چرا حزب الله خواهان جنگی تمام عیار نیست؟
وضعیت در جبهه لبنان و اسرائیل در حال تشدید است و دو طرف هر روز به روی هم آتش می گشایند. این درگیری ها منجر به افزایش تعداد کشته ها شده و بر نگرانی ها بابت گشوده شدن یک جبهه جدید افزوده است
پس از عملیات طوفان اقصی که در آن حماس 1400 شهروند اسرائیلی را کشت و بیش از 200 نفر را ربود، حزب الله اعلام کرد که با آغاز واکنش اسرائیل، تماشاچی نخواهد بود
هاشم صفی الدین رئیس کمیته اجرایی حزب الله در یک راهپیمایی در بیروت تأکید کرد که این گروه در خصومت جاری بی طرف نیست. حزب الله حمله برون مرزی به مواضع نظامیان اسرائیلی در مزارع شبعا را اغاز کرد و این عملیات را اقدامی برای همبستگی با فلسطینیان توصیف نمود
ولی درحالی که مبادله آتش بین حزب الله و اسرائیل تشدید شده، این حملات کنترل شده و محدود به مناطق مرزی بوده است. حزب الله با حمله به پست های نظامی اسرائیل در این منطقه، اهداف خود را با دقت انتخاب کرده و اسرائیل نیز به همین ترتیب عمل نموده است
به گفته منابع نزدیک به حزب الله ،دامنه عملیات این جنبش این تصور را که حزب الله قصد دارد جبهه دومی علیه اسرائیل بگشاید، رد می کند
به گفته یک منبع «اگر حزب الله می خواست در این درگیری مداخله کرده و امتیازی بگیرد، این کار را بلافاصله بعد از عملیات حماس می کرد زیرا ان موقع اسرائیل هنوز در موقعیتی آسیب پذیر قرار داشت»
وی افزود: «همه طرف ها می خواهند از جنگ همه جانبه جلوگیری کنند؛ این موضع به خصوص در مورد حزب الله بسیار صدق می کند»
مقامات ارشد حزب الله عملیات برون مرزی این گروه را برای نشان دادن همبستگی خود با حماس و برهم زدن تمرکز ارتش اسرائیل توصیف کرده اند. نعیم قاسم قائم مقام دبیرکل حزب الله هدف از حملات این گروه را تضعیف اسرائیل دانست
یک منبع دیگر نزدیک به حزب الله نیز تأکید کرد که این جنبش تلاش می کند تا ارتش اسرائیل را در بحبوحه عملیات خود در غزه تحت فشار قرار دهد «آنچه درحال وقوع است جنگی فرسایشی است. حزب الله اسرائیل را مجبور می کند تا بخشی از منابع نظامی خود را به سمت جبهه شمالی هدایت کند و اینگونه عملیات نظامی اسرائیل را در غزه تضعیف می کند»
البته این منبع افزود که استراتژی حزب الله ممکن است با انجام یک حمله زمینی بزرگ به غزه تغییر کند «اگر اسرائیلی ها به غزه حمله زمینی کنند، همه گزینه ها روی میز قرار می گیرد»
اسرائیل حمله زمینی به غزه را آغاز کرده ولی هنوز یک تهاجم تمام عیار انجام نداده است؛ حزب الله نیز فراتر از هدف قرار دادن مواضع نظامی اسرائیل در منطقه مرزی نرفته است. در نهایت مسیر بعدی حزب الله باتوجه به چگونگی تحولات روی زمین، تعیین خواهد شد
به گفته منبع نزدیک به حزب الله، هدف اعلامی از سوی اسرائیل مبنی بر نابودی حماس، خط قرمز حزب الله است «اگر اسرائیل در آستانه نابودی حماس قرار بگیرد، حزب الله به همراه حوثی ها و دیگر بازیگران منطقه برای جلوگیری از این سناریو مداخله خواهد کرد»
حزب الله از آن رو نابودی حماس را خط قرمز خود تعیین کرده است که نگران است اگر اسرائیل به هدف خود برای نابودی حماس دست یابد، حزب الله را هدف بعدی لیست خود قرار دهد. گزارش هایی که اخیرا منتشر شده و نشان می دهد که وزیر دفاع اسرائیل و دیگر مقامات ارشد نظامی این کشور پیش از حمله حماس، برای انجام حمله پیشگیرانه به حزب الله تلاش می کردند، بر این نگرانی حزب الله مهر تأیید می زند
بر اساس این گزارش ها، مخالفت آمریکا مانع از تحقق حمله پیشگیرانه اسرائیل شده است. حالا اگر حماس نابود شود، اسرائیل آزادی عمل بیشتری پیدا می کند و حمله نظامی تمام عیار علیه حزب الله را دارای خطرات کمتری می بیند
خط قرمزی که حزب الله در جنگ اسرائیل و حماس تعیین کرده، دولت بایدن را در تنگنا قرار داده است. کاخ سفید دو رویکرد را در پیش گرفته است: نخست حمایت کامل از اسرائیل و دوم جلوگیری از وقوع جنگی گسترده
راهبرد حزب الله دستیابی به این اهداف را برای بایدن مشکل می کند زیرا همانطور که پیشتر اشاره کردیم، شکست حماس احتمالا تنش ها را نه تنها از سوی حزب الله که از سوی حوثی ها و حشد شعبی افزایش می دهد. حزب الله با حوثی ها و حشد شعبی همبستگی ایدئولوژیک دارد و به این دو گروه در میدان نبرد با عربستان و داعش در عراق کمک کرده است
باتوجه به ارزیابی حزب الله مبنی بر اینکه نابودی حماس مقدمه ای برای تهدید حیات این گروه خواهد بود، هرچقدر هم که کاخ سفید برای جلوگیری از ورود حزب الله به جنگ هشدار دهد، بعید است که بتواند مانع از این مداخله شود
گرچه گزارش هایی منتشر شده که نشان می دهد اقدام نظامی آمریکا علیه حزب الله در سطوح ارشد دولت در واشنگتن مورد بحث قرار گرفته ولی به عقیده مقامات ارشد سابق آمریکا، اقدام نظامی مستقیم این کشور علیه حزب الله بعید است
اگر آمریکا علیه حزب الله عملیات نظامی انجام دهد، در آن صورت تشدید حملات علیه نیروهای آمریکایی توسط متحدان ایدئولوژیک این گروه امری حتمی به نظر می رسد و این امر عملا به معنی بروز جنگی منطقه ای است که در آن نیروهای آمریکایی بار دیگر خود را زیر اتش خواهند دید
قطر چگونه به میانجی خاورمیانه بدل شد؟
چهره ای که کلید حل بحران گروگانگیری خاورمیانه را در دست دارد، نه اسرائیلی است و نه فلسطینی؛ او کسی نیست جز حاکم جوان قطر. شیخ تمیم بن حمد آل ثانی 43 ساله از ده سال پیش که قدرت را در دست گرفت، تلاش زیادی برای تبدیل کشور خود به عنوان یک بازیگر مهم در منطقه و جهان کرد
جنگ بین اسرائیل و حماس فرصتی را در اختیار شیخ تمیم گذاشته تا به جایگاهی بالاتر از هر رهبر عرب دیگر دست یابد. او موقعیتی منحصر به فرد برای کمک به آزادی بیش از 200 گروگان دارد. برخلاف دیگر همسایگانش در منطقه، شیخ تمیم نگران قیام مردمی نیست و اسلام گرایان حکومت او را به چالش نمی کشند. او در کنار دفتر تجاری اسرائیل، میزبان گروههای شبه نظامی اسلام گرا از جمله حماس و هزاران نیروی آمریکایی در پایگاه العدید است
در حادثه اخیر، شیخ تمیم تنها با فلسطینیان همدردی کرد؛ وزارت خارجه قطر نیز تنها اسرائیل را مسئول حمله حماس دانست و حتی برای یکبار توحش نیروهای حماس را محکوم نکرد. با توجه به سلطه ای که دوحه بر حماس دارد، تنها امید خانواده هایی که عزیزانشان به اسارت گرفته شده اند، قطر است
از سال 2012 که جنگ در سوریه شعله ور شد و رهبران حماس از در مخالفت با دولت سوریه وارد شدند، دوحه به رهبران حماس پناه داد. قطری ها مدعی بودند که این تصمیم با هماهنگی آمریکا و رئیس جمهور وقت باراک اوباما گرفته شده است. حماس نه تنها از بابت پناه گرفتن رهبرانش در قطر به این کشور مدیون است که دوحه سالانه میلیون ها دلار به غزه و حماس کمک می کند
قطر تاکنون موفق شده حماس را متقاعد کند که چهار گروگان زن را آزاد نماید. ماجد الانصاری سخنگوی وزارت خارجه قطر می گوید: «ما در موضوع گروگان ها امیدوار هستیم و در مذاکره پیشرفت هایی داشته ایم»
یک روز قبل از آزادی دو اسرائیلی، یک مقام بلندپایه آگاه از مذاکرات گفت که گروگان های غیرنظامی بیشتری در طول هفته و در هفته های آینده آزاد خواهند شد. به گفته این مقام: «روند پیشرفت آهسته تر از آن چیزی است که ما انتظارش را داشتیم. بمباران بیمارستان الاهلی مذاکرات را به تأخیر انداخت؛ با این حال مذاکرات مثبت بوده زیرا حماس در ابتدا خواهان مبادله اسیران بود ولی اکنون گروگان ها را بدون هیچ مابه ازایی ازاد می کند». وی این پیشرفت را به مهارت قطر در میانجیگری نسبت داد
اسرائیل و بسیاری از متحدان غربی اش بر این باورند که شیخ تمیم اهرم زیادی روی حماس دارد و می تواند برای آزادی گروگان ها فشار بیشتری روی رهبران این گروه وارد کند. الی کوهن وزیر خارجه اسرائیل در نشست این هفته شورای امنیت گفت: «جامعه بین الملل باید از قطر که حماس را تأمین مالی می کند، بخواهد تا گروگان ها را آزاد کند». پیتر استاتو سخنگوی امور خارجه اتحادیه اروپا نیز اظهار داشت: «می دانیم قطر می تواند بر حماس اعمال نفوذ کند و دلیلی نداریم که فکر کنیم این کار را نخواهد کرد»
این مقام آگاه از مذاکرات گفت: «حماس از اسرائیل می خواهد بمباران را متوقف کند تا بتواند بیش از 200 اسیری را که در سراسر غزه پراکنده هستند، جمع کند. برخی از آنها در بازداشت گروه جهاد اسلامی هستند و برخی دیگر در مناطق مسکونی گیر افتاده اند. بعد از آزادی غیرنظامیان اسرائیلی، حماس امیدوار است بتواند در مورد مبادله اسیران فلسطینی در ازای نظامیان اسرائیلی مذاکره کند»
نگرانی قطری ها این است که اسرائیل بمباران را ادامه دهد و حماس احساس کند که درحال نابودی است لذا مذاکرات را بهم بزند. افزایش تعداد کشته ها در غزه و ترس از مرگ گروگان ها، منجر به افزایش درخواست ها برای برقراری وقفه ای انسان دوستانه در جنگ شده است
در میانجیگری برای آزادی گروگان ها و برقراری آتش بس، قطر بی رقیب نیست. ترکیه نیز پیشنهاد کرده است که در صورت درخواست دو طرف، میانجیگری کند. این کشور تا حدی بر رهبران حماس که به ترکیه پناه برده اند نفوذ دارد ولی علیرغم دوستی بین اسلام گرایان حماس و اردوغان، اعراب ترجیح می دهند یک رهبر عرب نقش میانجی را ایفا کند
عمان شریکی قابل اعتماد و بی طرف در مذاکرات بین غرب و ایران بوده و یک دهه پیش برای تحقق برجام کمک زیادی کرد ولی این کشور نفوذ مستقیمی بر حماس ندارد
سخت ترین رقیب قطر، مصر می باشد؛ عماد سیاستمدار و تحلیلگر مصری می گوید: « در جریان برخوردهای نظامی قبلی بین اسرائیل و حماس، همیشه این مصر بود که نقش میانجی را ایفا می کرد. اکنون نیز شک ندارم که مذاکرات غیرمستقیم بین اسرائیل و حماس، در مصر انجام خواهد شد»
سلطان برکات استاد دانشگاه حمد بن خلیفه سال 2014 در یک مقاله دانشگاهی نوشت که دیپلماسی قطر در درگیری های منطقه ای توان ارائه راه حل های بلندمدت را نداشته و بیشتر در خنثی کردن بحران های کوتاه مدت موفق بوده است. ولی اکنون آقای برکات معتقد است که قطر نه تنها در میانجیگری برای آزادی گروگان ها، که در برقراری آتش بس پایدار از شانس بیشتری نسبت به مصر برخوردار است. اسرائیل می خواهد میلیون ها فلسطینی را در صحرای سینا اسکان دهد؛ اگر طرح چنین برنامه هایی باعث شود که پای مصر به درگیری باز شود، این کشور دیگر نمی تواند نقش میانجی را ایفا کند. چندین دولت اتحادیه اروپا به امید آزادی شهروندان گروگان خود، به جای مصر با قطر تماس گرفته اند
عربستان اعتبار خود را به عنوان میانجی در نزد فلسطینیان از دست داده است زیرا پیش از جنگ، تمام انرژی خود را روی توافق عادی سازی رابطه با اسرائیل گذاشته بود. ایران هم که مورد تحقیر اکثر اعراب است؛ کسانی که سال 2020 پیمان ابراهیم را امضا کردند صلاحیت داوری ندارند. بنابراین قطر تنها کشوری است که می تواند با در نظر گرفتن منافع فلسطینیان با اسرائیل گفتگو کند
یازده سپتامبر اسرائیل
در پی جنایاتی که حماس 7 اکتبر مرتکب شد، اسرائیلی ها این حق را برای خود قائل هستند که یک کارزار نظامی با هدف انهدام این گروه براه بیندازند و به نظر می رسد که برای تحقق این هدف نیز مصمم هستند
ولی آنها باید به سخنان هشدارآمیز جو بایدن توجه کنند. بایدن در جریان سفر خود به تل آویو در 18 اکتبر ضمن همدلی با اسرائیلی ها، به آنها توصیه نمود که در خشم خود غرق نشوند «پس از یازده سپتامبر ما در آمریکا خشمگین بودیم؛ بدنبال عدالت بودیم و به آن رسیدیم ولی اشتباهاتی نیز مرتکب شدیم». دو روز بعد بایدن بار دیگر در یک سخنرانی تلویزیونی از دولت اسرائیل خواست که «از خشم کور نشوند»
پیروی از توصیه های بایدن در عمل چگونه است؟ دولت اسرائیل باید از اشتباهات آمریکا پس از یازده سپتامبر چه درسهایی بگیرد؟
نخست اینکه اسرائیل باید ضمن استفاده از توانایی نظامی خود برای ضربه زدن به اهداف نظامی محدود –رهبران حماس، مراکز فرماندهی، انبارهای تسلیحات و تونل ها- این توهم را نداشته باشد که می تواند به صرف استفاده از نیروی نظامی به نتیجه مطلوب برسد. هم در افغانستان و هم در عراق، آمریکا آموخت که قدرت نظامی برتر برای از بین بردن دشمن مفید است ولی به ندرت هدف سیاسی مورد نظر را محقق می کند
علیرغم دو دهه دخالت پرهزینه آمریکا، افغانستان دوباره در کنترل طالبان است و عراق درگیر ناکارامدی سیاسی و شکاف های قومی مذهبی است. اسرائیل چاره ای جز استفاده از زور برای مقابله با حماس ندارد ولی باید از ابزارهای دیگری همچون دیپلماسی، کمک های بشردوستانه و ایجاد فرصت های اقتصادی برای شکل دهی به آینده مورد نظر خود استفاده کند
دوم: گرچه کارزار نظامی اسرائیل در مراحل اولیه خود است ولی سیاستگذاران باید برنامه ریزی برای اداره غزه پس از حماس را آغاز کنند. آمریکا بعد از برچیدن نظم قدیمی در عراق و لیبی، چون جایگزین مناسبی آماده نکرده بود، گرفتار شد
اسرائیل باید از هم اکنون برای روز بعد از پایان جنگ آماده شود. آیا اداره غزه را به دست تشکیلات خودگردان خواهد داد؟ نقش سازمان ملل چه خواهد بود؟ آیا ممکن است ائتلافی متشکل از آمریکا، اتحادیه اروپا، مصر و قطر یک دولت موقت تشکیل دهند؟
