جو بایدن رئیس جمهور آمریکا چند ماه پس از ورود به کاخ سفید در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت: «خوشحالم که ایران موافقت خود را با انجام گفتگو با ما و شریکانمان اعلام کرده است؛ ما باید به برجام برگردیم»
ولی با گذشت سه سال از آن موقع، مذاکرات متوقف شده و آمریکا نشان داده است که هیچ برنامه جایگزینی ندارد. اظهارات دموکرات ها و جمهوری خواهان کنگره، مقامات دولت، دیپلمات های خارجی و تحلیلگران امور ایران، همگی تأکیدی است بر اینکه دولت بایدن هیچ سیاستی در قبال ایران و برنامه هسته ای اش ندارد
این درحالی است که مؤسسه علم و امنیت بین الملل -که مرتبا ارزیابی های خود را درباره وضعیت برنامه هسته ای ایران ارائه می دهد- اعلام کرده است که در ایران دوران لازم برای مونتاژ سلاح هسته ای به صفر رسیده است. این بدان معنی است که ایران به اندازه کافی اورانیوم غنی شده در سطح بالا برای ساخت بمب در عرض چند روز دارد
رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، گرچه ارزیابی مؤسسه علم و امنیت بین الملل را تأیید نمی کند ولی در نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی که 4 مارس برگزار شد، اذعان نمود که این آژانس از تحولات برنامه هسته ای ایران، تولید و موجودی سانتریفیوژها، آب سنگین و.. اطلاع به روزی ندارد
در نشست قبلی هیأت مدیره آژانس بین المللی انرژی اتمی که نوامبر 2023 برگزار شد، نگرانی هایی مطرح شد که حل نشده باقی ماند؛ از جمله اینکه ایران اطلاعات مورد نیاز در مورد وجود ذرات اورانیوم در دو سایت ورامین و تورقوزآباد را در اختیار این نهاد نگذاشته و درباره سؤالات آژانس که پیش از این مطرح شده بود، توضیحات لازم را ارائه نداده است. درعوض سپتامبر 2023 ایران تصمیم گرفت بازرسان آژانس را اخراج کند و این تصمیم را اقدامی تلافی جویانه علیه کشورهای اروپایی به دلیل تحریم ها توصیف کرد
علیرغم پیشرفت برنامه هسته ای ایران و تصمیم این کشور برای غنی سازی اورانیوم تا 60% -که نه تنها ناقض تعهدات برجامی ایران است، که معاده منع گسترش تسلیحات هسته ای را نیز نقض می کند- دولت بایدن رسما اعلام نکرد که سیاست هایش در قبال ایران و احیای برجام شکست خورده است
کالین کال مقام سابق پنتاگون معتقد است: «در دستگاه حاکمه آمریکا هنوز این دیدگاه وجود دارد که اگر بتوانید این موضوع را از طریق دیپلماتیک حل کنید و محدودیت های برنامه هسته ای ایران برگردانید، بهتر از گزینه های دیگر است. ولی بایدن در محافل خصوصی از مرگ برجام سخن گفته است».
زمانی که رابرت مالی فرستاده ویژه آمریکا در امور ایران به دلایلی که هنوز روشن نیست از سمت خود تعلیق شد، به نظر رسید که همه امیدها برای احیای برجام از بین رفته است
با فروپاشی آرزوی بایدن برای دستیابی به توافق با ایران، بسیاری انتظار داشتند که رژیم تحریم ها که قبل از بایدن علیه ایران وجود داشت، دوباره برگردد ولی این اتفاق نیفتاد و بسیاری از اقداماتی که بایدن سال 2021 بعد از رسیدن به قدرت انجام داد -از جمله کاهش تحریم ها علیه کسانی که تحریم های نفتی آمریکا علیه ایران را نقض می کنند- همچنان پابرجا ماند
اوایل سال جاری بیش از ده سناتور دموکرات و جمهوری خواه، نامه ای امضا کردند و خواستار اجرای مجدد تحریم های نفتی شدند. ایران هم اکنون به طور میانگین روزانه بیش از 1.4 میلیون بشکه نفت صادر می کند که دو سوم آن به چین است. از فوریه 2021 تا اکتبر 2023 جمهوری اسلامی حداقل 88 میلیون دلار از صادرات غیرقانونی نفت بدست آورده است. ایران از طریق دور زدن تحریم ها توانسته اقتصاد خود را زنده نگه دارد؛ اقتصاد ایران از همین طریق سالانه چهار درصد رشد می کند و ذخایر خالص ارز خارجی نیز از سال 2021 تا 2023، 45% افزایش پیدا کرده است
گرچه وزارت خزانه داری به اعمال تحریم علیه ایران به دلیل نقض حقوق بشر، و اشاعه تسلیحات ادامه داده، ولی تحریم های نفت و گاز ضعیف و ناکارآمد بوده است و صادرات نفت ایران به چین بدون مواجهه با مشکلی همچنان ادامه دارد. اینکه چرا دولت بایدن چشم خود را به روی درامدهای نفتی ایران بسته، شاید از آن رو باشد که هنوز به توافق با ایران برای مهار برنامه هسته ای این کشور امیدوار است، یا شاید ترس از جهش قیمت نفت در آستانه انتخابات، باعث بی اعتنایی خزانه داری آمریکا شده باشد
قدرت های اروپایی نیز که سال 2015 شریک آمریکا در امضای برجام بودند و خروج ترامپ از توافق هسته ای را محکوم کردند، اکنون به نظر می رسد که هیچ توجهی به پیشرفت برنامه هسته ای ایران ندارند. پس از نشست ماه نوامبر شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی، سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس کنار آمریکا ایستادند تا تصمیم ایران برای افزایش تولید اورانیوم با غنای 60% را محکوم کنند. ولی به گزارش رویترز آنها صرفا به محکومیت اکتفا نمودند و هیچ اشاره ای نکردند که ایران در صورت افزایش تولید، با چه پیامدهایی مواجه خواهد شد. بیانیه مشترک ماه فوریه نیز مشابه بیانیه قبلی بود و عجیب تر اینکه ایران حتی به دلیل نقض معاهده NPT مورد توبیخ و سرزنش نیز قرار نگرفت
دولت بایدن هیچ تمایلی به همکاری با متحدانش برای اعمال تحریم های فوری علیه ایران نشان نمی دهد. قطعنامه سازمان ملل، انتقال هواپیما و موشک را از مبدأ و به مقصد ایران ممنوع کرده است؛ این درحالی است که به گفته دولت بایدن ایران مدتهاست محدودیت های موشکی و پهپادی خود را نقض می کند. با این حال نه آمریکا و نه کشورهای اروپایی علاقه ای به طرح این موضوع در شورای امنیت ندارند
انفعال آمریکا درشرایطی است که روی کار آمدن فوق محافظه کاران تندرو در ایران، تهدیدی برای ایالات متحده به شمار می رود. در سالهای اخیر تحولاتی روی داده که گویای کاهش تمایل جمهوری اسلامی به تعامل با غرب بوده است. با بدترشدن وضعیت اقتصادی ایران و افزایش نارضایتی ها، سیاست خارجی این کشور به وضوح با چین و روسیه همسو شده است؛ ایران حمایت خود را از جنگ روسیه علیه اوکراین افزایش داده و بیش از 2000 پهپاد به مسکو تحویل داده است. تهران همچنین از ساخت کارخانه پهپاد در روسیه حمایت کرده است. در کنار اینها باید به نقش ایران در حمله 7 اکتبر حماس به اسرائیل -از جمله کمک مالی، تسلیحاتی و آموزشی به این گروه- اشاره کرد. حملات حوثی های یمن به کشتیرانی بین المللی در دریای سرخ در شرایطی که این گروه از حمایت مالی، تسلیحاتی و آموزشی ایران برخوردار است (حوثی ها مسلح به موشک و پهپادهایی با برد 1500 مایل هستند)، کنترل حزب الله لبنان توسط ایران و ادامه حملات نیروهای نیابتی ایران به اهداف نظامی و تجاری آمریکا در دریای سرخ، عراق، سوریه و اردن (که در آخرین مورد منجر به قتل سه سرباز آمریکایی شد) همگی نشانه کاهش تمایل ایران به تعامل با غرب است
در چنین شرایطی کاخ سفید و متحدان اروپایی اش با دو گزینه روبرو هستند: مشارکت در منطقه ای که شاهد سلطه روز افزون ایران و نیروهای نیابتی اش است، یا بازگذاشتن دست ایرانِ مسلح به سلاح هسته ای و دادن زمام منطقه به این کشور. انتخاب روشن است
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما