چرا کشورهای عرب مجبور به عادی سازی روابط خود با سوریه شدند؟

اتحادیه عرب پس از بیش از یک دهه تعلیق عضویت سوریه در این سازمان، با اکثریت قاطع رأی به بازگشت سوریه به اتحادیه داد. البته کشورهای عضو متفق القول نبودند و قطر همچنان مخالف بازگشت سوریه باقی ماند اما علیرغم مخالفت قطر و واشنگتن، عادی سازی رابطه با سوریه مدتهاست که امری اجتناب ناپذیر به نظر می رسد

دلایلی که پشت انزوای سوریه قرار داشت روشن بود؛ خشونت حکومت اسد در سرکوب تظاهرات مسالمت آمیز و دموکراسی خواهانه مردم در قرن 21 نظیر نداشت. در پی این خشونت ها از جمله در اثر استفاده از سلاح های شیمیایی، صدها هزار سوری کشته شدند، نزدیک به هفت میلیون نفر مجبور شدند به خارج از کشور فرار کنند و همین تعداد در داخل کشور آواره گشتند

به دلیل این توحش بی سابقه، بسیاری از کشورهای جهان از جمله اعراب رابطه خود را با اسد قطع کردند اما از وقتی که در پایان سال 2016 بخش های تحت کنترل شورشیان در حلب به دست نیروهای نظام افتاد، کشورهای عرب دیدند که هیچ جایگزینی برای حکومت اسد وجود ندارد. بخش مرکزی کشور از مرز لبنان تا سواحل مدیترانه که دربرگیرنده شهرهای مهم و بزرگ سوریه است، در کنترل نظام قرار دارد

البته حکومت اسد در مقابله با شورشیان تنها نبود. تابستان 2015 یک هیأت بلندپایه ایرانی به روسیه سفر کرد و مسکو را متقاعد نمود که تنها با یک مداخله نظامی بزرگ و هماهنگ می توان اسد را نجات داد. پاییز آن سال نیروهای ایرانی و شبه نظامیان تحت کنترل آنها از جمله حزب الله لبنان از راه زمین و روسیه از طریق هوا مداخله کردند

گروههای شورشی نتوانستند در برابر ائتلاف متحدان اسد مقاومت کنند و کمی بعد با سقوط شرق حلب بدست نیروهای حامی اسد، جنگ تقریبا پایان یافت. البته نبرد در مناطق پیرامونی با حضور نیروهای ترکیه، مبارزان کرد، تعداد کمی از نیروهای آمریکایی، ایرانیان و سازمان های تروریستی همچون داعش و القاعده در شمال و شرق ادامه پیدا کرد

تعامل مجدد کشورهای بزرگ عربی با دولت اسد امر روشنی بود، تنها بحث در مورد زمان برقراری این ارتباط و تعامل بود. این کشورها همچنان در سوریه منافع قابل توجهی دارند و بدنبال راهی برای تأمین امنیت این منافع هستند. کشورهایی همچون عربستان و امارات که حضور مجدد دمشق در اتحادیه عرب را رهبری کردند، نگرانی های مشروعی در مورد نفوذ بی رویه ایران و حزب الله در سوریه، نقش سوریه در لبنان، نقش ترکیه در سوریه، بازگشت پناهجویان و قاچاق مواد مخدر دارند

گرچه این کشورها در مورد بسیاری از این موضوعات خواسته های خود را از حکومت اسد مطرح کرده اند، ولی بعید است که بازگشت مجدد دمشق به آغوش اعراب منوط به اجرای این خواسته ها باشد

دولت های عرب پس از آغاز قیام های بهار عربی امیدوار بودند که اسد سقوط کند ولی با بقای او، آنها نمی خواهند به طور دائم از سوریه خارج شوند و از آن سو احساس می کنند که برای مهار اسد و حامیان خارجی اش نمی توانند به آمریکا و ترکیه و اسرائیل تکیه کنند. لذا به این نتیجه رسیده اند که تنها گزینه واقعی برای آنها برقراری ارتباط و تعامل با اسد است؛ اینکه سعی کنند از اهرم های دیپلماتیک و سیاسی و تجاری خود در ارتباط با سوریه استفاده کنند و از طریق بازسازی زیرساخت های فروپاشیده این کشور، نفوذ خود را بازیابند

در این مسیر طبق معمول گام اول را امارات برداشت و درها را برای عربستان باز کرد (همین الگو در نزدیکی اخیر اعراب با ایران اعمال شد). در ادامه چندین کشور دیگر از جمله مصر، الجزایر، عمان و... به آنها پیوستند

اما قطر تمایلی به پیروی از دیگر کشورهای عرب ندارد زیرا نمی خواهد سبب رنجش اخوان المسلمین و دیگر گروههای اسلام گرا شود، ضمن اینکه احساس می کند می تواند برای تأمین منافع خود در سوریه، به ترکیه تکیه کند اما حضور یا عدم حضور قطر در اردوگاه کشورهایی که با اسد رابطه دارند، عملا هیچ چیز را تغییر نمی دهد

واشنگتن از این تحولات خوشحال نیست اما هیچ جایگزینی برای تضمین منافع کشورهای عرب به آنها ارائه نمی دهد؛ از این رو اعتراضش نسبت به تغییر رویه کشورهای عرب در قبال اسد ضعیف بوده است. کوتاه سخن اینکه گرچه دست اسد به خون آلوده است ولی توازن قدرت در سوریه در کنار دیگر سیاست ها و تحولات منطقه ای، تعامل مجدد با او را اجتناب ناپذیر کرده است

منبع: بلومبرگ

پذیرش اسد در قبال جلوگیری از تجارت موادمخدر

کشورهای عربی که مدتی است روابط خود را با اسد از سر گرفته اند، از او می خواهند تا در ازای برقراری نزدیک تر با حکومت سوریه، تجارت پررونق مواد مخدر را مهار کند اما از آنجا که دمشق نیز خواسته هایی دارد، راه پیش رو چندان ساده به نظر نمی رسد

کشورهای عربی روز یکشنبه صفحه جدیدی در روابط خود با سوریه باز کردند و با بازگشت این کشور به اتحادیه عرب موافقت نمودند؛ این درحالی است که غرب همچنان از اسد دوری می کند

اما رهبران عرب در ازای این تعامل از اسد مطالباتی دارند که یکی از مهمترین آنها توقف تولید و قاچاق آمفتامین کاپتاگون است که از سوریه به سراسر منطقه صادر می شود

در کنار بازگشت میلیون ها پناهنده سوری، تجارت کاپتاگون به نگرانی بزرگ رهبران عرب تبدیل شده است

دمشق در عین حال که هرگونه نقشی در این تجارت را انکار می کند، از آنجا که مقامات سوری و نزدیکان اسد تحت تحریم های غرب هستند، سعی در استفاده ابزاری از این موضوع دارد

به گفته سه منبع مطلع، فیصل مقداد وزیر خارجه سوریه در نشست اول ماه مه با همتایان عرب خود گفت که مهار کاپتاگون در گرو فشار رهبران عرب به آمریکا برای کاهش تحریم هاست

وی همچنین بازگشت آوارگان را منوط به ارائه کمک های مالی برای بازسازی سوریه دانست. در طول جنگ بیش از پنج میلیون نفر از سوریه به کشورهای همسایه گریختند

این منابع نشست اردن را بسیار پرتنش توصیف کردند و گفتند که وزیران عرب از لحن مقداد ناراحت شدند

در این نشست که با حضور وزیران مصر، عراق، عربستان و اردن برگزار شد، بیانیه ای صادر شد که در آن سوریه موافقت کرد به مهار قاچاق مواد مخدر کمک کند و در یک ماه آینده روی شناسایی افرادی که دست به تولید و حمل مواد مخدر می زنند کار کند

به گفته برخی منابع، اردن برای نشان دادن نگرانی عمیق اعراب در خصوص این موضوع، دست به انجام حملات هوایی در سوریه زد که طی ان یک قاچاقچی موادمخدر اهل سوریه کشته شد و یک کارخانه که با گروههای لبنانی مورد حمایت ایران مرتبط بود، هدف قرار گرفت

حزب الله لبنان که جنگجویانش برای کمک به اسد در سوریه حضور دارند، هرگونه نقشی را در تجارت موادمخدر انکار می کند

جنگ داخلی سوریه اقتصاد این کشور را در هم شکست و زیرساخت ها، شهرها و کارخانه ها را ویران کرد

کاپتاگون مدتهاست که به بخشی پرسود در اقتصاد سوریه بدل شده است، به طوری که ارزش سالانه آن به میلیاردها دلار می رسد

به گفته یک مقام ارشد اردنی، اردن به سوریه گفته است که مواد مخدر را تهدیدی علیه امنیت ملی خود می داند «فشار روی نیروهای مرزبانی بسیار زیاد است؛ واضح است که این حجم از قاچاق، کار یک باند نیست بلکه شبه نظامیان تحت حمایت ایران که در سوریه مستقر شده اند پشت آن هستند»

به گفته برخی منابع، عربستان که بازار بزرگی برای کاپتاگون است پیشنهاد داده است در صورت توقف این تجارت، به سوریه به خاطر از دست دادن سود اقتصادی غرامت بپردازد

این منابع گفتند که در جریان سفر شاهزاده فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان به دمشق، ریاض پیشنهاد پرداخت غرامت 4 میلیارد دلاری داده است

در صورت موافقت، این پول به عنوان کمک کشاورزی و کمک های بشردوستانه به سوریه داده می شود

دولت سوریه و عربستان در این خصوص اظهار نظری نکردند

به گفته یک دیپلمات خلیجی «سوری ها باید صادرات مواد مخدر را متوقف کنند. انها می دانند که در صورت توقف این تجارت، کشورهای خلیج فارس آماده سرمایه گذاری در سوریه هستند»

آمریکا، بریتانیا و اتحادیه اروپا در هفته های اخیر تحریم های جدیدی را علیه دمشق به دلیل تجارت کاپتاگون اعمال کردند و مشخصا ماهر اسد –برادر بشار اسد و رئیس لشکر چهارم ارتش- را به تسهیل در تولید و قاچاق این ماده متهم نمودند

آمریکا گفته است که روابط با اسد را عادی نمی کند و تحریم ها را همچنان به قوت خود باقی می گذارد

باربارا لیف دستیار وزیر خارجه آمریکا ماه گذشته در گفتگو با خبرنگاران، به اقدامات شریکان منطقه ای واشنگتن در شکستن یخ روابط با اسد اشاره کرد و از انها خواست که در ازای آن از اسد بخواهند تجارت کاپتاگون را متوقف کند

به گفته مهند حاج علی عضو مرکز خاورمیانه کارنگی «نیاز شدید اسد به کمک خارجی می تواند باعث همکاری این کشور در مورد پناهندگان و کاپتاگون شود. البته احاطه شدن دولت اسد در میان بازیگران دیگر از جمله روسیه و ایران و گروههای شبه نظامی، توانایی ان را برای تحقق خواسته های اعراب محدود می کند»

منبع: میدل ایست مانیتور 

دیدار رئیسی از دمشق چه معنایی برای روابط ایران و سوریه دارد؟

ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران هفته گذشته به سوریه سفر کرد. این اولین سفر از سوی یک رئیس جمهور ایران از سال 2010 به بعد بود. وی با بشار اسد رئیس جمهور سوریه دیدار کرد و ضمن گفتگو درباره تقویت روابط دوجانبه 15 سند همکاری در زمینه اقتصادی امضا نمود

رئیسی سفر خود را نقطه عطفی تاریخی در روابط ایران و سوریه خواند و یکی از معاونان وی این سفر را نشانه ای از «پیروزی استراتژیک تهران در منطقه» دانست

اما چرا ایران این لحظه را برای سفر رئیسی به دمشق انتخاب کرد و هدف و پیام اصلی این سفر چه بود؟

زمین لرزه ویرانگر 6 فوریه که بخش های زیادی از سوریه و ترکیه را ویران کرد، باعث شد که چند کشور منطقه دست یاری به سوی دمشق دراز کنند و احیای روابط دیپلماتیک با سوریه را آغاز نمایند

توافق صلحی که با میانجیگری چین بین ایران و عربستان انجام شد، باعث شد که ریاض به سمت نزدیکی روابط با دمشق حرکت کند. در ادامه کشورهای عرب روز یکشنبه با عضویت مجدد سوریه در اتحادیه عرب –پس از بیش از ده سال تعلیق- موافقت کردند. ترکیه نیز می خواهد روابط خود را با همسایه جنوبی اش ترمیم کند

اسد امیدوار است که تجدید روابط منجر به سرمایه گذاری دیگر کشورها به ویژه کشورهای ثروتمند خلیج فارس و کمک به بازسازی این کشور شود

رئیسی در چنین شرایطی سفر تاریخی خود را به دمشق انجام داد. برخلاف اکثر کشورهای عربی، ایران در طول جنگ داخلی سوریه در کنار اسد بود و هزاران سرباز و میلیاردها دلار برای حمایت از حکومت او فراهم کرد؛ بنابراین سفر رئیسی را می توان پیامی از سوی تهران تعبیر کرد؛ اینکه تهران خواهان بازگشت سرمایه خود است

باربارا اسلاوین مدیر سابق ایتکار آینده ایران در شورای آتلانتیک معتقد است هدف از این سفر نه رقابت با کشورهای خلیج فارس در پروژه های بازسازی سوریه که نشان دادن پیروزی ایران است

به گفته وی: «این واقعیت که عربستان اکنون تمایل خود را برای عضویت مجدد سوریه در اتحادیه عرب اعلام کرده، نشان می دهد که می داند دیگر اسد سقوط نخواهد کرد و کارزار ایران و روسیه برای حفظ او در قدرت، موفقیت آمیز بوده است»

با این وجود شرایط هنوز برای اسد عادی نشده است زیرا تحریم های آمریکا علیه حکومت سوریه همچنان مانع بزرگی برای سرمایه گذاری شرکت ها در این کشور می باشد

به گفته اسلاوین «ایران از بابت روابط دیگر کشورها با سوریه نگرانی ندارد زیرا بهبود اوضاع این کشور به نفع ایران است؛ ضمن اینکه مطمئن است سوریه از نظر سیاسی و استراتژیک همسو با ایران خواهد ماند»

آرون لاند از محققان مؤسسه Century International زمان دیدار رئیسی از سوریه را تصادفی نمی داند. به گفته لاند: «به نظر می رسد زمان دیدار رئیسی با روند عادی سازی روابط سوریه و اعراب ارتباط دارد»

او به خوب شدن ناگهانی اوضاع بعد از زلزله اشاره کرد و گفت دولت هایی که از قبل از زلزله، عادی سازی روابط با سوریه را بررسی می کردند، بعد از ان به بهانه کمک های بشردوستانه از فرصت استفاده نموده و با دولت اسد ارتباط برقرار کردند

وی افزود: «مهمترین اتفاق این بود که سعودی ها به اردوگاه طرفداران عادی سازی پیوستند و با این کار اوضاع به نفع اسد تغییر کرد. فیصل مقداد وزیر خارجه سوریه اخیرا از سوی همتایان عربستانی و اردنی خود دعوت شد»

پذیرش سوریه به اتحادیه عرب می تواند راه را برای حضور اسد در نشستی که 19 مه در عربستان برگزار می شود هموار کند

لاند تردید دارد که کشورهای عرب بتوانند با نفوذ ایران در سوریه رقابت کنند «آنها مطمئنا توانایی رقابت با ایران را در حوزه امنیتی ندارند؛ در آن حوزه سوریه واقعا در کنار ایران ایستاده است ولی در عین حال کشورهای خلیج فارس ثروتمند هستند و سوریه هم در بحران اقتصادی عمیقی فرو رفته است. اگر این کشورها بتوانند تحریم های آمریکا علیه دمشق را دور بزنند، موقعیت خوبی برای نفوذ در اقتصاد سوریه پیدا می کنند»

وی افزود: «ایران میلیاردها دلار برای باقی نگه داشتن حکومت اسد هزینه کرده است و از دیدگاه من حاکمان تهران احساس می کنند که زمان آن رسیده است تا دستاوردهای خود را در آن کشور تضمین کنند. دیدار رئیسی با اسد از جنبه سیاسی این پیام را می رساند که روابط سوریه و ایران پاربرجا و مستحکم است و عادی سازی روابط عربی-سوری بر آن تأثیری نمی گذارد». در بیانیه مشترکی که دو رئیس جمهور منتشر کردند به بهبود روابط سوریه و اعراب و توافق اخیر ایران و عربستان اشاره نموده و نسبت به گرم شدن روابط کشورها در منطقه ابراز خوش بینی کردند

لاند نیز همچون اسلاوین معتقد است که از بسیاری جهات عادی سازی روابط با سوریه و سرمایه گذاری کشورهای خلیج فارس در آن به نفع ایران خواهد بود زیرا موضع اسد را تقویت می کند اما اضافه می کند که «جنبه هایی برای نگرانی ایران وجود دارد؛ به ویژه در زمینه اقتصادی زیرا در اینجاست که کشورهای خلیج فارس دست برتر را در رقابت با ایران دارند»

رئیسی در این سفر علاوه بر امضای قراردادهای اقتصادی متعدد، با مقامات ارشد حماس و جهاد اسلامی نیز دیدار کرد. آنها در مورد وضعیت کرانه باختری، بین المقدس شرقی و نوار غزه باهم گفتگو کردند. رئیسی بر اهمیت وحدت و انسجام نیروهای مقاومت برای شکست اسرائیل تأکید کرد و فروپاشی رژیم صهیونیستی را نزدیک دانست

ایران از حزب الله لبنان و گروههای فلسطینی مورد حمایت خود به عنوان محور مقاومت علیه اسرائیل یاد می کند. با توجه به همسایگی سوریه با اسرائیل و لبنان، این کشور از دیرباز نقشی مهم و حیاتی در حمایت ایران از این گروهها ایفا کرده است

اسلاوین معتقد است تهران به استفاده از سوریه به عنوان کانال ارتباطی با حزب الله، حماس و جهاد اسلامی ادامه خواهد داد «هم اکنون این محور به دلیل آشفتگی داخلی اخیر اسرائیل و رویارویی فزاینده اسرائیل با فلسطینیان، قوی به نظر می رسد»

لاند نیز ضمن یادآوری اختلافات این محور در دهه گذشته و در جریان جنگ داخلی سوریه تأکید کرد «آنها هنوز ایستاده اند و با بازگشت حماس یکبار دیگر باهم متحد شده اند اما عملکرد آنها از نظر سیاسی خوب نیست زیرا عادی سازی روابط اعراب و اسرائیل پیش رفته است؛ ضمن اینکه هر یک از آنها در عرصه داخلی با مشکلات زیادی مواجه هستند و قدرت قبل را ندارند»

منبع: العربی الجدید

مترجم: فاطمه رادمهر