حال آنکه سال‌هاي طولاني، جامعه‌ي جاهلي از خشونت و زورگويي مشرکان و جنگ‌هاي طولاني خانمان‌سوز رنج مي‌بُرد و در چنين شرائطي بود که اسلام از راه رسيد و نداي پرهيز از خشونت سَر داد و مردم را به صلح و دوستی فرا خواند. آنچه که موجبات پيشرفت و پيروزي مسلمانان را فراهم ساخت و اسلام را به قلوب مردم وارد نمود نرم‌خويي، ملايمت وفق و مُدارا با مردم بود «وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ» که اگر اين‌گونه نبود کسي گِرد پيامبر اسلام را نمي‌گرفت.
اجتناب از خشونت‌ورزي مصاديق متعددي دارد که يکي از آن‌ها گذشت و بُردباري است در قرآن به اين ويژگي اخلاقي اشارات متعددي شده است در جايي مي‌فرمايد: «وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ»؛ خشم خود را فرو مي‌برند و از مردم مي‌گذرند و خدا نيکوکاران را دوست دارد و يا در آيه 22 سوره‌ي نور که با اشاره به درخواست و نيازِ انسان به گذشتِ خداوند از گناهان خود مي‌فرمايد: «وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا أَلَا يُحِبُّونَ أَن يَغْفِرَ اللَّهُ لَکمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ»؛ بايد عفو کنيد و درگذريد مگر دوست نداريد که خدا شما را ببخشد؛ مصداق ديگر پرهيز از خشونت، دعوت به صلح و آشتي و مهرورزي است. در آموزه‌هاي ديني مؤمنان همواره از مقابله به مثل کينه ورزيدن و پاسخ دادن بدي با بدي منع شده‌اند خداوند در قرآن مي‌فرمايد: «وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَک وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ کأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ»؛ هرگز نيکي و بدي يکسان نيست بدي را با نيکي دفع کن، ممکن است همان کس که ميان تو و او دشمني است دوست صميميِ تو شود. همچنين در آيه 208 سوره بقره همگان را دعوت به صلح و آشتي مي‌کند: «...ادْخُلُواْ فِي السِّلْمِ کآفَّةً...» در حديثي از رسول‌خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ چنين آمده است که فرمود: آيا شما را از بهترين صفات دنيوي و اُخروي آگاه کنم؛ اينکه از آن کسی که بر تو ستم روا داشته درگذري، با آنکه پيوند بُريده ارتباط برقرار کني، به آنکه به تو بدي کرده نيکي کني و بر آنکه محرومت ساخته است ببخشي.
در اسلام اتخاذ چنين رفتار پسنديده‌اي نه تنها در مقابل دوستان که در مقابل دشمنان و پيروان ساير عقايد نيز مورد تأکيد قرار گرفته است از جمله در آيه 108 سوره انعام که چنين آمده «وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَيَسُبُّواْ اللّهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ...»؛ کساني که غير خدا را مي‌خوانند دشنام ندهيد که آنان از روي ناداني خدا را دشنام مي‌دهند. امام صادق ـ عليه السلام ـ در تفسير اين آيه مي‌فرمود: مؤمنان از آنچه که مشرکان به جاي خدا مي‌پرستيدند بدگويي مي‌کردند و مشرکان هم از آنچه که مؤمنان مي‌پرستيدند بد میگفتند. خدا مؤمنان را از بدگويي خدايان آنان برحذر داشت تا کافران خداي مؤمنان را دشنام ندهند و ناخودآگاه به شرک نسبت به خدا گرفتار نگردند.
سيره‌ي اهل‌بيت و پيامبر گرامي اسلام نيز چيزي جز تساهل و مُدارا با مردم و مهرورزي و پرهيز از خشونت نيست. جمله‌ي معروف پيامبر «اذهبوا فأنتم الطلقاء»؛ در حادثه‌ي فتح مکه گوياي اين حقیقت است هنگامي که مسلمانان مکه را فتح نمودند پيامبر پرچم را به‌دست اميرمؤمنان ـ علیه السلام ـ داد و ايشان فرياد برآورد امروز روزِ رحمت است و حُرمت‌ها پاس داشته مي‌شود. بزرگان قريش که در کعبه پناه گرفته بودند چنين مي‌پنداشتند که پس از آزار و خشونتي که نسبت به پيامبر اسلام و ساير مسلمان روا داشته بودند حتماً کشته خواهند شد امّا رسول‌خدا دستگيره‌ي درب کعبه را گرفت و فرمود: چه گمان مي‌بريد و چه مي‌گوئيد؟ «سهیل‌بن‌عمرو» چنين پاسخ داد خير مي‌گوييم و گمان خير داريم پيامبر فرمود: من همان سخني که برادرم يوسف به برادرانش گفت به شما مي‌گويم «لاَ تَثْرَيبَ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ يَغْفِرُ اللّهُ لَكُمْ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ» امروز بر شما سرزنشي نيست خدا شما را مي‌آمرزد و او مهربان‌ترين مهربانان است.
در نمونه‌ي ديگري از عفو و گذشت ايشان نسبت به دشمنان خود هنگامي که وحشي قاتل حمزه عموي پيامبر اسلام ايمان آورد پيامبر به وي فرمود: «خود را به من نشان نده چون نمي‌توانم به تو نگاه کنم و اين نهايت چيزي بود که رسول‌خدا به وي گفت.»
در سيره‌ي اميرمؤمنان علي ـ عليه‌السلام ـ چنين آمده است: هنگامي که سپاهيان حضرت براي جنگ با معاويه لشکرکشي کردند معاويه دستور داد تا آب فرات را بر روي سپاهيان حضرت ببندند ولي حضرت موفق شد آنان را از محل استقرارشان بيرون کرده و بر آب تسلط يابد اصحاب به ايشان پيشنهاد مقابله به مثل دادند ولي حضرت در پاسخ فرمود: «به‌خدا سوگند اين کار را نخواهم کرد قسمتي از رود را براي آنان آزاد بگذاريد.»
همچنين بعد از واقعه‌ي ضربت و إسارت ابن‌ملجم در حالي که اميرمؤمنان يکي از سخت‌ترين لحظات عمر خود را سپري مي‌کرد خطاب به امام حسن ـ عليه‌السلام ـ فرمود: «پسرم به اسيرت محبت کن و رحم نما، به او مهر بورز زیرا ما خاندان نبوت با کسي که بر ما بدي کرده جز بزرگي و گذشت انجام نمي‌دهيم. رحمت و مهرباني اخلاق ماست سوگند به حقي که برگردنت دارم از همان غذايي که ميخوري به او بخوران و از آنچه مي‌نوشي به وي بنوشان.»
آري! اسلام اين‌گونه انسان‌ها را براي دست‌يابي به سعادت جاودان رهنمون مي‌کند و خشم و تندخويي را مانع هلاکت وي مي‌شمارد پس اجتناب بورزيد از آنچه آغازش ديوانگي است و پايانش پشيماني.
messages.comments