بر اساس تحقیقی که اخیراً در بریتانیا انجام شده است، یک پدر یا مادر به طور متوسط 1498 عکس از کودک خود تا وقتی او به سن پنج سالگی برسد منتشر می‌کند.
بیشتر این کودکان که تصاویرشان حتی در موقعیت‌هایی خصوصی، برای مثال در حال خواب یا در وان حمام در دسترس عموم قرار می‌گیرد، به دلیل سن کم هیچ دخالتی در این روند ندارند. از همین رو در سالهای جاری فعالان حقوق کودک درباره نقض حریم شخصی کودکان در عصر اینترنت از طریق انتشار تصاویرشان در شبکه‌های اجتماعی هشدار می دهند.
نشریه اسلیت (Slate) در یادداشتی با پیش کشیدن بحث گمنامی (anonymity) که یکی از بحث‌های مهم در دنیای دیجیتال است، این موضوع را مطرح می‌کند که همه عکس‌ها و اطلاعات، حتی پیش پا افتاده‌ترین‌شان نظیر استتوسی درباره وضع مزاج کودک، او را از حقی اساسی محروم می‌کند که همان حق ناشناسی در آینده است
اغلب کاربران٬ شبکه‌های اجتماعی و اینترنت را در سنین بزرگسالی خود تجربه کرده‌اند چرا که عموما در زمان کودکی آنها اینترنت یا حداقل شبکه‌های اجتماعی به وسعت و فراگیری امروز وجود نداشته است و بنابراین آنها این شانس را داشته‌اند که حضور یا میزان حضور خود را خود انتخاب کنند. اما برای کودکی که امروز در عصر دیجیتال متولد می‌شود چنین انتخابی مطرح نیست٬ او قبل از آن‌که بتواند تصمیم بگیرد انباشته‌ای از عکس و اطلاعات در اینترنت دارد. این درحالی است که حذف اطلاعات منتشر شده در اینترنت به سختی ممکن یا اصولا غیرممکن است.
سخنگوی سازمان ان‌اس‌پی‌سی‌سی یکی از سازمان‌های خیریه حامی کودکان در بریتانیا می گوید: هربار که یک عکس یا ویدئو آپلود می‌شود، ردپایی دیجیتال از یک بچه تولید می‌شود که می‌تواند تا بزرگسالی او هم ادامه پیدا کند.
اپلیکیشن‌هایی می‌توان یافت که امکان تشخیص چهره افراد در عکس‌ها و دادن اطلاعات درباره آنها را فراهم می‌کنند. در سال ۲۰۱۱ یک گروه از هکرها اپلیکیشنی ساختند که به کاربر امکان آن را می‌دهد که چهره فرد در عکس را اسکن کرده وبا سرعت، اطلاعات اولیه‌ای نظیر اسم و شهر محل زندگی وی را دریافت کند. تکنولوژی تشخیص چهره برای عینک‌های گوگل نیز طراحی شده است. این تازه آغاز کار است و به بازار آمدن چنین تکنولوژی‌هایی نشان‌گر آن است که تا چه میزان کار کودکان امروز که در آینده بالغ خواهند بود برای شناخته نشدن و داشتن حق گمنامی سخت خواهد بود.
دنبال کردن اطلاعات منتشر شده از یک کودک از بدو تولد تا بزرگسالی می‌تواند الگوریتمی از تغییرات و روند زندگی وی به وجود آورد که موقعیت‌های شغلی یا حتی تحصیلی کودک را در آینده با چالش مواجه کند. از این رو اریک اشمیت، مدیرعامل سابق گوگل در مصاحبه‌ای در سال 2010 پیش‌بینی کرد که روزی همه افراد دنبال این خواهند بود تا نام خودشان را تغییر دهند؛ تا بدین شکل از شر اطلاعاتی که در کودکی و نوجوانی توسط خودشان یا دیگران درباره آنها در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است، خلاص شوند.
اما حتی اگر انتشار عکس های کودکان هیچ مشکلی ایجاد نکند، همچنان این سؤال مطرح است که آیا چنین کاری اخلاقی بوده و نقض حریم خصوصی کودک نیست؟
طرح این پرسش در اروپا پس از آن انجام شد که یک دختر ۱۸ ساله در اتریش از والدین خود به علت خودداری از حذف عکس‌هایی که از او در کودکی در فیسبوک منتشر کرده بودند شکایت کرد.
وی درباره والدین خود به یکی از روزنامه‌های این کشور گفت: «هیچ حد و مرز و هیچ شرمی نداشته‌اند. برایشان مهم نبوده است من در توالت نشسته‌ام یا برهنه روی تخت سفری دراز کشیده‌ام، هر لحظه‌ی زندگی من عکاسی و منتشر شده است.»
بیشتر روانشناسان کودک تاکید دارند که خانواده‌ها باید از همان سنین پایین موضوع احترام به حریم خصوصی را به کودکان بیاموزند و به آنها یاد دهند چه خط قرمزهایی تعیین‌کننده این حریم است و چگونه می‌توان حریم خصوصی خود را حفظ کرد و باعث نقض حریم خصوصی دیگران نیز نشد. این روانشناسان اعتقاد دارند که اگر موضوع حریم خصوصی از سنین پایین برای شهروندان تبیین شود، دیگر بسیاری از بی‌اخلاقی‌ها در فضای مجازی مشاهده نمی‌شود.
اما روانشناسان یکی دیگر از پیامدهای انتشار عکس‌های کودک توسط والدین را حساس شدن بیش از حد کودک به ظاهرش می دانند.
به گفته زهرا ترابی، روان شناس کودک، پخش شدن عکسی از یک کودک در شبکه‌های اجتماعی، اظهار نظرهای متعدد افراد مختلف درباره ظاهر آن کودک را به همراه دارد که این موضوع باعث می‌شود کودک احساس کند ظاهر او همواره زیر ذره‌بین دیگران است. به همین دلیل، داشتن زیبایی ظاهری یا پوشیدن لباس‌های خاص از همان سنین پایین برای آن کودک تبدیل به یک ارزش می‌شود.
گاهی نیز ممکن است انتشار عکس‌های یک کودک در شبکه‌های اجتماعی اظهارنظرهای منفی دیگران درباره ظاهر یا رفتارهای او را به همراه داشته باشد که موجب کاسته شدن اعتماد به نفس این کودک و ایجاد احساس حقارت در او می‌شود.
رئیس هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان نیز می گوید: در بحث مدلینگ گاهی کودکان برای عکس برداری باید ساعت ها جلوی دوربین قرار بگیرند، گاهی گریم های سنگینی روی کودکان انجام می شود و همه اینها باعث آزار و آسیب به کودک می شود.
هنگامی که تصاویر کودکان منتشر می شود و در معرض دید عموم قرار می گیرد، بسیار مخاطره آمیز است. علاوه بر این مورد توجه قرار گرفتن کودک باعث می شود به شخصیت او آسیب جدی وارد شود و به طور ناخواسته مسیر زندگی کودک و آینده شغلی او تحت الشعاع قرار می گیرد.
اما انتشار عکس های کودکان خطرات امنیتی نیز برای آنان بدنبال دارد. یکی از تحقیقاتی که در انگلستان انجام شده نشان می دهد، نیمی از والدین نمی‌دانند که عکس‌های منتشر شده، اغلب اطلاعاتی نظیر محل گرفته شدن عکس را نیز در بردارد.
استیسی اشتاینبرگ، استاد حقوق در لوین کالج دانشگاه فلوریدا و مدیر مرکز کودکان و خانواده در این دانشگاه، معتقد است که به‌ندرت ممکن است والدین از روی غرض‌ورزی و بدخواهی، اطلاعات مرتبط با کودکان خود را با دیگران به اشتراک بگذارند، اما آنها ماندگاری و پیامدهای بالقوۀ این اطلاعات در فضای مجازی را مد نظر قرار نمی‌دهند.
برای مثال، بزرگ‌سالان، به‌طور معمول، در اعلامیه‌های تولد و دیگر پست‌های خود در سایت‌هایی نظیر فیسبوک و اینستاگرام، نام کودک و تاریخ تولد وی را ذکر می‌کنند. این کارْ کودکان را با خطر دزدی هویت و کودک‌ربایی مجازی روبه‌رو می‌سازد، یعنی ممکن است کسی عکس‌های کودکانِ فردی دیگر را بردارد و آنها را به‌عنوان عکس‌های کودک خود به نمایش بگذارد. برخی والدین اطلاعاتی لحظه‌به‌لحظه درباره مکان کودکان خود منتشر می‌کنند که به‌طور بالقوه ایمنی آنها را به خطر می‌اندازد
طبق پژوهشی که در دانشگاه میشیگان انجام شده حدود 56 درصد از والدین اطلاعات شرم‌آوری از کودکان خود منتشر می‌کنند، 51 درصد با انتشار اطلاعاتی اعلام می‌کنند فرزندشان در ساعت مشخصی کجاست و 27 درصد از شرکت‌کنندگان، عکس‌های نامناسب از کودکان خود به اشتراک می‌گذارند.
بسیاری از والدین احساس ترس و واهمه‌ای نسبت به انتشار اطلاعات و عکس‌های کودکانشان ندارند زیرا معتقدند که فقط دوستانِ آنها در شبکه‌های اجتماعی این اطلاعات را می‌بینند؛ اما متأسفانه طبق آمار 76 درصد از دزدیِ کودکان و 90 درصد از جرائمی که علیه نوجوانان رخ می‌دهد، توسط اقوام یا آشنایان است.
در واقع توصیف مکان‌هایی که فرزندان در آن حضور دارند، علایق شان و ... می‌تواند کار را برای دوستان و آشنایانی که دنبال آزار کودکان هستند، آسان کند. از این روست که بسیاری هشدار می‌دهند که والدین از طریق انتشار عکس‌های کودکان آنها را در معرض دسترسی پدوفیل‌ها (کودک آزاران جنسی) قرار می‌دهند.
اشتاینبرگ در مقاله خود با عنوان «اشتراک‌پروری؛ حریم خصوصی کودکان در عصر رسانه‌های اجتماعی»، به ماجرای وبلاگ‌نویسی اشاره می‌کند که عکس‌هایی از بچه‌های دوقلوی خود در حال یادگیری چگونگیِ رفتن به دستشویی منتشر می‌کند. اشتاینبرگ می‌نویسد «این وبلاگ‌نویس بعدتر متوجه می‌شود که افراد ناشناس به عکس‌ها دسترسی پیدا کرده، آنها را دانلود کرده، تغییر داده و در وب‌سایتی به اشتراک گذاشته‌اند که، معمولاً، پدوفیل ها از آن بازدید می‌کنند».
تجربیاتی از این دست بود که کشورهای غربی را به فکر وضع قوانینی در حمایت از کودکان انداخت. در فرانسه که سختگیرانه‌ترین قوانین را در این ارتباط دارد، مسئولان به والدین نسبت به انتشار تصاویر خصوصی کودکان هشدار داده و گفته‌اند که این اقدام می‌تواند آثار روانی همیشگی بر کودکان داشته باشد. بر اساس قوانین فرانسه، هر کسی، از جمله والدین، که بدون اجازه‌ی شخص، که می‌تواند حتی فرزندشان باشد، عکسی از او منتشر کنند به جریمه‌ای تا ۴۵ هزار یورو محکوم خواهند شد و اگر عکس ها شرم آور تشخیص داده شود، تا یکسال حبس انتظار والدین را می کشد.
همچنین در حکمی که توسط دادگاهی در رم پایتخت ایتالیا صادر شد، والدینی که عکس‌های کودکان زیر سن قانونی خود را بدون اجازه آنان در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند، ممکن است تا ۱۰ هزار یورو جریمه دریافت کنند. به موجب این حکم قاضی می‌تواند با دریافت شکایت از فرزندان، حکم حذف عکس‌های منتشر شده و همینطور جریمه نقدی والدین به نفع فرزندان را صادر کند.
این تصمیم به ماده ۹۶ قانون حق مولف (کپی رایت) ایتالیا اشاره دارد که در آن به تصویر گذاشتن عکس از چهره افراد بدون گرفتن رضایت آنان، بجز در برخی موارد استثنایی، ممنوع است. همچنین به موجب ماده ۱۶ کنوانسیون ۱۹۸۹ حقوق کودک، حریم خصوصی کودکان نباید شکسته شود یا به خطر بیفتد و کودکان در این موارد حق شکایت و طلب حقوق خود را دارند.
در اتحادیه اروپا نیز در سال 2014 لایحه قوانین حفظ داده‌ها بازنویسی شد که یکی از مهم‌ترین بندهای آن لایحه حق فراموش‌شدن آنلاین است. ایده‌آل طرح این است که هر کاربر جهان آنلاین این امکان را داشته باشد که اطلاعات مربوط به خود را از همه اینترنت حذف کند امری که البته هنوز متحقق نشده است.
اما حتی دانستن خطرات و آسیب های انتشار عکس کودکان در فضای مجازی، مانع از انجام این کار توسط والدین نخواهد شد. پس شایسته است که این نکات به هنگام آپلود هر عکسی از کودک رعایت شود:
در مورد هر خردسالی بهتر است با خودتان فکر کنید که از انتشار عکس خوشحال می‌شود یا خجالت می‌کشد، اگر مطمئن نیستید بهتر است که عکس را منتشر نکنید.
هیچ عکسی از کودک عریان خود منتشر نکنید و گرفتن عکس در ساحل و حمام را اکیدا برای خود ممنوع کنید.
با تغییر تنظیمات در شبکه های اجتماعی، عکس‌های کودک خود را به صورت عمومی (public) منتشر نکنید، بلکه آنها را تنها با گروه کوچکی از نزدیکان مورد اعتماد به اشتراک بگذارید.
والدین باید اطمینان حاصل کنند که عکس‌های کودکان را با افرادی به اشتراک می‌گذارند که نه آنها را دانلود می‌کنند، نه در اختیار دیگران قرار می‌دهند و نه به هر شیوه دیگری مورد سوءاستفاده قرار می‌دهند. آنها همچنین باید اطمینان حاصل کنند که افرادی که می‌توانند به عکس‌های بهاشتراکگذاشتهشده از کودکان دسترسی داشته باشند، دارای چارچوب‌های خصوصی مستحکمی باشند و همچنین افرادی باشند که بر دسترسی دیگر افراد به حساب‌های رسانه‌های اجتماعی خود نظارت می‌کنند.
به شدت مراقب باشید هنگام انتشار تصویر کودک خود برای مثال در مهدکودک یا موسسه زبان، آدرس یا نام مکان مشخص نباشد تا نشانه‌ای از محل کودک به بیننده عکس‌ها ندهد. این کار می‌تواند خطرات احتمالی را کاهش دهد. همچنین حواس تان به این باشد که برخی اپلیکیشن ها، به طور خودکار محل گرفتن عکس را ثبت می کنند. می توانید گزینه لوکیشن را حذف کنید.
هیچ عکس تمام رخی از کودک منتشر نکنید تا امکان شناسایی توسط نرم افزار منتفی باشد. این توصیه به ویژه برای کسانی است که ممکن است مورد طمع باشند مانند تاجران ثروتمند یا هر کسی که روی فرزندش حساس است.
همیشه مهم است که قبل از انتشار عکس یا ویدئو از فرزندانتان اجازه بگیرید. مدافعان حقوق کودک از والدین می‌خواهند تا به فرزند خود به چشم انسانی مستقل نگاه کنند که باید از خردسالی یاد بگیرد یگانه مالک بدن‌اش است و باید درباره تصویربرداری از او و انتشار یا ارسال تصویرش تصمیم‌گیرنده باشد.
وقتی کودک در سنی است که می‌توان با او صحبت کرد باید این موضوع را تجربه کند که از او حتی برای ارسال عکس‌اش به پدربزرگ و مادربزرگ‌اش هم سوال می‌شود. با این کار نه تنها از حریم شخصی کودک حفاظت شده است بلکه به او یاد داده شده است که حریم خود و دیگران را محترم بداند.
از دیدگاه اشتاینبرگ این امری بسیار مهم است که به کودکان حق داده شود در رابطه با عکس‌ها و نقل‌قول‌ها و همچنین توصیف دستاوردها و چالش‌های خود اظهارنظر نمایند و بگویند: «نه، به‌اشتراک‌گذاشتنِ این مطلب کار درستی نیست.»
او می‌نویسد: «کودکان در چهارسالگی، از هویت شخصی خود آگاهی پیدا می‌کنند. آنها در این سن کم، در دوست‌یابی و استدلال و مقایسه خود با دیگران توانایی دارند. والدینی که به‌طور مرتب اطلاعات خود را در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارند می‌توانند با کودکان خود درباره اینترنت صحبت کنند و باید از آنها بپرسند که آیا مایل‌اند دوستان و خویشاوندان از مطلب بهاشتراکگذاشتهشده اطلاع یابند.»
فراموش نکنیم کودکانی که با احساس حاکمیت بر حریم خصوصی خود رشد می‌کنند و والدینشان از آنها حمایت می‌کنند در زندگی موفق‌تر هستند.
نظر شما