اکثر نخست وزیران عراق در دو دهه گذشته، در یک برهه زمانی از ارتش آمریکا خواسته اند کشورشان را ترک کند. ابراهیم جعفری برای نخستین بار درخواست خروج ایالات متحده از عراق را، در سال 2005 مطرح کرد. پس از آن نوری مالکی در سال 2008، عادل عبدالمهدی در سال 2020 و محمد شیعه سودانی نخست وزیر کنونی در دسامبر 2023 این درخواست را تکرار کردند. اغلب این درخواست ها در پی فشار گروههای شبه نظامی اسلام گرای تحت حمایت ایران در عراق، صورت گرفته و مقامات سیاسی کشور را وادار کرده است که خواستار خروج نیروهای آمریکایی شوند
در پی مذاکرات دوجانبه ای که طی 15 سال گذشته صورت گرفته، حضور نظامی آمریکا در عراق –از زمان اوج آن در سال 2007 که آمریکا برای مبارزه با القاعده و حمایت از ارتش عراق، 170000 نیروی خود را در آنجا مستقر کرد- به طور چشمگیری کاهش پیدا کرده است. در زمان ریاست جمهوری اوباما تمام نیروهای ایالات متحده تا اواخر سال 2011 از عراق خارج شدند ولی سه سال بعد 3000 نیرو برای مبارزه با داعش به این کشور بازگشتند. امروزه آمریکا حدود 2500 سرباز در عراق دارد. تهدیدی که از سوی القاعده و داعش متوجه کشور بود، به میزان زیادی کاهش یافته و حوادث تروریستی به امری نادر بدل شده است
اکنون سودانی در صدد پایان دادن به مأموریت نظامی آمریکا در عراق برامده است. وی با فشار شریکان خود در دولت ائتلافی –موسوم به چارچوب هماهنگی که متشکل از احزاب شیعه اسلام گرای نزدیک به ایران هستند- مواجه است. او همچنین بدنبال تقویت موقعیت خود است. گرچه سودانی به عنوان فرمانده کل قوا باید برتمام نهادهای مسلح عراق سلطه و کنترل داشته باشد، ولی در عمل گروههای شبه نظامی یا به صورت خودمختار و یا از طریق حشد شعبی –که به عنوان بخشی از دستگاه امنیتی عراق به رسمیت شناخته شده ولی مستقیما با سپاه هماهنگ است- عمل می کنند. سودانی قرار است 15 آوریل با جو بایدن رئیس جمهور آمریکا در واشنگتن دیدار داشته باشد؛ وی در این دیدار از امریکا درخواست خواهد کرد تا تمام نیروهای خود را از عراق خارج کند. ولی بعید است که سودانی طرحی برای مقابله با شبه نظامیان، پس از خروج نیروهای آمریکایی داشته باشد. مهار شبه نظامیان مستلزم تقویت نهادهای عراق است زیرا گروههای شبه نظامی و سیاستمداران نزدیک به آنها، از ضعف ساختارهای دولتی در این کشور سوء استفاده می کنند؛ ولی از آنجا که برخی از شریکان دولت ائتلافی عضو حشد شعبی هستند، اراده سیاسی کافی برای انجام چنین اصلاحاتی وجود ندارد
خطر تشدید تنش از سوی این شبه نظامیان، واقعی است. در ماههای اخیر چند گروه شبه نظامی از جمله کتائب حزب الله، بر فعالیت های خود افزوده اند و به پایگاههای ارتش عراق، پرسنل آمریکایی و یک پایگاه آمریکا در اردن حمله کرده اند. حتی یکی از این گروهها ادعا کرد که موشکی به سمت اسرائیل پرتاب کرده و این موشک به شهر ایلات رسیده است. ایران به عنوان حامی این گروهها، از آشوبی که در سراسر خاورمیانه گسترش یافته، سود می برد و در این میان خروج ایالات متحده از عراق، به تهران فرصت بیشتری برای افزایش نفوذ خود می دهد
نیروهای مسلح عراق از سال 2014 –که ناتوان از مقابله با نفوذ داعش بودند- تا به امروز پیشرفت زیادی کرده اند. اگر حضور نظامی آمریکا در عراق و حمایت از ارتش این کشور به پایان برسد، در آن صورت ضربه ای سخت به ارتش وارد خواهد آمد. بغداد تاکنون کوشیده است که بین تهران و واشنگتن موازنه ایجاد کند ولی خروج آمریکا، حفظ این موازنه را تقریبا غیرممکن خواهد کرد
واشنگتن باید از اهرم هایی که در بغداد دارد، برای حفظ حضور خود در این کشور استفاده کند. اگر دوطرف بر سر حضور نیروهای آمریکایی در عراق به توافقی بلندمدت برسند، هم حمایت آمریکا از نیروهای مسلح عراق ادامه می یابد و هم نشانه ای است بر اینکه عراق وابسته ایران نیست و می تواند محور ثبات در منطقه باشد
درخواست خروج نیروهای آمریکایی از عراق، در زمانی مطرح شده است که خاورمیانه دستخوش تنش های شدیدی است. جنگ در نوار غزه باعث شده است که نیروهای نیابتی ایران بیش از هر زمان دیگری فعال باشند. ایران جنگ لفظی خود را با اسرائیل تشدید کرده و در عین حال می کوشد از درگیری مستقیم با واشنگتن و تل آویو پرهیز کند و صرفا از نیروهای نیابتی خود برای ضربه زدن به منافع این دو کشور در عراق، سوریه و دریای سرخ استفاده نماید. البته بعد از حمله اسرائیل به سفارت ایران در دمشق و کشته شدن چندتن از اعضای ارشد سپاه، این سیاست ممکن است تغییر کند. در چنین شرایطی ایران چیزی جز کاهش حضور ایالات متحده در منطقه و ترک کامل عراق نمی خواهد. خروج این نیروها از عراق برای تهران، یک پیروزی سیاسی بوده و به این کشور آزادی عمل بیشتری می دهد
امروزه آمریکا در بین مقامات سیاسی عراق دوست زیادی ندارد ولی این بدان معنا نیست که سیاستمداران عراقی همگی خواهان خروج نیروهای آمریکایی از کشور هستند. رهبران کرد از دیرباز روابط نزدیکی با ایالات متحده داشته اند و ترجیح می دهند که نیروهای آمریکایی باقی بمانند. فؤاد حسین وزیر امور خارجه عراق و سیاستمدار باتجربه کرد، تمایل خود را برای ادامه روابط با واشنگتن برای مقابله با تهدید دائمی داعش ابراز کرده است. پولیتیکو نیز در گزارشی به نقش از مستشاران ارشد در دولت عراق، مدعی شد که مقامات بغداد از جمله سودانی، در پشت صحنه خواهان ادامه حضور امریکا هستند و حتی در داخل حشد شعبی برخی از چهره هایی که روابط نزدیکی با ایران دارند، با خروج کامل نیروهای آمریکا موافق نیستند
تلاش های دولت عراق برای پایان دادن به حضور نظامی آمریکا، بخشی از تلاش گسترده تر برای محدود کردن نفوذ کشورها و سازمان های بین المللی در این کشور است. در همین راستا دولت عراق به استفاده از دینار به جای دلار در معاملات مالی اقدام نموده، مأموریت گروههای کمک رسان سازمان ملل به عراق را محدود کرده و گفته است که اردوگاه هایی را که توسط سازمان بین المللی مهاجرت و سایر نهادهای خارجی برای عراقی هایی که به دلیل خشونت آواره شده اند ساخته شده است، در تابستان می بندد
ولی سیاست های دولت عراق تاحدودی متناقض است؛ در عین مقابله با نفوذ سازمان های بین المللی، شاهد هستیم که دولت این کشور همچنان بدنبال پیوند نظامی با غرب می باشد. در شرایطی که بغداد درحال مذاکره برای خروج آمریکا است، هیچ صحبتی از خروج مأموران ناتو که برای آموزش و مشاوره به نیروهای مسلح عراق در این کشور حضور دارند، نمی کند. حتی سودانی اوایل سال جاری با ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو دیدار کرد تا بر تمایل کشورش بر ادامه مأموریت این نیروها تأکید کند
بغداد اصرار بر خروج نیروهای آمریکایی را گامی در راستای بستن فصل جنگ و اشغال در این کشور می بیند. ولی تحقق این امر، یک پیروزی برای جناح هایی است که خواهان کاهش نفوذ ایالات متحده هستند و در مقابل هیچ تلاشی برای مقابله با نفوذ ایران نمی کنند. باید توجه کرد درخواست ها برای خروج ایالات متحده، از سوی همان شبه نظامیانی مطرح می شود که رهبرانش آشکارا اعتراف می کنند از سپاه دستور می گیرند. در صورت خروج آمریکا، این نیروهای شبه نظامی به چالشی جدی برای عراق تبدیل خواهند شد و سیاستگذاران واشنگتن با پذیرش ایده خروج، این چالش های امنیتی را نادیده می گیرند
برای بیش از دو دهه، عراق سنگ بنای سیاست خاورمیانه ای آمریکا بود و فعالیت های نظامی واشنگتن بیشتر بر تهدید تروریستی القاعده و داعش تمرکز داشت. گرچه تهدید این گروهها کاهش یافته ولی خطرات دیگری در قالب گروههای شبه نظامی –که بیشتر آنها از سوی ایران تغذیه می شوند- ایجاد شده است و آمریکا نمی تواند از مقابله با این تهدید اجتناب کند. ماه ژانویه نیروهای نیابتی ایران در عراق ،حمله ای را در اردن انجام دادند که به کشته شدن سه سرباز آمریکایی منجر شد. در چند ماه گذشته این گروههای شبه نظامی تهدید کرده اند که با عبور از اردن، جنگ را به خاک اسرائیل می برند. گرچه بعید است آنها به این تهدید عمل کنند ولی اگر آمریکا به طور کامل از عراق عقب نشینی کند، ممکن است این گروهها فضای بیشتری برای مانور بیابند. در مجموع نیروهای شبه نظامی تحت حمایت ایران خطر بزرگی برای امنیت منطقه هستند؛ حضور آنها انحصار دولت در استفاده از قوه قاهره را تضعیف می کند و قدرت تصمیم گیری در مورد جنگ و صلح را از دست دولت می گیرد
آن دسته از مقامات آمریکایی که حامی ادامه حضور نظامی ایالات متحده در عراق هستند، نمی دانند چگونه این هدف را محقق کنند. نخست وزیر عراق علنا خواستار پایان مأموریت آمریکا شده و سربازان آمریکایی نمی توانند برخلاف میل عراق در این کشور بمانند. برای آنکه ادامه حضور آمریکا برای هر دو طرف امکانپذیر شود، واشنگتن باید بر هزینه خروج خود تأکید کند و امتیازات بیشتری به دولت عراق –در ازای قبول ادامه حضور نیروهای آمریکایی- بدهد. آمریکا باید به عراق تجهیزات و آموزش نظامی ارائه دهد و به رهبران عراق بگوید که در صورت خروج نیروهای آمریکایی، آنها نمی توانند به تسلیحات پیشرفته و سایر مزایایی که شراکت امنیتی با آمریکا برای آنها دارد، دسترسی داشته باشند
آمریکا در قبال عراق بدون اهرم نیست؛ بغداد همچنان به حمایت سیاسی و نظامی ایالات متحده برای تقویت نیروهای مسلح خود نیاز دارد. سفر سودانی به واشنگتن چیزی است که او و تیمش بیش از یکسال بدنبال آن بودند. این مسئله نشان دهنده ارزشی است که رابطه با آمریکا برای بغداد دارد. دولت بایدن نمی تواند تماشاگر خروجی پرهرج و مرج از عراق –مشابه افغانستان- و کاهش نفوذ ایالات متحده در آن کشور باشد
یکی از تناقض هایی که در سیاست عراق وجود دارد این است که شعار خروج نیروهای آمریکایی و تقویت حاکمیت عراق، توسط کسانی داده می شود که خود از تهران دستور می گیرند و اقتدار عراق را تضعیف می کنند. ایالات متحده اولین ضربه را با جنگ و اشغال عراق در سال 2003 به این کشور وارد کرد؛ این اقدام سبب تضعیف حاکمیت عراق شد و به بازیگران غیردولتی و شبه نظامیان اجازه داد تا در سالهای پس از آن، بر قدرت و نفوذ خود بیفزایند
در چنین شرایطی تنها راه حل، بازسازی نهادهای دولتی، از بین بردن فساد و خویشاوندسالاری است. دستیابی به این هدف مستلزم وجود احزاب سیاسی و سیاستمدارانی است که به خدمت به مردم متعهد هستند و می توانند در مقابل دولت های خارجی مداخله گر بایستند. تا زمانی که گروههای نیابتی می توانند از طریق فساد و اخاذی، بودجه خود را تأمین کنند و کسانی که بدنبال کاهش نفوذ این گروهها هستند با تهدید و ارعاب و ترور مواجه می شوند، چشم انداز اصلاح و تغییر دور باقی می ماند. کاهش تعامل عراق با آمریکا و نهادهای بین المللی، کار واشنگتن را برای تحت فشار گذاشتن دولت این کشور برای مهار گروههای شبه نظامی و ایجاد تغییرات اساسی دشوار می کند؛ ولی حضور ایالات متحده در عراق –هرچند محدود- می تواند به رهبران این کشور اهرمی برای مقاومت در برابر فشار گروههای شبه نظامی دهد
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما