خضر خدور محقق بنیاد کارنگی است که در مورد روابط مدنی و نظامی و هویت های محلی در شام تحقیق می کند. مایکل یانگ اوایل فوریه مصاحبه ای با او انجام داد تا نظر وی را در مورد مرز سوریه و لبنان که در هفته های اخیر شاهد درگیری بوده است جویا شود
*سقوط حکومت اسد در سوریه چه تأثیری بر اوضاع مرز سوریه و لبنان داشته است؟
- در ماههای منتهی به سقوط، حملات هوایی اسرائیل در امتداد مرز تشدید شد و گذرگاه های مرزی هدف قرار گرفت. این حملات توانایی حزب الله را تضعیف کرد. فروپاشی نظام سوریه وضع امنیتی جدیدی را بر منطقه حاکم کرده است؛ گروه هایی که تحت نظارت هیأت تحریر شام فعالیت می کنند، گذرگاه های مرزی را تحت کنترل خود درآورده اند. نیروهای آنها در تمام مناطق مرزی پخش هستند و جایگزین شبه نظامیان حزب الله، ارتش و نیروهای امنیتی سابق سوریه شده اند. این شرایط، وضعیت امنیتی شکننده ای را در دو سوی مرز ایجاد کرده است؛ از یکسو اقتدار دولت لبنان همیشه در این مناطق ضعیف بوده و از سوی دیگر گروه هایی که کنترل طرف سوریه را در دست دارند، شبه نظامی هستند
*اخیرا در مناطق مرزی درگیری رخ داده، علت این امر چه بوده است؟
- دور اخیر درگیری ها در منطقه قصیر سوریه و هرمل در شمال شرقی لبنان بود. مهمترین عامل درگیری، عامل جمعیتی است؛ ترکیبی از روستاهای شیعه و سنی نشین در این مناطق وجود دارد. حزب الله سال 2013 از طریق قصیر وارد سوریه شد اما امروز درگیری ها نه روی شهر قصیر، که بر ناحیه غرب رودخانه اورونتس متمرکز است. در این منطقه روستاهای عمدتا شیعه نشین لبنانی وجود دارد که ساکنان آن دهها سال است مالک زمین هایی در آن سوی مرز (در سوریه) هستند. این منطقه که زمان جنگ سوریه، دروازه ورود به ان کشور بود، اکنون محل درگیری مسلحانه اعضای هیأت تحریر شام و قبایل شیعه از جمله طایفه جعفر و زعیتر است. این درگیری ها منعکس کننده تنش های فرقه ای جاری است که از زمان آغاز جنگ سوریه در سال 2012 ادامه داشته است
*از دیرباز قاچاق یکی از مشکلات مناطق مرزی بوده و گزارش های اخیر حاکی از ادامه این مسئله است. این چه پیامدهایی برای دولت جدید سوریه دارد؟ آیا می توان به چنین فعالیت هایی پایان داد؟
- از زمان تشکیل دو کشور لبنان و سوریه و تعیین مرز، قاچاق یک مشکل اصلی بوده است. ما در این مناطق با دو نوع قاچاق مواجه هستیم: قاچاق کالاهای ضروری که هیچوقت متوقف نشده و دلیل آن تفاوت قیمت بین بازارهای دو کشور است. در حال حاضر و در بحبوحه وضع امنیتی متشنج، شبکه های قاچاق، کالاهایی مانند سوخت و مرغ را از لبنان به سوریه منتقل می کنند. صدها خانواده در دو سوی مرز برای امرار معاش به این تجارت وابسته هستند. نوع دوم قاچاق، ماهیت سیاسی دارد و شامل اسلحه، مواد مخدر و نیروی انسانی می شود. باتوجه به سقوط حکومت اسد و ناتوانی حزب الله در فعالیت های فرامرزی، دو ماه است که این نوع قاچاق متوقف شده است
*باتوجه به اینکه حزب الله نقش مهمی در کنترل دو طرف مرز داشت، امروزه وضعیت این گروه در منطقه مرزی چگونه است؟ آیا حزب الله در این جبهه عقب نشینی کرده است؟
