتری خواهند مرد و تهدید علیه اسرائیل افزایش خواهد یافت

منبع: فارین افرز

مترجم: فاطمه رادمهر