تقابل اسرائیل و ترکیه در سوریه

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه همیشه از زبانی تند علیه اسرائیل استفاده می کند. سال 2009 در مجمع جهانی اقتصاد در داووس، بین اردوغان و شیمون پرز رئیس جمهور وقت اسرائیل بحث پرتنشی درگرفت. اردوغان در واکنش به این اتفاق، صحنه را ترک کرد و این اقدام او توجه رسانه ها و جامعه جهانی را به خود جلب نمود

در آن گفتگوی آتشین، اردوغان اسرائیل را به خاطر کشتار فلسطینیان در عملیات «سرب گداخته» در سال 2008-2009 مورد انتقاد شدید قرار داد. اکتبر 2023 با آغاز جنگ جدید اسرائیل در غزه، اردوغان بار دیگر با زبان تند و صریحی نسبت به اقدامات اسرائیل واکنش نشان داد و همراستا با سازمان های بین المللی، این اقدامات را نسل کشی خواند

سپتامبر گذشته اردوغان در واکنش به قتل یک زن ترک آمریکایی توسط اسرائیل در کرانه باختری، از کشورهای مسلمان خواست تا علیه تهدید روبه رشد و توسعه طلبی اسرائیل متحد شوند. وی تصریح کرد: «تنها گامی که جلوی استکبار، راهزنی و تروریسم اسرائیل را می گیرد، اتحاد کشورهای اسلامی است»

وضعیت سوریه از زمان سقوط بشار اسد در سال گذشته، تنش بین ترکیه و اسرائیل را تشدید کرده و باتوجه به اینکه هردو کشور در پی پر کردن خلأ ایجاد شده در سوریه هستند، اصطکاک بین آنها افزایش یافته است

حالا بسیاری از تحلیلگران این سؤال را مطرح می کنند که آیا لفاظی های ضد اسرائیلی اردوغان، ممکن است وارد فاز دیگری شود؟

ترکیه از دولت جدید سوریه به رهبری احمد شرع حمایت می کند. آنکارا بدنبال آن است که حاکمان جدید سوریه قدرت خود را تحکیم کرده و سوریه را به عنوان کشوری واحد و یکپارچه اداره کنند

ترکیه به دلایل ملاحظات امنیتی، به شدت با ایجاد منطقه خودمختار تحت کنترل یگان های حفاظت خلق یا حزب اتحاد دموکراتیک –شاخه های حزب کارگران کردستان- مخالف است؛ چه رسد به اینکه کشوری مستقل در شمال شرقی سوریه تشکیل شود

اما توافق تاریخی بین نیروهای دموکراتیک سوریه و دمشق که 10 مارس اعلام شد، طبیعتا باید نگرانی ترکیه را کاهش دهد. بر اساس این قرارداد نیروهای دموکراتیک باید در هر دو شاخه نظامی و غیرنظامی، با دولت سوریه ادغام شوند، خصومت ها را متوقف کنند و اختیار فرودگاه شمال شرق سوریه، میادین گاز و نفت و پست های مرزی را به مقامات مرکزی بدهند.

اگر این توافق با موفقیت اجرا شود، در خدمت منافع ترکیه و دولت شرع است و مسیر حرکت سوریه به سمت کشوری متحدتر پس از اسد را هموارتر می کند

برداشته شدن همه تحریم های غرب علیه سوریه، ضمن فراهم آوردن امکان بازسازی و توسعه این کشور، برای انکارا منفعت زیادی دارد. ترکیه به دلایل زیادی مایل است که شاهد رشد مجدد سوریه باشد

از یکسو فروپاشی دولت سوریه و ایجاد خلأ قدرت، می تواند بی ثباتی گسترده ای ایجاد کند و امکان فعالیت گروه های تروریستی همچون داعش را فراهم نماید. آشفتگی و ناامنی می تواند به راحتی به ترکیه سرایت کند؛ چراکه ترکیه با سوریه 900 کیلومتر مرز مشترک دارد

از سوی دیگر فشار سیاسی زیادی بر اردوغان وجود دارد تا با دمشق به توافقی برسد که بر اساس آن میلیون ها پناهجوی سوری در ترکیه بتوانند هرچه سریع تر به کشور خود برگردند. برای تحقق این مهم، باید در سوریه ثبات و دولتی کارآمد وجود داشته باشد

علاوه بر این شرکت های تولیدی و ساختمانی ترکیه با امضای قرارداد و در دست گرفتن پروژه های بزرگ، نقش مهمی در توسعه مجدد سوریه ایفا می کنند. به عبارت دیگر رشد سوریه و برقراری ثبات و امنیت در آن کشور، برای ترکیه منافع اقتصادی زیادی به همراه دارد

وقتی احمد شرع رئیس جمهور جدید سوریه ماه گذشته به آنکارا آمد و با اردوغان دیدار کرد، دو رهبر درباره نقش آینده ترکیه در سوریه و منافع مشترکی که دارند گفتگو کردند

به گفته متیو برایزا دیپلمات سابق آمریکایی: «فکر می کنم هدف اصلی این دیدار هماهنگی آنکارا و دمشق برای تثبیت و بازسازی سوریه به عنوان کشوری دموکراتیک، فراگیر و مرفه بود. احتمالا یکی از موضوعات اصلی این دیدار، تمایل ترکیه برای کمک به سوریه در احیای اقتصاد این کشور بوده و حمل و نقل و انرژی به عنوان ستون های اصلی بازسازی اقتصاد سوریه مورد توجه ویژه قرار گرفته است»

اما به نظر می رسد که اسرائیل عکس این موضوع را برای سوریه می خواهد. تل آویو منافع خاص خود را در سوریه دارد و این منافع در گرو این است که سوریه ضعیف و فاقد حکومت مرکزی قدرتمندی باشد. همچنین باتوجه به اینکه هیأت تحریر شام در رأس دولت جدید سوریه است، اسرائیل ترجیح می دهد که دمشق تحت تحریم های غرب باقی بماند

گوردون گری سفیر سابق آمریکا در تونس معتقد است: «اسرائیل امیدوار است که سوریه چندپاره و ضعیف باقی بماند. بر اساس محاسبات تل آویو، سوریه چندپاره بهترین تضمین برای تأمین امنیت اسرائیل است؛ درحالی که سوریه متحد می تواند تهدید باشد»

به محض سقوط اسد در ماه دسامبر، ارتش اسرائیل بمباران دمشق و سایر مناطق سوریه را آغاز کرد و بخش هایی از خاک این کشور را اشغال نمود. امروز اشغال سوریه توسط اسرائیل، از بلندی های جولان به سمت دمشق گسترش یافته است و این کار تحت عنوان حمایت از دروزی ها انجام شده است. اسرائیل خواهان این است که جنوب سوریه به منطقه ای غیرنظامی بدل شود و تمامی تسلیحات و نیروهای نظامی از این منطقه حذف گردد

دستور کاری که اسرائیل برای سوریه دارد، در راستای استراتژی سابق این کشور مبنی بر تجزیه کشورهای عربی به واحدهای کوچک تر و ائتلاف با این واحدهای کوچک است. این استراتژی به اسرائیل کمک می کند تا سلطه خود را در خاورمیانه تثبیت و اهداف امپریالیستی خود را پیش ببرد

24 فوریه هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه در پی اظهارات نتانیاهو که گفت تل آویو اجازه استقرار نیروهای سوری را در جنوب دمشق نمی دهد، توسعه طلبی اسرائیل در سوریه را محکوم کرد و گفت: «اشغال مستمر لبنان و سوریه توسط اسرائیل، تلاش برای الحاق کرانه باختری و آوارگی اجباری فلسطینیان غزه، همگی بخشی از طرحی خطرناک است. سال هاست که اسرائیل استراتژی تضعیف و بی ثبات سازی در کشورهایی مانند اردن، سوریه و لبنان را دنبال کرده است. همچنین برای جلوگیری از دستیابی کشورهای درحال توسعه به توانمندی های نظامی با آمریکا همکاری می کند»

یکی از دلایل اصلی اقدامات تهاجمی تل آویو در سوریه، نفوذ ترکیه در سوریه پسا اسد است؛ چراکه اسرائیل این مسئله را تهدیدی علیه منافع و امنیت خود می بیند. دولت اسرائیل سال 2023 کمیته ای را برای ارزیابی تهدیدات منطقه ای علیه خود تأسیس کرد. گزارشی که این کمیته یک ماه بعد از سقوط اسد منتشر کرد، به این مسئله اشاره داشت که تهدید سوریه ای که تحت نفوذ ترکیه باشد و توسط اسلام گرایان سنی اداره شود، حتی از تهدید سوریه متحد ایران و تحت حکومت اسد برای اسرائیل بیشتر است. تهدیدی که اسرائیل این بار ممکن است با آن مواجه شود ،به شکل یک نیروی افراط گرای سنی است که موجودیت اسرائیل را به رسمیت نمی شناسد

ارزیابی کمیته این بود: «اگر شورشیان سنی به قدرت سیاسی برسند، ممکن است تهدید بزرگتری برای اسرائیل ایجاد کنند و این تهدید حتی از تهدید ایران بیشتر است. زیرا نفوذ ایران در سوریه در زمان اسد، هم به دلیل اقدامات اسرائیل و هم به دلیل محدودیت هایی که دولت سوریه به عنوان کشوری مستقل بر ایران اعمال کرده بود، کنترل شده بود»

در گزارش همچنین هشداری در مورد رهبری جدید دمشق آمده بود؛ اینکه «رهبری سوریه به عنوان نماینده ترکیه عمل می کند و این ما را متوجه جاه طلبی آنکارا برای احیای امپراتوری عثمانی می کند»

مرکز تحقیقات و آموزش آلما که اندیشکده ای اسرائیلی است و در مورد تهدیدات امنیتی در مرز شمالی اسرائیل و سایر مسائل منطقه تحقیق می کند، به تازگی تحلیلی با عنوان «پتانسیل تهدید ترکیه برای اسرائیل» منتشر کرد

این تحلیل به موشک های دوربرد و قابلیت های پیشرفته نظامی و پهپادهای ترکیه، به عنوان تهدیدی بالقوه برای اسرائیل اشاره می کند و تأکید دارد «تهدید بزرگ تر و مهمتر، حمایت از یک نیروی سنی رادیکال برای مقابله با اسرائیل است؛ این همانند اتفاقی است که در مورد ایران و حمایتش از حزب الله رخ داد. حتی ممکن است که ترکیه از ارتش جدید سوریه حمایت کند تا در اینده بتواند علیه اسرائیل وارد عمل شود»

نویسنده گزارش در پایان اشاره می کند: «ترکیب سخنان ضد اسرائیلی و شرایط ناپایدار منطقه، اسرائیل را موظف می کند تا به نظارت دقیق بر صنعت نظامی ترکیه ادامه دهد. با در نظر گرفتن این احتمال که ترکیه ممکن است از این پهپادها و موشک ها علیه اسرائیل استفاده کند، اسرائیل باید درحالت آماده باش باشد و راه های جلوگیری از انتقال تسلیحات پیشرفته به سوریه را بررسی نماید»

اسرائیل با آمریکا لابی می کند تا سوریه را ضعیف و چند پاره نگه دارد. اسرائیل همچنین در تلاش است تا آمریکا را راضی کند که به روسیه اجازه دهد تا حضور نظامی خود را در سوریه حفظ کند؛ زیرا تل اویو، مسکو را سنگری در برابر نفوذ فزاینده ترکیه در سوریه می بیند

در راستای این تلاش، اسرائیل بدنبال متقاعد کردن آمریکا برای حفظ تحریم های خود علیه سوریه است. ترس اسرائیل این است که آنکارا از دولت سوریه به رهبری هیأت تحریر شام حمایت کند و به این ترتیب سوریه به پایگاهی امن برای حماس و دیگر گروه های ستیزه جوی ضد اسرائیلی بدل شود

ترکیه اقدامات اسرائیل را –که مشخصه آن حملات نظامی و تحریک تنش های فرقه ای در جنوب سوریه است- تلاشی عمدی برای تکه تکه کردن سوریه و تضعیف تمامیت ارضی این کشور می داند

در مقابل، اسرائیل نفوذ روبه گسترش ترکیه –به ویژه حضور نظامی و اتحاد با جناح های مختلف از جمله ارتش ملی سوریه و دولت جدید- را تهدیدی برای منافع امنیتی و توازن منطقه ای می بیند

ارزیابی بسیاری از کارشناسان این است که ترکیه و اسرائیل وارد رویارویی بزرگ دولت با دولت نمی شوند ولی تنش فیمابین می تواند به بروز مشکلات جدی در سوریه منجر شود

به گفته مصطفی کنر استادیار دانشگاه ساکاریا، خطر درگیری مستقیم نظامی بین ترکیه و اسرائیل در کوتاه مدت بعید است زیرا واشنگتن توانایی مهار هر دو طرف را دارد. ضمن اینکه اسرائیل با شرایط حساسی در جبهه های لبنان و غزه دست و پنجه نرم می کند و فاقد ظرفیت مقابله نظامی با ترکیه ای است که دومین ارتش بزرگ ناتو را دارد. ولی درگیری های غیرمستقیم را می توان پیش بینی کرد؛ اسرائیل می تواند دست به اقدماتی تخریبی بزند

در جنگ قدرتی که بین ترکیه و اسرائیل در جریان است، توافق جدید نیروهای دموکراتیک سوریه با دمشق می تواند به نفع آنکارا باشد. با ادغام نیروهای کرد در سوریه، اسرائیل فرصتی برای حمایت از شبه نظامیان به عنوان ابزاری برای تضعیف ترکیه و تکه تکه کردن سوریه ندارد

درگیری بین دو متحد منطقه ای آمریکا در سوریه، برای واشنگتن ناخوشایند است. به گفته گری: «آخرین چیزی که دولت ترامپ در خاورمیانه می خواهد، وقوع جنگ دیگری است؛ به ویژه جنگی که شامل شریکان نزدیک آمریکا شود. جالب آنکه اردوغان و نتانیاهو هر دو با ترامپ رابطه خوبی دارند»

تنش بین ترک ها و اسرائیلی ها می تواند شرایط را برای واشنگتن پیچیده کند. منافع آمریکا در سوریه –که شامل مبارزه با داعش و نفوذ ایران و روسیه است- در صورت وجود چنین تقابلی، می تواند تضعیف شود

درست است که آمریکا و اسرائیل روابط بسیار نزدیکی با یکدیگر دارند ولی نباید نقش ترکیه را به عنوان نیرویی ثبات بخش در خاورمیانه نادیده گرفت. دیدگاه واشنگتن و انکارا در مسائل بسیاری با یکدیگر همسو است و ایالات متحده بدنبال استفاده از قدرت ترکیه در مسائل منطقه ای است

به گفته جاشوا لندیس مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه اوکلاهاما ،به نفع واشنگتن است که تلاش های استعماری اسرائیل را در سوریه مهار کند و برای برقراری صلح بکوشد زیرا همانگونه که عدم مقابله با اشغال گری اسرائیل پس از جنگ 1967 باعث بروز جنگ های متعدد و نفرت اعراب و مسلمانان از آمریکا شد، این بار نیز اشغال گری های جدید اسرائیل در سوریه و لبنان می تواند همین پیامدها را داشته باشد

منبع: العربی الجدید

مترجم: فاطمه رادمهر