- در حال حاضر حزب الله در منطقه مرزی تحت محاصره است؛ در طرف لبنان ارتش این کشور حضور دارد و در طرف سوریه اعضای هیأت تحریر شام و گروه های وابسته به آن کنترل مرز را در دست گرفته اند. اما حزب الله هنوز در منطقه بقاع و تمام روستاهای شیعه نشین در امتداد مرز نفوذ قابل توجهی دارد. فعالیت این گروه در منطقه مرزی به چند عامل بستگی دارد: موقعیت حزب الله در چارچوب سیاسی دولت جدید لبنان، و تنش های فرقه ای و امنیتی در امتداد مرز که می تواند زمینه مناسبی برای فعالیت مجدد حزب الله ایجاد کند. عامل مهم دیگر حملات مداوم اسرائیل است که دارایی های حزب الله را هدف قرار می دهد. حمله به طایفه هایی که با حزب الله مرتبط هستند، حضور این گروه را در منطقه مرزی تضعیف می کند و سبب تقویت هیأت تحریر شام در سمت سوریه می شود
*در لبنان این ترس وجود دارد که رهبری جدید دمشق منشأ سلفی داشته باشد و این امر سبب تقویت سلفی گری در لبنان شود .آیا این سناریو واقع بینانه است و شما چه خطراتی را می بیند؟
- من فکر می کنم این موضوع روابط بین لبنان و سوریه را تغییر خواهد داد. در اینجا سه نکته اصلی وجود دارد: ایدئولوژی جدید سوریه، شکست محور مقاومت در منطقه و خلأ امنیتی ناشی از آن، و احتمال درگیری فرقه ای در لبنان. ایدئولوژی نیروهای حاضر در سوریه، از طریق مقایسه و تضاد با گروهها و نیروهای مخالف تعریف می شود. به عبارت دیگر ایدئولوژی سنی هیأت تحریر شام، واکنشی است به ایدئولوژی سیاسی شیعی که از زمان حمله آمریکا به عراق در سال 2033 در عراق و سوریه و لبنان حاکم شد. امروزه حاکمان جدید دمشق درحال ایجاد یک هویت جدید سوری هستند که بر مبانی ایدئولوژیک مبتنی است و در عبارات و شعارهایی که بر هویت سنی سوریه تأکید دارد، جلوه گر می شود. شعارهایی مانند «ایران عصبانی شو، سنی ها می آیند تا بر ما حکومت کنند» در شبکه های اجتماعی به اشتراک گذاشته می شود. حتی احمد شرع رئیس جمهور سوریه در سخنان خود از یک «سوریه طبیعی» صحبت می کند و منظور او سوریه سنی در برابر سوریه شیعی است
محور مقاومت پس از شکست از اسرائیل در جریان جنگ اخیر، خلأ امنیتی زیادی در سوریه ایجاد کرد که توسط گروههای جهادی محلی پر شده است. این گروهها می توانند الهام بخش گروههای سلفی در داخل لبنان باشند و از طرابلس گرفته تا عکار و دره بقاع فعالیت کنند. هم اکنون جنبش سلفی لبنان به دلیل تحولات سوریه، احساس قدرت می کند و به قطع روابطش با سلفی های سوریه در طول زمان تقویت می شود. چنین تحولی می تواند به تنش های فرقه ای در لبنان بینجامد و صلح و ثبات این کشور را تضعیف کند. برای مثال در منطقه زحله دو شهرک وجود دارد: طالبیه که شیعه نشین است و سعدنایل که سنی نشین. در زمان سقوط اسد، جشن هایی که در سعدنایل برگزار شد که با توهین به شیعیان طالبیه همراه بود. همچنین پوسترهای احمد شرع روی شیشه های ماشین و سرودهای جهادی، هرازگاهی خیابان ها را پر می کند. چنین اقداماتی می تواند به درگیری های مسلحانه در سراسر مناطق لبنان منجر شود
کوتاه سخن اینکه مذهب و قومیت در سوریه و لبنان به شدت سیاسی شده است. ناپایداری در سوریه، بر لبنان تأثیر می گذارد و جو عمومی را مستعد بسیج شدن بر اساس «خودی» و «غیرخودی» می کند. این وضعیت نیاز به توجه و مراقبت دارد زیرا می تواند به تشدید تنش ها در لبنان منجر شود
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما