شبح جنگ بر فراز آسمان اوکراین به پرواز درآمده است. اگر روسیه به اوکراین حمله کند، اثرات آن به دو کشور محدود نشده و در کل اروپا، خاورمیانه و شمال آفریقا حس خواهد شد
جنگ در اوکراین احتمالا مشکلات جدیدی را برای اروپا ایجاد خواهد کرد. گرچه کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا نمی‌توانند به تنهایی جایگزین روسیه به عنوان تأمین کننده اصلی انرژی اروپا شوند، اما از اهرم قدرتمندی در برابر غرب برخوردار خواهند شد. این امر همچنین مانع از این می‌شود که بایدن به راحتی تمرکز خود را از خاورمیانه برداشته و به سوی آسیا معطوف دارد
افزایش تنش بین غرب و روسیه به تلاش‌ها برای ایجاد ثبات در منطقه خاورمیانه به ویژه سوریه و لیبی آسیب می‌زند. جنگ بین روسیه و اوکراین می‌تواند باعث افزایش شدید قیمت جهانی انرژی و گندم شود. این امر تأثیرات انسانی ویرانگری بر کشورهای منطقه شام و شمال آفریقا که همین الان نیز با افزایش قیمت نان مواجه هستند، خواهد داشت و مشکلاتی که حکومت این کشورها با ان دست به گریبان هستند را تشدید خواهد کرد. آن دسته از کشورهای منطقه که پیشتر از نظر اقتصادی با مشکل مواجه بودند، با بروز جنگ در برابر فشارهای خارجی ضعیف‌تر و شکننده‌تر خواهند شد
انرژی
جنگ اوکراین خطر وابستگی اروپا به گاز روسیه را برجسته می‌کند. تنش‌های کنونی، کشورهای غربی را نگران اختلال در جریان گاز روسیه به اروپا کرده است. در صورت بروز این اختلال، مشکل کمبود انرژی تشدید شده و قیمت‌ها برای مصرف کنندگان اروپایی افزایش خواهد یافت. جایگزینی گاز خاورمیانه با گاز روسیه، بهترین راه حل به نظر می‌رسد اما انجام این کار چندان راحت نیست
قطر به عنوان دومین تولید کننده گاز طبیعی مایع در جهان، مورد توجه کشورهای بسیاری برای جایگزین کردن گاز روسیه قرار گرفته است. از اواخر ژانویه واشنگتن دوحه را برای صادرات گاز به اروپا تحت فشار گذاشته است؛ اما تولید قطر هم اکنون در حداکثر ظرفیت است و پیشتر برای انتقال این گاز قراردادهایی با مشتریان آسیایی بسته است. اگر آمریکا نتواند شریکان آسیایی خود را متقاعد کند که برخی از قراردادهای خود را با قطر کنسل کنند و اجازه صدور این گاز را به اروپا دهند، کشورهای اروپایی با کمبود گاز مواجه می‌شوند و قیمت هم به شدت افزایش خواهد یافت
اکنون چون میزان گاز تولیدی عربستان و امارات قابل مقایسه با قطر نیست و جایگزینی به جز قطر وجود ندارد، قدرت چانه‌زنی این کشور افزایش یافته است. البته عربستان از جنبه‌های دیگر اهمیت خود را حفظ می‌کند؛ تشدید درگیری روسیه و اوکراین می‌تواند باعث کاهش عرضه نفت روسیه شود و قیمت‌ها را افزایش دهد. ریاض هم اکنون نیز تحت فشار بسیاری از سوی آمریکا است تا برای کاهش قیمت نفت، تولید خود را افزایش دهد که تاکنون از انجام این کار خودداری کرده است. اما تشدید درگیری در اوکراین بر مطالبات غرب از سعودی می‌افزاید. عربستان ممکن است فرصت را برای به چالش کشیدن سلطه روسیه بر بازار نفت اروپای شرقی غنیمت بشمارد و سعی کند سهم بیشتری را از بازار جهانی به خود اختصاص دهد
از دیگر کشورهایی که اروپاییان می‌توانند برای حل مشکل گاز خود به آن رو آورند، الجزایر و لیبی در شمال آفریقا است. اما این راه نیز پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و برای مثال اوضاع آشفته شمال آفریقا می‌تواند تهدیدی برای امنیت و ثبات انرژی باشد. چنانکه هم اکنون تنش بین الجزایر و مراکش، صادرات انرژی را از طریق خط لوله‌ای که الجزایر را به اسپانیا وصل می‌کند، متوقف کرده است. از آنجا که خصومت بین دو کشور طولانی مدت است، چندان امیدی به حل سریع این مرافعه وجود ندارد اما بحراین اوکراین می‌تواند انگیزه‌ای برای کشورهای اروپایی باشد تا برای حل مناقشه بین الجزایر و مراکش میانجی‌گری کنند. بنابراین الجزایر را می‌توان یکی از منابع تأمین گاز مایع اروپا دانست؛ به ویژه که امکان انتقال گاز این کشور از طریق خط لوله ایتالیا به شرق اروپا وجود دارد
اما بی‌ثباتی سیاسی لیبی و ادامه درگیری، این کشور را به شریکی دردسر ساز برای اروپا در حوزه انرژی تبدیل کرده است. ضمن اینکه ظرفیت تولید و صادرات انرژی لیبی نیز محدود می‌باشد. محل خط لوله انتقال گاز لیبی در غرب آن کشور است لذا اروپایی‌ها ممکن است از هر کسی که قادر باشد در غرب لیبی ثبات کوتاه مدتی ایجاد کند، حمایت نمایند. اما این راه حل پایدار نیست؛ ضمن اینکه روسیه می‌تواند از اهرم حضور خود در شرق لیبی و سلطه بر میادین نفتی این کشور، برای مختل کردن جریان انرژی به اروپا استفاده کند
ژئوپلیتیک
درگیری اوکراین و روسیه می‌تواند در اختیار کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا اهرم‌های مهم و جدیدی در مقابل آمریکا و اروپا قرار دهد. هم قطر و هم عربستان احتمالا از اهرم انرژی برای تقویت موقعیت خود استفاده کنند. برای مثال قطر می‌تواند خود را مهمترین متحد غیرناتوی آمریکا نشان دهد یا از اروپا بخواهد امتیازاتی بدهند. در صدر فهرست این امتیازات این است که کمیسیون اروپا تحقیقات درباره قراردادهای بلندمدت گاز قطر را متوقف کند.
در عربستان بن‌سلمان بدنبال فرار از وضعیتی است که در پی قتل جمال خاشقچی دچارش شده است. برای این منظور می‌تواند درخواست دیداری با جو بایدن را داشته باشد یا از آمریکا بخواهد که انتقاداتش را از عربستان کاهش دهد
ترکیه نیز از آنجا که عضو ناتو است و روابط نزدیکی با روسیه و اوکراین دارد، بخش مهمی از معادله است. اردوغان همانند بن‌سلمان، توسط اروپا و دولت بایدن طرد شده است اما درگیری اوکراین باعث افزایش اهمیت ترکیه و اردوغان خواهد شد. روسیه و غرب اکنون در حال رقابت هستند تا آنکارا را با موضع خود در قبال اوکراین همراه کنند؛ واشنگتن نیز می‌خواهد که انکارا به فروش تسلیحات خود به کیف ادامه دهد. با توجه به روابط پیچیده ترکیه با روسیه، بعید است که آنکارا به طور کامل با غرب در برابر روسیه همراه شود اما این شرایط به ترکیه اعتماد به نفس بیشتری برای تعقیب سیاست خارجی خود به ویژه در دریای مدیترانه و سوریه داده و سبب کاهش انتقادات غرب از رفتار اردوغان در داخل ترکیه می‌شود
اولویت غرب در اینکه ترکیه و سایر کشورهای منطقه را در بحران اوکراین در کنار خود نگه دارند، مسئله حقوق بشر در این کشورها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد
تشدید تنش بین اروپا و روسیه بر سر اوکراین، بر موقعیت اروپا در بحران سوریه و لیبی نیز تأثیر می‌گذارد. در این دو کشور مداخله روسیه پیشتر اروپایی‌ها را در موقعیت ضعیفی قرار داده است. افزایش تنش‌ها با مسکو احتمال اینکه غرب و روسیه برای پیدا کردن راه‌حل سیاسی در مناطق بحران‌زده گرد هم آیند را نیز کاهش می‌دهد
اگر تنش‌ها در اوکراین منجر به اقدامات تنبیهی و تحریم‌های بیشتر روسیه توسط اروپا شود، مسکو ممکن است از موقعیت خود در لیبی برای تلافی استفاده کند و برای مثال درگیری‌هایی جدید در این کشور براه انداخته و منجر به سیل گسترده مهاجرت به اروپا شود. بحران اوکراین می‌تواند مذاکره بین روسیه و آمریکا بر سر سوریه را متوقف کرده و مانع از ادامه کمک‌های بشردوستانه شود
یکی از مسائل مورد ابهام این است که آیا جنگ اوکراین می‌تواند بر احیای توافق هسته‌ای ایران تأثیر بگذارد؟ روسیه همکاری نزدیکی با غرب برای بازگرداندن تهران به تعهداتش دارد و تاکنون نقش سازنده‌ای ایفا کرده است. اما بحران اوکراین می‌تواند مسکو را به سمت اتخاذ موضعی مخرب سوق دهد و از فشار بر ایران کاسته بکاهد. تهران هم ممکن است به نوبه خود احساس کند که افزایش تنش بین آمریکا و روسیه و افزایش قیمت نفت، به این کشور فضایی برای تنفس داده و اهرم بیشتری برای مذاکره در اختیارش گذاشته است
سایر کشورهای خاورمیانه احتمالا در بحران اوکراین موضعی محتاطانه و بی‌طرف بگیرند. اسرائیل یکی از این کشورها است که از یکسو متحد اصلی آمریکا به شمار می‌رود و از سوی دیگر بعد از استقرار ارتش روسیه در سوریه، مسکو را همسایه جدید خود می‌بیند و به همکاری با این کشور علیه اهداف مرتبط با ایران در سوریه متکی است. یا عربستان که بعید است از بحران اوکراین برای تصاحب سهم روسیه در بازار نفت استفاده کند زیرا با کاهش علاقه آمریکا به حضور در خاورمیانه، بر روابط امنیتی و اقتصادی خود با روسیه افزوده است
امنیت غذایی
در نهایت این خطر وجود دارد که تشدید درگیری بین روسیه و اوکراین بر صادرات گندم این دو کشور تأثیر بگذارد. صادرات گندم این دو کشور تقریبا 29% عرضه جهانی را تشکیل می‌دهد. در زمانی که قیمت مواد غذایی بدلیل اختلال در زنجیره تأمین در پی همه‌گیری کرونا در حال افزایش است، این امر خطر ناامنی غذایی را افزایش می‌دهد
جهش قیمت نان همراه با افزایش قیمت انرژی می‌تواند تأثیر بی ثبات کننده‌ای بر خاورمیانه و شمال آفریقا داشته باشد. هم اکنون این منطقه شاهد بالاترین سطح از ناامنی غذایی جهانی است و افزایش بیشتر قیمت‌ها می‌تواند بحران انسانی را عمیق‌تر کرده و به بروز ناآرامی‌های گسترده دامن بزند. در این میان کشورهایی همچون یمن و لبنان که هر دو از خریداران عمده گندم اوکراین هستند و هم اکنون نیز در مرز قطحی می‌باشند، با عواقب شدیدتری روبرو خواهند شد. افزایش قیمت‌ها برای لیبی و مصر که کالاهای ضروری خود را از اکراین وارد می‌کنند نیز تهدید است؛ یا تونس و الجزایر که همین اکنون نیز افزایش هزینه‌های مواد غذایی، خشم مردم را برانگیخته است. در چنین شرایطی تنها تعداد کمی از کشورهای خاورمیانه از این اثرات در امان خواهند ماند
*منبع: شورای روابط خارجی اروپا
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما