شکست استراتژی مقاومت

در پی انفجاری که به نابودی بخش بزرگی از شهر بیروت انجامید، وزیر خارجه ایران برای اعلام حمایت از لبنان و حزب الله، به آن کشور رفت؛ اما به محض اینکه هواپیمای وی به زمین نشست، ایران خود را با چالش دیگری روبرو دید: توافق بین دو رقیب اصلی تهران در منطقه، یعنی اسرائیل و امارات برای برقراری رسمی روابط دیپلماتیک.

ایران دو سالِ بسیار سخت را در حال سپری کردن است و اینک، این دو رویداد بر مشکلات و موانع پیش روی این کشور افزوده است. در پی دو سال تحریم های سخت اقتصادی که دونالد ترامپ بر ایران تحمیل کرد، اقتصاد این کشور در آستانه سقوط قرار گرفته است؛ نظامیان ایران در قبال حملات اسرائیل به مواضعشان در سوریه و نیز ترور سردار سلیمانی توسط آمریکا، نتوانستند اقدام تلافی جویانه درخوری انجام دهند. تلاش آنها برای مخفی نگاه داشتن اسقاط هواپیمای مسافربری توسط پدافند هوایی ایران ناکام ماند و اکنون نیز سیستم بهداشت و درمان ایران با افزایش چشمگیر مبتلایان به ویروس کووید 19 مواجه شده است؛ به نحوی که این کشور یکی از بدترین شرایط را از حیث میزان گستردگی این ویروس، در جهان دارد.

ظریف طی دیدارش از بیروت، ضمن اعلام حمایت از مردم لبنان، به سایر کشورها هشدار داد که از هرج و مرج حاکم بر کشور برای توسعه نفوذ خود بهره برداری نکنند. وی همچنین توافق امارات و اسرائیل را صرفا نمایشی ساخته دست آمریکا دانست. به گفته «لان برمر» مدیر گروه اوراسیا و مشاور در زمینه مخاطرات سیاسی «انفجار 4 آگوست در لبنان که حداقل 175 کشته و بیش از 6000 زخمی برجای گذاشت و توافق امارات و اسرائیل، بدترین اوضاع را برای ایران رقم زده است».

پس از انتشار خبر توافق، برخی از سیاستمداران ایرانی هوادار حاکمیت، از این سخن گفتند که توافق امارات با اسرائیل ناشی از این است که دو کشور، ایران را دشمن مشترک خود می دانند و شرایط منطقه به نحوی پیش می رود که افکار عمومی جهان عرب، علیه ایران شده است. به گفته محمدعلی ابطحی معاون رئیس جمهور سابق ایران که گاهی علیه دولت حرف می زند «در کشورهای عربی، در نگاه مردم کوچه و بازار، ایران دشمن آنها است؛ ما در شرایطی هستیم که همسایگان عربمان دارند به اسرائیل روی می آورند تا با ایران مقابله کنند».

یک دهه پیش، بدگویی ها و سخنان آتشین رهبران ارشد ایران علیه اسرائیل و واشنگتن، تحسین مردم در پایتخت های کشورهای عربی سراسر منطقه را به همراه داشت؛ اما این امر قبل از ایفای نقش ایران در سوریه بود؛ آن زمان تنش های فرقه ای بین سنی و شیعه نسبت به زمان حال کمتر بود؛ مردم عراق و لبنان علیه نقش و نفوذ ایران در سیاست های داخلی خود اعتراض نمی کردند و هنوز ایران بدلیل تحریم ها از کمک به متحدان خود ناتوان نشده بود.

علی مطهری سیاستمدار محافظه کار ایرانی روز شنبه در توئیتر خود نوشت «ما اعراب را ترساندیم و آنان را به آغوش اسرائیل هل دادیم»

از دیدگاه برخی تحلیلگران، توافق برقراری روابط دیپلماتیک بین امارات و اسرائیل امر چندان مهمی نیست، زیرا این رابطه پیشتر هم به شکل مخفیانه وجود داشت و اکنون فقط علنی شده است. از سالها قبل، نیروهای نظامی و سازمان های اطلاعاتی دو کشور علیه ایران با یکدیگر همکاری نزدیک داشتند.

پیش از اعلام خبر توافق، تنها دو کشور عربی، اسرائیل را به رسمیت شناخته بودند: مصر و اردن؛ اما هر دو کشور از ایران دور هستند و انگیزه آنها برای این کار، برقراری امنیت در مرزهایشان بود؛ درحالیکه برخلاف این دو کشور، امارات تنها کشور در بین همسایگان ایران در منطقه خلیج فارس است که به چنین توافقی دست یافته و انگیزه و هدف اولیه اش هم خصومت با ایران است.

تحلیلگران ایرانی، عربی و غربی، همگی پیش بینی می کنند که سایر شیخ نشین های خلیج فارس به زودی از این اقدام امارات پیروی می کنند و در بین این شیخ نشین ها بحرین و عمان نخستین کاندیدا محسوب می شوند. عمان که گاهی واسطه بین ایران و رقبای عربش بوده، دو سال قبل میزبان بنیامین نتانیاهو در دیدار از آن کشور بود و از این رو احتمال ها برای رسمی شدن رابطه بین دو کشور افزایش یافته است.

بعد از اعلام توافق اسرائیل و امارات، بلافاصله تحلیلگران ایرانی گفتند که نگران هستند دسترسی بیشتر اسرائیل به مرکز تجاری امارات یعنی دوبی، مزایای ویژه ای برای آن کشور در جاسوسی از ایران فراهم کند. حکام امارات منتقد شدید حکام ایران هستند، اما بسیاری از ایرانیان با دوبی تجارت کرده یا در آن شهر اوقات خود را سپری می کنند؛ در نتیجه دوبی می تواند نخستین جایی باشد که بعد از دهه ها شمار زیادی از ایرانیان و اسرائیلی ها با هم در ارتباط و تعامل قرار گیرند.

حسن روحانی هشدار داد که امارات به اسرائیل اجازه ندهد «جای پایی در منطقه بدست آورد که در این صورت رفتار و نحوه معامله ما با امارات به نحو دیگری خواهد بود». با این وجود هیچ نشانه ای دال بر اینکه مقامات ایران آماده تنبیه امارات یا قطع روابط تجاری و دیپلماتیک خود با آن کشور هستند، دیده نشده است. با توجه به روابط بلندمدت اقتصادی با امارات و ضعف اقتصاد ایران، تحلیلگران بر این باور هستند که ایران گزینه چندانی پیش رو ندارد.

برخی نیز معتقدند که تأثیر کامل توافق امارات و اسرائیل بر روی ایران، تنها با گذر زمان مشخص خواهد شد. آنگونه که «صنم وکیل» پژوهشگر اندیشکده چاتم هاوس می گوید: «آیا امارات از حملات هوایی اسرائیل به تأسیسات ایران در سوریه حمایت آشکارتری خواهد کرد؟ آیا اسرائیل برای مقابله با حزب الله و خلع سلاح این گروه تلاش خواهد نمود؟ آیا در صورت حمله ایران به امارات، اسرائیل از آن کشور دفاع می کند؟ پاسخ همه این سؤالات هم اکنون مبهم است.»

لبنان کشوری است که مقامات ایران غالبا از آن با عنوان «مرزهای جنوبی ما» یا «مرز ما با اسرائیل» نام می برند. آنگونه که جواد ظریف به روزنامه نگاران لبنانی طی دیدار هفته گذشته خود از آن کشور گفت «امنیت لبنان امنیت ما است». گرچه ایران با مسلح کردن حزب الله، اهرم نفوذی علیه اسرائیل برای خود فراهم کرده است؛ اما بحران داخلی ای که هم اکنون لبنان را فرا گرفته است، انرژی حزب الله را رو به تحلیل برده و تهدیداتی که از جانب این گروه علیه اسرائیل وجود داشت را کم کرده است. به گفته خانم وکیل «ایران و حزب الله در نتیجه انفجار اخیر در تنگنا قرار گرفته اند؛ هم اینک ایران نمی تواند روی حزب الله برای موشک پراکنی علیه اسرائیل حساب باز کند؛ هیچ علاقه و حمایتی برای انجام چنین ماجراجویی هایی در لبنان دیده نمی شود».

بعد از جنگ 2006 لبنان بین حزب الله و اسرائیل، ایران کوشید با اعطای کمک های مالی در جریان بازسازی کشور، نفوذ خود را در لبنان توسعه ببخشد. اما بعد از انفجار هفته های اخیر، پشتیبانی و حمایت از ایران در ان کشور رو به کاهش گذاشته است. سازمان هلال احمر ایران اعلام کرد که 95 تن مواد غذایی و دارویی به همراه یک تیم پزشکی 37 نفره برای بازگشایی یک بیمارستان صحرایی به لبنان فرستاده است. یک انجمن مرتبط به حزب الله نیز گفت که تیم هایی برای کمک به پاکسازی یکی از محلات مسیحی نشین می فرستد؛ اما مردم خشمگین مانع از انجام این برنامه شدند.

ظریف به سایر کشورها هشدار داد که تلاش نکنند در میانه آشفتگی حاکم بر کشور، نفوذ خود را افزایش دهند. اشاره ضمنی او به امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه بود که لبنان پیش از استقلال، مستعمره آن کشور محسوب می شد. مکرون که هدایت تلاش های بین المللی برای تأمین مالی بازسازی لبنان را بر عهده دارد، بر تشکیل یک دولت جدید تکنوکرات که بتواند نفوذ ایران و حزب الله را کمتر کند اصرار می ورزد.

در ایران برخی از تحلیلگران خشمگین، بر مکرون تاختند و او را متهم کردند که استقلال لبنان از فرانسه را فراموش کرده است؛ اما «حسن نصرالله» در رویه ای متفاوت از تهران، نمایندگانی برای ملاقات با مکرون فرستاد و از کمک های او استقبال کرد.

صادق زیباکلام تحلیلگر سیاسی و منتقد سیاست های حاکم بر تهران، دیدار مکرون از لبنان، ناتوانی ایران در متوقف کردن حملات هوایی اسرائیل علیه مواضعش در سوریه و انتخاب اخیر نخست وزیر مورد حمایت آمریکا در عراق را حلقه های یک زنجیر می داند. به گفته وی: تهران به عنوان بخشی از برنامه ای که مقامات، «مقاومت» در برابر آمریکا و اسرائیل می خوانند، منابع خود را به پای شبه نظامیان متحدش در هر سه کشور ریخته است؛ شکست در هر سه کشور لبنان و سوریه و عراق «نتیجه میلیاردها دلار سرمایه گذاری در استراتژی مقاومت می باشد.»

*منبع: نیویورک تایمز

مترجم: فاطمه رادمهر