سوم: اسرائیل باید تاحد امکان از آسیب زدن به زیرساخت های غزه خودداری کند، در غیر این صورت احتمال خطر فروپاشی اجتماعی وجود دارد و جمعیت باقی مانده در غزه گرفتار رنجی طولانی خواهند شد
آمریکا بعد از تصرف عراق در اقدامی نابخردانه نهادهای دولتی این کشور را منحل کرد و زمینه هرج و مرج و شورش سنی ها و نفوذ فزاینده ایران را فراهم نمود. علیرغم این نتایج، ناتو همین اشتباه را در لیبی انجام داد و نتیجه ان ایجاد کشوری ازهم گسیخته بود که توسط گروههای افراطی مورد استثمار قرار گرفت و هم اکنون نیز در آستانه تقسیم است. اگر اسرائیل بخش بزرگی از غزه را نابود کند، باید منتظر ماند که افراط گرایی از زیر آوار بیرون بیاید
اسرائیل باید فرجام آمریکا را ببیند که همچنان از آسیب های ناشی از اشتباهات استراتژیک خود در خاورمیانه در رنج است. سرنگونی دولت عراق سبب تقویت قدرت و نفوذ ایران شد –که نتیجه اش را اکنون می توان در ظهور گروههای شبه نظامی متحد ایران در سراسر منطقه از جمله حماس دید- و افغانستان در پی خروج آمریکا گرفتار بحرانی بشردوستانه شد
تصاویر و گزارش های دیگری که از آزار زندانیان در ابوغریب، روش های بازجویی خشن سیا، بازداشت نامحدود زندانیان در گوانتانامو و کشته شدن غیرنظامیان در حملات پهپادهای آمریکا منتشر شد، وجهه این کشور را نزد افکار عمومی جهان به شدت خدشه دار کرد
اسرائیلی ها باید از این نیز درس بگیرند و ضمن پاسداشت حق دفاع از خود، از قوانین بین المللی بشردوستانه پیروی کنند. این به معنای به حداقل رساندن تلفات غیرنظامیان و تضمین جریان ورود دارو، غذا و سوخت به غزه است
پاسداشت حقوق بشر خشم عمومی از جنگ اسرائیل علیه حماس را کاهش داده، احتمال گسترش درگیری به دیگر نقاط منطقه را کم می کند، حفظ توافق ابراهیم را آسان تر می نماید و در نهایت به عربستان امکان می دهد تا مذاکرات عادی سازی را از سر بگیرد
حمله حماس و آغاز دور جدیدی از خشونت نشان داد که ادامه وضعیت قبلی (در روابط اسرائیلی ها و فلسطینیان) غیرممکن است. اسرائیلی ها رنگ امنیت را نخواهند دید مگر اینکه حق فلسطینیان را به رسمیت بشناسند و امنیت آنها را تضمین کنند. دو ملت باید با یکدیگر همکاری کنند تا به راه حل دو کشور جامه عمل بپوشانند
محاسبات محتاطانه ایران در مورد حمله زمینی اسرائیل به غزه
30 اکتبر حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران برنامه اسرائیل برای حمله زمینی به غزه را به شدت محکوم کرد و مدعی شد که این حمله می تواند منجر به شروع جنگی منطقه ای شود
وی در گفتگو با بلومبرگ افزود: «گشودن جبهه های جدید اجتناب ناپذیر است و اسرائیل را در موقعیتی قرار می دهد که از اقدامات خود پشیمان می شود»
هشدار عبداللهیان بدنبال تشدید تنش از سوی شبه نظامیان همسو با ایران علیه آمریکا و اسرائیل بود. حملات پهپادی به پایگاههای آمریکا در عراق و سوریه که به محور مقاومت نسبت داده شده، باعث مجروح شدن چند تن از پرسنل آمریکایی شد
19 اکتبر ناو جنگی آمریکا حمله موشکی و پهپادی ادعایی از سوی حوثی ها را خنثی کرد و در ادامه حزب الله به تبادل آتش با اسرائیل پرداخت. اما درحالی که اسرائیل عملیات زمینی علیه غزه را آغاز کرده و تعداد کشته های فلسطینی از مرز 8000 نفر گذشته، ایران از تشدید تنش خودداری نموده و صرفا متحدان نظامی اش حملات کنترل شده ای را با هدف به تعویق انداختن عملیات زمینی اسرائیل انجام داده اند
علیرغم اینکه این اطمینان وجود دارد که در صورت باز شدن چند جبهه اسرائیل قادر به پیروزی نخواهد بود، سوابق و نشانه های متعددی وجود دارد که ثابت می کند خویشتن داری ایران در برابر اسرائیل ادامه خواهد یافت
بین شعارها و لفاظی های ایران از یکسو و گام هایی که در عمل برمی دارد از سوی دیگر شکاف زیادی وجود دارد و این را می توان با مشاهده تاریخچه رفتار ایران در مواجهه با جنگ های گذشته اسرائیل در غزه دید. فاصله بین حرف و عمل ایران همچنین نشان دهنده دوقطبی شدیدی است که در داخل این کشور در مورد مزایا و معایب بروز یک جنگ منطقه ای وجود دارد
حتی اگر تندروهای ایران در گشوده شدن جبهه های جدید علیه اسرائیل مزایایی ببینند، سکوت فعلی شبه نظامیان متحد ایران در کنار نارضایتی و فشار روسیه و چین، می تواند ایران را از تنش بیشتر با اسرائیل بازدارد
درست است که ایران روابط پر فراز و نشیبی با حماس داشته است ولی هروقت این گروه با اسرائیل وارد درگیری شده، ایران جنگ لفظی با اسرائیل را تشدید کرده و در عین حال به ندرت دست به اقدامی ملموس زده است زیرا که نمی خواسته تنش و درگیری به خاک ایران گسترش یابد
تضاد بین حرف و عمل ایران در جنگ کنونی بیشتر است. سرلشکر یحیی رحیم صفوی 7 اکتبر حمله حماس به اسرائیل را شکوهمند خواند و اعلام کرد که ایران «تا آزادی فلسطین و قدس از مقاومت فلسطین» حمایت خواهد کرد
عبداللهیان یک روز بعد از دیدار با نصرالله در 17 اکتبر اعلام کرد که در ساعات آینده برای جلوگیری از گسترش عملیات اسرائیل، ممکن است اقدامات پیشگیرانه ای انجام شود
در کنار حملات کنترل شده شبه نظامیان همسو با ایران به اهداف آمریکا و اسرائیل، ایران بر سرعت تلاش های دیپلماتیک خود در جهان اسلام افزود. کاردار ایران در انگلیس مهدی متین اخیرا گفت که اولویت ایران در غزه آتش بس است؛ طبق این گفته، موضع رسمی تهران با کشورهای عرب همسو می باشد.
در داخل ایران در مورد امکان سنجی و منافع حاصل از گشایش یک جبهه جنگ جدید علیه اسرائیل اختلاف نظر وجود دارد؛ تندروها تأکید زیادی بر ضعف نظامی اسرائیل و احتمال موفق بودن باز شدن جبهه جدید دارند
15 اکتبر روزنامه کیهان استدلال کرد که اسرائیلی ها اذعان دارند حملات هوایی به غزه برای آنها دستاوردی نداشته و متوجه شده اند که جنگ همه جانبه می تواند منجر به تغییر چشمگیر توازن قوا در خاورمیانه شود
تندروها همچنین ادعا می کنند که بین بایدن و نتانیاهو اختلاف وجود دارد. علی بیگدلی مفسر ایرانی، ورود شخصیت های نظامی آمریکایی و آلمانی به اسرائیل را نشان دهنده بی اعتمادی به نتانیاهو می داند و معتقد است: «آمریکا هرگز اجازه نمی دهد که نتانیاهو با ماجراجویی های دیوانه وار خود، منافع بلندمدت واشنگتن در منطقه را به خطر بیندازد»
بنابراین تندروها با این استدلالات معتقدند که گشایش جبهه جدید می تواند جنگ را با نتیجه ای مطلوب برای ایران به پایان برساند
اما میانه روها این دیدگاه را رد می کنند. قاسم محبعلی مدیرکل سابق امور خاورمیانه وزارت امور خارجه اخیرا هشدار داد که گسترش جنگ، امنیت و منافع ایران را به خطر می اندازد و به اسرائیل مصونیت کامل می دهد که در غزه هرکار می خواهد بکند
حشمت الله فلاحت پیشه نماینده سابق پارلمان نیز نسبت به خطر بالای جنگ ایران و آمریکا هشدار داد و گفت که این به نفع هیچ یک از طرفین نیست. وی از آمریکا و ایران خواست تا از طریق مذاکره در عمان تنش ها را کاهش دهند
علیرغم شهرت رئیسی به عنوان تندرو، در قضیه غزه او موضعی اعتدالی در پیش گرفته است. مقامات ایران در کنار لفاظی و دادن شعار، بر خودمختاری شبه نظامیان همسو با خود تأکید کردند. مهدی متین در این خصوص اعلام کرد «هیچکس نمی تواند به گروههای مقاومت اسلامی در خاورمیانه بگوید که چه کار کنند و چه کار نکنند»
سخنان متین اهرم ایران بر این گروهها را ضعیف و کم اهمیت جلوه می دهد ولی ضروری است که شرایط داخلی و بستر فعالیت شبه نظامیان همسو با ایران را برای پیش بینی گام بعدی آنها مدنظر بگیریم. هم اکنون منافع این گروهها -علیرغم همبستگی با حماس- مستلزم ریسک گریزی است
اگر تشدید تنش بین حزب الله و اسرائیل منجر به تلفات بزرگ غیرنظامی در لبنان شود، موقعیت سیاسی این گروه در ائتلاف 8 مارس به خطر می افتد. تضعیف قدرت نیروهای حشدشعبی در عراق، می تواند توان این گروه را برای مقابله با اعتراضات، تضعیف کند. حوثی ها نیز نمی خواهند خسارتی را متحمل شوند که عربستان را برای انجام حملات هوایی جسور نماید
از سوی دیگر روسیه و چین ممکن است ایران را از بسیج شبه نظامیان متحد خود برای تشدید تنش علیه اسرائیل بازدارند. روسیه با حملات فرامرزی شبه نظامیان همسو با ایران مخالف است –ما این مخالفت را در حمله حوثی ها به امارات در ژانویه 2022 دیدیم- و نگران است که حمایت آشکار از ایران در برابر اسرائیل، باعث شود که اسرائیل به اوکراین فناوری گنبد آهنین بدهد
استراتژی موازنه منطقه ای چین نیز بر پایه حفظ روابط مثبت با اسرائیل و ایران است
کوتاه سخن اینکه گرچه شعارها و لفاظی های جنگ طلبانه ایران باعث ترس از بروز جنگ منطقه ای شده، ولی تهران در عمل بسیار محتاطانه رفتار کرده است. این رویکرد احتمالا ادامه خواهد یافت
با پایان جنگ، چه کسی بر غزه حکومت می کند؟
از دو زاویه می توان به عملیات طوفان الاقصی که 7 اکتبر توسط حماس انجام شد، نگاه کرد. این عملیات یا می تواند جنبش ملی فلسطین را برای همیشه نابود کند و یا می تواند جان تازه ای به آن ببخشد
زوال فتح به عنوان ستون جنبش ملی فلسطین و کاهش محبوبیتش در سالهای اخیر، سبب قدرت گیری بیشتر حماس شده است
موفقیت نظامی حماس در عملیات الاقصی اسرائیل، منطقه و جهان را شوکه کرد ولی واکنش شدید اسرائیل و بمباران نوار غزه، دستاوردهای اولیه حماس را زیر سایه برد. اکنون قدرت های جهانی بدنبال راهی برای پایان جنگ هستند و در مورد سناریوهایی که ممکن است بعد از پایان جنگ به تحقق بپیوندد، فکر می کنند
فتح طی چند دهه، مبارزه سیاسی و مسلحانه را باهم در آمیخته بود. یاسر عرفات رئیس جمهور فلسطین در سال 1974 در یک سخنرانی در سازمان ملل گفت که «در یک دست شاخه زیتوان و در یک دست تفنگ» دارد. سال 1993 عرفات تصمیم به آشتی با اسرائیل گرفت و از آن روز دیگر اسلحه را کنار گذاشت. جانشین عرفات، محمود عباس 87 ساله بر راه حل مذاکرات سیاسی و اعتراضات مسالمت آمیز مردمی تأکید داشت
عباس کاریزمای عرفات را نداشت و بعد از به تعویق انداختن ناگهانی انتخابات فلسطین در سال 2021 و همکاری با اسرائیل در بعد امنیتی، محبوبیت خود را بیش از پیش از دست داد
موضع عباس که بیشتر بر راهکار سیاسی از طریق سازمان ملل تأکید دارد، سبب ضعف او شد. حماس موفق شد با حمله 7 اکتبر موضوع فلسطین را که در صحنه بین الملل به حاشیه رفته بود، بار دیگر بر سر زبان ها بیندازد. پس از این حمله، کاخ سفید بر تعهد خود بر راه حل دو کشوری پس از پایان جنگ غزه تأکید کرد. این تحولات بر نظریه کسانی که راه تحمیل راه حل سیاسی را، مبارزه مسلحانه می دانند، مهر تأیید زد
در این میان فتح، ساف و عباس به حاشیه رفته اند و تیتر هر روزه اخبار، حماس و اسرائیل و دیگر گروههای مقاومت هستند. رهبران فتح پس از حمله 7 اکتبر سکوت اختیار کرده اند. گرچه عباس در نشست های اتحادیه عرب سعی کرده که نماینده فلسطینیان باشد و خواسته های آنها را بیان کند، ولی پادشاه، ملکه و وزیر امور خارجه اردن نسبت به رئیس جمهور فلسطین نقش مؤثرتری داشتند و سخنانشان تأثیرگذاری بیشتری داشته است
جدا از موفقیت یا شکست هدف اعلام شده اسرائیل در غزه –یعنی ریشه کن کردن حماس- هنوز به این سؤال که فردای پایان جنگ در غزه چه اتفاقی خواهد افتاد، پاسخ روشنی داده نشده است
اکثر تحلیلگران تأیید می کنند که حماس دیگر نمی تواند هیچ نقشی در غزه داشته باشد ولی در عین حال معتقدند که عباس نه مایل است و نه می تواند به پشتوانه پیروزی نظامی اسرائیل، وارد غزه شود. در این میان برخی می گویند برای پر کردن خلأ حاکمیت در غزه، به یک نیروی بین المللی نیاز است
سلام فیاض نخست وزیر سابق فلسطین در گفتگو با فارین افرز گفت: «تردید دارد که تشکیلات خودگردان حاضر باشد مسئولیت اداره غزه را پس از تهاجم مرگبار اسرائیل بر عهده بگیرد». برخی استدلال می کنند که محمود عباس آنقدر اعتبار خود را نزد فلسطینیان از دست داده است که به هیچ وجه نمی تواند بازیگری جدی در مرحله بعد از جنگ باشد
گمانه زنی هایی در مورد رهبران بالقوه مختلف در جنبش فتح وجود دارد. رافی زنگوت تحلیلگر اسرائیلی، از مروان برغوتی که در زندان به سر می برد، نام می برد. به گفته زنگوت، برغوتی جامعه اسرائیل را به خوبی درک می کند و در عین حال در میان فلسطینیان بسیار محبوب است؛ او می تواند راه حلی برای مسئله رهبری فلسطین باشد
در یک نظرسنجی که توسط مرکز تحقیقات سیاسی و نظرسنجی فلسطین در 13 سپتامبر در کرانه باختری و غزه انجام شد، اسماعیل هنیه رهبر حماس، محمود عباس را با 58% در برابر 37% شکست داد ولی با شرکت برغوتی در نظرسنجی، نتیجه برعکس شد؛ برغوتی 60% و هنیه 37% آرا را بدست آورد.
از دیگر رهبرانی که می تواند توسط برخی از کشورهای عربی همچون امارات مورد حمایت قرار گیرد، محمد دحلان است. از زمانی که غزه به تصرف حماس درامد، دحلان به عنوان مشاور رهبر امارات فعالیت می کند و شبکه ای را در غزه و کرانه باختری به نام اصلاحات دموکراتیک راه اندازی کرده است؛ ولی اتهام فساد، به شانس او برای نامزدی آسیب می زند
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما