با مرگ ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران در سانحه سقوط بالگرد، توجه زیادی به رقابت چهره های سیاسی بر سر جانشینی او جلب شده است. ولی بالگرد یک سرنشین بلندپایه دیگر نیز داشت: حسین امیرعبداللهیان. اکنون علی باقری کنی معاون عبداللهیان، جانشین او شده است. معمولا وزیر موقت اهمیت چندانی ندارد زیرا طبق قانون اساسی تنها به مدت پنجاه روز می تواند خدمت کند؛ ولی این بار اوضاع فرق می کند زیرا باقری کنی شانس زیادی برای باقی ماندن در این مقام در دوره ریاست جمهوری بعدی دارد
باقری کنی گرچه چندان در برابر رسانه ها ظاهر نمی شود ولی برای افکار عمومی در ایران و دیپلمات های غربی چهره ناشناخته ای نیست. زمانی که رئیسی به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد، باقری کنی یکی از نام هایی بود که به عنوان وزیر امور خارجه احتمالی مطرح می شد. در نهایت این پست به امیرعبداللهیان رسید و باقری کنی معاونت ارشد وی و ریاست بخش سیاسی وزارت امور خارجه را عهده دارد شد. در این سمت باقری کنی مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران شد و در چند دور مذاکره مستقیم با اتحادیه اروپا در وین و مذاکرات مخفیانه با آمریکا در مسقط، شرکت کرد. روز 19 می و اندکی قبل از سقوط بالگرد رئیسی بود که ایران گفتگو با ایالات متحده را تأیید کرد
باقری کنی در سخنرانی مراسم تشییع پیکر امیرعبداللهیان، تأکید کرد که از سیاست های سلف خود پیروی خواهد کرد. از آن زمان او در مصاحبه های خود کمتر به مذاکرات حساس با آمریکا و غرب اشاره کرده و بیشتر از ارتقای روابط دیپلماتیک با کشورهای منطقه به ویژه عربستان صحبت کرده است. روابط تهران و ریاض همچنان دستخوش فرازو فرودهایی است و اخراج اخیر یک هیأت رسانه ای ایرانی از عربستان، این مسئله را نشان می دهد. ولی به گفته ایران، محمدبن سلمان ولیعهد سعودی، دعوت تهران را برای سفر پذیرفته و این تحولی بسیار مهم در روابط دو کشور است
باقری کنی هفته اول وزارت خود را شروعی طوفانی داشت؛ او با بسیاری از همتایان خود از جمله وزیران امور خارجه روسیه، ترکیه، عربستان و کویت گفتگوی تلفنی کرد و در تهران میزبان سامح شکری وزیر امور خارجه مصر و اسماعیل هنیه رهبر سیاسی حماس بود (هر دو نفر برای شرکت در مراسم تشییع جنازه رئیسی به ایران آمده بودند)
ولی باقری کنی کیست و در صورتی که در این سمت باقی بماند، چه وزیر خارجه ای خواهد بود؟
مکتب امام صادق
باقری کنی متولد 1967 در تهران از یک خانواده بانفوذ روحانی است و از نظر سیاسی به جناح فوق محافظه کار تعلق دارد. پدرش سالها در مجلس خبرگان بود ولی سال 2016 با پیروزی فهرست تحت حمایت هاشمی رفسنجانی، او کرسی خود را در خبرگان از دست داد. برادر باقری کنی (مصباح الهدی) با کوچک ترین دختر رهبر انقلاب ازدواج کرده و همین امر زمینه نزدیکی باقری کنی با بالاترین مقام کشور را فراهم ساخته است
عموی او محمدرضا مهدوی کنی از بنیانگذاران جمهوری اسلامی بود که به عنوان وزیر کشور و نخست وزیر موقت در اوایل تشکیل نظام جمهوری اسلامی، خدمت می کرد. اقدام مهم وی تأسیس دانشگاه امام صادق بود
باقری کنی در دانشگاه امام صادق در رشته اقتصاد تحصیل کرد و مدتی نیز در آنجا به تدریس پرداخت. دهه 1990 فارغ التحصیلان امام صادق شروع به پر کردن پست های مختلف حکومتی کردند که علی نیز در میان انها بود
باقری کنی برای مدت کوتاهی در صداوسیما کار کرد ولی خیلی زود راهی وزارت امور خارجه شد و به عنوان کارشناس خاورمیانه مشغول به کار شد. باقری کنی در وزارت امور خارجه به سعید جلیلی نزدیک شد -سعید جلیلی یکی دیگر از فارغ التحصیلان امام صادق بود که ستاره اقبالش با ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد درخشیدن گرفت- سال 2007 که بخش اروپایی-آمریکایی وزارت امور خارجه از یکدیگر جدا شد، باقری کنی ریاست بخش اروپایی را بر عهده گرفت
سال 2008 ایران دور جدیدی از مذاکرات هسته ای را آغاز کرد که زیر نظر شورای عالی امنیت ملی بود و جلیلی به عنوان دبیر شورا، مذاکرات را رهبری می کرد. در جریان مذاکرات، باقری کنی از وزارت خارجه جدا شد و به عنوان معاون عالی جلیلی شروع به کار کرد. گفتگوهای دوران جلیلی را نمی توان مذاکره نامید زیرا جلیلی و اطرافیانش اغلب خطاب به همتایان غربی خود، درباره امپریالیسم و جنایت های آمریکا سخنرانی می کردند و مذاکرات هیچ پیشرفتی نداشت
شکست مذاکرات زمینه را برای انتخابات ریاست جمهوری 2013 فراهم کرد که در آن حسن روحانی میانه رو سکان ریاست جمهوری را در دست گرفت. در جریان کارزار انتخاباتی، روحانی روی دستیابی به توافق هسته ای با غرب و کاهش تحریم های اقتصادی ایران تأکید داشت و در مقابل جلیلی از کارنامه خود در مذاکرات دفاع می کرد. باقری کنی رهبری مبارزات انتخاباتی جلیلی را بر عهده داشت و با محمود واعظی رئیس دفتر روحانی مناظره ای در مورد سیاست خارجی برگزار کرد. در آن مناظره واعظی، جلیلی را به داشتن سیاست خارجی طالبانی متهم نمود؛ در نهایت روحانی با 50.7% آرا برنده انتخابات شد و جلیلی با 11.4% سوم شد
زمانی که روحانی و ظریف مذاکرات هسته ای را رهبری می کردند، باقری کنی یکی از منتقدان اصلی آن بود و چه قبل و چه بعد از توافق 2015، اغلب در مجلس علیه آن صحبت می کرد. او همچنین چندین مقاله علیه توافق هسته ای نوشت. باقری کنی تا آنجا پیش رفت که ادعا کرد آقای خامنه ای گرچه علنا از توافق حمایت کرده ولی واقعا طرفدار توافق نبوده است. سال 2023 باقری کنی پیش گفتاری بر ترجمه فارسی کتاب «بدون هراس» نوشت؛ این کتاب که خاطرات وندی شرمن دیپلمات امریکایی و مذاکره کننده این کشور در توافق برجام است، توسط یکی از دستیاران ارشد رئیسی ترجمه شده ولی آنگونه که ایران وایر فاش کرده است، کتاب مملو از ترجمه های اشتباه عمدی است. باقری کنی در پیشگفتار، موضع خود را روشن کرد و گفتگوهای ایران و آمریکا را یک تجربه تلخ تاریخی خواند
باقری کنی سال 2020 در سالهای پایانی دولت روحانی، به قوه قضائیه رفت -که آن زمان ریاست آن را ابراهیم رئیسی برعهده داشت- و ریاست شورای عالی حقوق بشر قوه قضائیه را در دست گرفت.
باقری کنی جدید؟
زمانی که رئیسی سال 2021 به ریاست جمهوری رسید، باقری کنی به وزارت خارجه بازگشت و در رأس تیم مذاکره کننده قرار گرفت. هدف این تیم احیای توافقی بود که باقری کنی پیشتر به شدت از آن انتقاد کرده بود. ولی او در یک سخنرانی برای اعضای هیأت علمی دانشگاه تربیت معلم در سال 2023، با انتقاد از «کسانی که در پوشش دفاع از ارزش ها می خواهند هر مذاکره ای را برخلاف ارزش ها جلوه دهند»، همه را شوکه کرد. کارشناسان این سخنرانی را تعبیر به چرخش نظام کردند و مطبوعات میانه رو و اصلاح طلب حتی از «باقری کنی جدید» سخن گفتند که اکنون اهمیت گفتگوهای دیپلماتیک با غرب را درک کرده است. در 25 می یک دیپلمات سابق به روزنامه اعتماد گفت که موضع باقری کنی با دیدن دشواری های حضور در مذاکرات، تغییر کرده است
مذاکرات فشرده باقری کنی با اتحادیه اروپا، منجر به تهیه متنی شد که علیرغم موافقت جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، تهران آن متن را رد کرد. یک ماه بعد اعتراضات زن، زندگی، آزادی شکل گرفت که به مانعی بر سر گفتگوی بین تهران و غرب بدل شد. با پایان اعتراضات، مذاکرات بار دیگر –و بیشتر به شکل مخفیانه- از سر گرفته شده و موضوعات منطقه ای و پرونده هسته ای را پوشش می دهد. گفته می شود که باقری کنی بسیاری از این مذاکرات را رهبری کرده است. حالا برخی گزارش ها حاکی است که پرونده هسته ای اکنون توسط علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی هدایت می شود اما باقری کنی این خبرها را نه تأیید کرده است و نه تکذیب. در عین حال نزدیکان روحانی مانند واعظی و ظریف به شدت از شمخانی انتقاد کرده و مدعی شده اند که یکی از موانع مذاکرات، خود او بوده است. رئیس جمهور و وزیر خارجه بعدی ایران هرکس که باشند، باید این وضعیت دشوار را برای پیگیری گفتگوهای دیپلماتیک با غرب مدیریت کنند
به نظر می رسد که باقری کنی از مخاطرات آگاه است؛ او که در مراسم یادبود امیرعبداللهیان صحبت می کرد، بر دشواری کار دیپلمات ارشد تأکید نمود و گفت: «این کار برای هرکسی که وزیر خارجه بعدی شود آسان نخواهد بود». وی که هنگام بیان این مطلب لبخند به لب داشت، مطمئنا به این فکر می کرد که وزیر امور خارجه بعدی، ممکن است خودش باشد
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما