twitter share facebook share ۱۴۰۰ شهریور ۲۵ 1213

روزی که طالبان کابل را به تصرف خود در آورد، رئیس جمهور جدید ایران ابراهیم رئیسی از شکست ارتش آمریکا و خروج آن کشور از افغانستان اظهار شعف نمود. اگرچه مقامات ایران از اینکه نیروهای آمریکایی مرزهای شمال شرقی کشور را ترک کرده اند شادمان هستند اما حضور دولت اسلامی خراسان می تواند به چالشی مهم برای ایران بدل شود. هم اکنون ایران با دو سناریوی نگران کننده روبرو است: اینکه طالبان رویکرد خود را تغییر داده و به مقابله با ایران و اقلیت شیعه افغانستان بپردازد، یا فعالیت گروههای سنی جهادی در افغانستان گسترش یافته و به ایران نیز کشیده شود  

سال 1998 پس از آنکه چند دیپلمات ایران و یک روزنامه نگار در مزار شریف کشته شدند. شوای عالی امنیت ملی ایران رأی به جنگ داد و دو کشور در آستانه جنگ قرار گرفتند، اما رهبر ایران با رأی شورای عالی مخالفت کرد. سال 2001 و با حمله آمریکا به افغانستان برای سرنگونی طالبان و القاعده، ایران به طور ضمنی با ایالات متحده همکاری کرد اما با ظهور داعش و دولت اسلامی خراسان در سال 2014 و 2015 ایران شروع به حمایت، آموزش و مسلح کردن طالبان نمود. اگرچه طالبان و امارت اسلامی خراسان هر دو شبه نظامیان سنی جهادی هستند، اما در اهداف سیاسی و برخی از باورهای دینی با یکدیگر اختلاف نظر دارند؛ امری که آنان را به رقیبان سرسخت یکدیگر بدل کرده است

در ماههای اخیر صداهای ضد و نقیضی از سوی شخصیت های شناخته شده ایران در خصوص طالبان بلند شده است. درحالیکه احمد نادری یکی از نمایندگان مجلس از طالبان به دلیل اینکه ایدئولوژی وهابیت را دنبال نمی کند تقدیر کرد و روزنامه های کیهان و جوان در سرمقاله های مشابهی تغییراتی که این گروه نسبت به قبل پیدا کرده را مورد تحسین قرار دادند، آیت الله صافی گلپایگانی نسبت به اعتماد به شبه نظامیانی که سابقه کشتار و دشمنی دارند هشدار داد و دولت ایران دیپلمات های خود را از کنسولگری های ایران در مزارشریف و قندهار و جلال آباد به سفارت خود در کابل منتقل کرد

ایران ترجیح می دهد که در افغانستان یک دولت مقتدر مرکزی بر سر کار باشد؛ دولتی که آنقدر قوی باشد که جهادگرایان را مهار کند و آنقدر ضعیف باشد که برای تهران تهدیدی نظامی به شمار نرود. رهبران ایران می دانند علیرغم اطمینانی که به طالبان کرده اند، این شبه نظامان سنی بنیادگرا هر آن می توانند علیه ایران شیعه دست به کار شوند

ایران برای جلوگیری از وقوع جنگی داخلی در آن سوی مرزهایش به ایجاد دولتی فراگیر در افغانستان تأکید داشت اما به این خواسته خود نرسید و هم اکنون دولتی در کابل بر سر کار است که تنها متشکل از پشتون های تندرو می باشد

ایران در بدترین حالت می تواند شاهد جنگ داخلی در مرزهای شرقی خود باشد و با بروز جنگ، سیل پناهجو، اسلحه و موادمخدر روانه کشور شود. در چنین حالتی جهادگرایان و شبه نظامیان بنیادگرای سنی نیز می توانند هرکدام با اهداف و برنامه های مختلف وارد ایران شوند. فعلا روشن نیست که آیا طالبان می تواند در میان این گروههای جهادی نظم و قانون برقرار کند و جلوی فعالیت های برون مرزی آنان را بگیرد یا خیر. در حادثه بمب گذاری انتحاری فرودگاه کابل در 26 اوت که توسط دولت اسلامی خراسان رخ داد، گرچه ایران هدف نبود اما هشداری بود به تهران که ببیند در حالیکه طالبان کنترل امور را در دست دارد می تواند شاهد چه رخدادهایی باشد. علاوه بر این نیروهای دولت اسلامی که طبق تخمین ها 2000 نفر هستند می توانند در نیروهای طالبان ادغام شده و کار شناسایی این نیروها را مشکل کنند

فعلا همکاری محتاطانه ای که ایران با طالبان در پی گرفته، نتیجه بخش بوده است. بنا به درخواست طالبان، ارسال بنزین و گازوئیل از ایران به افغانستان از سر گرفته شده و تجارت دو کشور –افغانستان جزء پنج بازار برتر صادرات کالاهای غیرنفتی ایرانی است- به حالت عادی بازگشته است. همچنین طالبان ایران را در کنار پاکستان، چین، روسیه، ترکیه و قطر برای انجام مراسم تحلیف دولت جدید دعوت کرده است

از آن سو، ایران می کوشد با استفاده از تیپ فاطمیون اهرم نفوذ خود را در افغانستان حفظ کند و در صورت لزوم آنان را روانه آن کشور نماید. ضمن اینکه اسماعیل قاانی که جانشین سردار سلیمانی شده است، تجربه و ارتباطات عمیقی در افغانستان و آسیای میانه دارد و می تواند به خوبی با بی ثباتی در شرق ایران مقابله کند. البته این سناریوها مطلوب ایران نیست و تهران فعلا می خواهد به هر طریقی که شده از درگیری اجتناب کند

نکته دیگر این است که افغانستان مشکلی چندجانبه است و نیاز به پاسخی چندجانبه دارد. شاید به همین دلیل است که ایران می کوشد به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای درآید. به غیر از ترکمنستان، ایران تنها عضو ناظر سازمان همکاری شانگهای است که در همسایگی مستقیم افغانستان قرار دارد و حالا با خروج آمریکا از این کشور، افغانستان در مرکز توجه سازمان همکاری شانگهای برای مبارزه با تروریسم، افراط گرایی و تجزیه طلبی قرار گرفته است

برای کسب اطلاع بیشتر از چرایی تلاش ایران برای پیوستن به پیمان همکاری شانگهای می توانید به مقاله ذیل رجوع کنید:

(چرا ایران خواهان پیوستن به سازمان همکاری شانگهای است؟)

کوتاه سخن اینکه ایران در پیش بینی روی کار آمدن طالبان و خروج آمریکا از افغانستان خوب عمل کرد اما بزرگترین حکومت اسلامی جهان، حالا خود را در مجاورت یک حکومت دینی دیگر می بیند. گرچه کشوری که هم اکنون طالبان زیر سلطه خود گرفته است نیمی از جمعیت ایران را داشته و تولید ناخالص داخلی اش بسیار کمتر از ایران است، اما پتانسیل بالایی برای گسترش بی ثباتی دارد. آمریکا ممکن است افغانستان را از دست داده باشد اما اینکه آیا ایران از خروج آمریکا سود برده یا نه هنوز روشن نیست

*منبع: فارین پالیسی

مترجم: فاطمه رادمهر

نظر شما