رقابت امارات و عربستان در جنوب شرق آسیا

اوایل ماه گذشته شیخ محمد بن زاید رهبر امارات متحده عربی با معاون رئیس جمهور ویتنام در ابوظبی دیدار کرد. این جلسه ظاهرا برای بحث در مورد اجلاس آینده COP28 که اواخر سال جاری در امارات برگزار می شود بود؛ ولی در اصل برای بررسی توافق نامه مشارکت اقتصادی بین دو کشور انجام شده بود. در صورت امضا، این توافق به چهارمین توافق نامه ای تبدیل می شود که امارات در چند سال گذشته در جنوب و جنوب شرقی آسیا بدست آورده است (سه توافق نامه پیشین با کشورهای اندونزی، هند و کامبوج امضا شده است)

در همین زمان مقامات عربستان جلساتی را با هدف تقویت روابط و گسترش فرصت های اقتصادی با همتایان تایلندی، فیلیپینی و اندونزیایی خود در یک ماه گذشته برگزار کرده اند

این تحولات نشان می دهد که رقابت استراتژیک در حال رشد بین سعودی و امارات، این بار به جنوب شرقی آسیا رسیده است. رقابت برای جذب سرمایه گذاری خارجی بین دو کشور بالا گرفته و هر دو برای اینکه خود را مکان جذاب تری برای سرمایه گذاری نشان دهند، مشوق های مالیاتی و معافیت های تعرفه ای برای شرکت های خارجی در نظر گرفته اند

هم عربستان و هم امارات به عنوان گامی در راستای اصلاحات داخلی، دست به تحولات گسترده اقتصادی و اجتماعی زده اند. درحالی که این اصلاحات عمدتا داخلی به نظر می رسد ولی این تغییرات بزرگ، پیامدهای منطقه ای دارد و از آنجا که عربستان و امارات رؤیای تبدیل شدن به قطب اقتصادی خاورمیانه را در سر دارند، آنها را در مقابل یکدیگر قرار می دهد

این رقابت اکنون به جنوب شرقی آسیا گسترش یافته است. مقامات سعودی و امارات پس از پایان همه گیری کرونا، اقدامات سریعی را برای تقویت حضور دیپلماتیک خود در این منطقه آغاز کردند. اقدام عربستان برای عادی سازی رابطه با تایلند بعد از 30 سال سردی روابط و تلاش برای برقراری ارتباطات عمیق تر اقتصادی با اقتصادهای رو به رشد منطقه جنوب شرقی آسیا، در همین راستا است

منطقه آسیای جنوب شرقی و کشورهای خلیج فارس سابقه ای طولانی در تعامل اقتصادی و مذهبی دارند ولی روابط سیاسی انها پر نوسان بوده است. بعد از انقلاب اسلامی ایران، اندونزی و مالزی صحنه رقابت بین تهران و ریاض برای گسترش تبلیغ ایدئولوژی های رادیکال شد. در این خصوص کریتیکا وارگور کتابی نوشته است که در ان به کارزار گسترده عربستان، ایران و سایر کشورهای خلیج فارس برای کمک مالی به جوامع مذهبی و ساخت مساجد می پردازد. اندونزی در برابر این رقابت ایدئولوژیک آسیب پذیر تر بود و از دهه 1960 میزبان عناصر نئو وهابی شد

اوایل دهه 2000 آغازی بود برای ایجاد تعامل مثبت تر منطقه ای بین خلیج فارس و جنوب آسیا. در این زمان حمله آمریکا به عراق، کشورهای خلیج فارس را بر آن داشت تا با کشورهای غیر غربی مشارکت های استراتژیک ایجاد کنند و در شریکان خود تنوع ایجاد نمایند

به دنبال روی کار آمدن ملک عبدالله در عربستان در اوت 2005 عربستان سیاست جدید نگاه به شرق را با افزایش مشارکت با هند و چین به طور جدی در دستور کار قرار داد. ولی این سیاست بیشتر متوجه گسترش روابط با چین بود و عربستان همچنان توجه چندانی به آسیای جنوب شرقی نداشت. سال 2005 مجموع صادرات کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به ده کشور عضو آسه آن، تنها 39.9 میلیارد دلار بود. این رقم سال 2008 به 76 میلیارد دلار رسید؛ این درحالی است که صادرات کشورهای شورای همکاری به هند و چین از 23.6 میلیارد دلار در سال 2005 به 107.1 میلیارد دلار در سال 2008 افزایش یافت

روند رو به گسترش روابط با جنوب شرقی آسیا در زمان ملک سلمان ادامه یافت. وی پس از رسیدن به قدرت، یک تور آسیایی را اغاز کرد و به مالزی و اندونزی رفت اما از سال 2017 بود که تعامل اقتصادی قدرت های خلیج فارس با جنوب شرقی آسیا افزایش چشمگیری پیدا کرد. تلاش سعودی و امارات برای رهایی از اقتصاد مبتنی بر نفت و تنوع دادن به شریکان استراتژیک خود، این دو کشور را متوجه جنوب شرق آسیا کرد. اگر بن سلمان بدنبال رهایی اقتصاد کشورش از وابستگی به نفت است، باید با بازارهای خارج از کشور تعامل بیشتری داشته باشد ولی چیزی که این هدف را تضعیف می کند، بی ثباتی در خلیج فارس و اختلافات بین المللی غیرضروری و طولانی مدت است

با علم به این مسئله، عربستان و امارات پس از کاهش همه گیری کرونا، محاصره قطر را به پایان رساندند و از ایران و سوریه استقبال کردند. همچنین عربستان در راستای تلاش برای پایان دادن به اختلافات بین المللی، یخ سی ساله رابطه با تایلند را شکست

اکنون شاهد تسریع تعامل استراتژیکِ بین منطقه ای هستیم. در سال های 2019 تا 2022 مقامات سعودی علاوه بر اجلاس جی20 در ریاض و اجلاس جی20 در بالی، حداقل 9 دیدار در سطح بالا با همتایان جنوب شرقی آسیایی خود داشتند. در یکی از این دیدارها بن سلمان به بانکوک رفت؛ مقامات سعودی میزبان وزیر خارجه مالزی بودند و در حاشیه اجلاس اَپک روابط دوجانبه عربستان-مالدیو را بررسی کرده و با رئیس جمهور پالائو مذاکره کردند

امارات نیز با امضای توافق نامه های تجارت آزاد، مزایای اقتصادی بسیاری را در جنوب شرقی آسیا بدست آورده است. سال 2022 امارات توافق نامه جامع مشارکت اقتصادی را با اندونزی امضا کرد –این نخستین توافق از نوع خود بین اندونزی و یکی از کشورهای خلیج فارس بود- همچنین بین امارات و کامبوج پنج توافق نامه تجاری امضا شده و امارات در چهار ماه گذشته در حال مذاکره با مالزی، تایلند و ویتنام برای امضای توافق نامه های بیشتر بوده است

تعامل بیشتر عربستان و امارات با جنوب شرقی آسیا تنها شامل تعمیق پیوندهای دیپلماتیک نمی شود بلکه همکاری در حوزه های انرژی، زیرساخت های دیجیتال، صنعت دفاعی و فرصت های سرمایه گذاری را نیز در بر می گیرد

دکتر جاناتان فولتون استادیار علوم سیاسی دانشگاه زید در ابوظبی در خصوص رقابت بین امارات و عربستان می گوید: «امارات سال هاست که برای گسترش گردشگری و تقویت روابط مالی و تجاری خود با کشورهای جنوب شرق آسیا تلاش می کند. تا این اواخر پادشاهی عربستان به این مناطق تواجهی نداشت ولی با برنامه چشم انداز 2030 به نظر می رسد که شرایط تغییر کرده و عربستان در حال گسترش نفوذ خود در این منطقه است. برای مثال سازمان همکاری دیجیتال در عربستان سال 2020 تأسیس شد تا از ارتقاء منافع مشترک، همکاری های پیشرفته به ویژه در حوزه اقتصاد دیجیتال و ایجاد محیط های تجاری در سطوح منطقه ای و جهانی حمایت کند. عربستان از اندونزی دعوت کرد تا عضو این سازمان شود ولی از امارات علیرغم نقطه قوتی که در حوزه دیجیتال دارد، دعوت به عمل نیاورد»

امارات از ادامه همکاری با عربستان –که در پی بهار عربی اتخاذ کرده بود- چشم پوشی کرد و ترجیح داد مشارکت در سازمان های فرامنطقه ای را در اولویت برنامه های خود قرار دهد

ابوظبی با بهره گیری از مزیت اقتصادی خود نسبت به عربستان، امضای توافق نامه های اقتصادی با کشورهایی مانند اندونزی و سنگاپور را در اولویت قرار داد و مذاکره با فیلیپین، کامبوج، ویتنام و تایلند را آغاز کرد. امارات همچنین به مجامع چند جانبه ای مانند گروه I2U2، اَپک، مجمع گفتگوی همکاری پان آسیایی و انجمن حاشیه اقیانوس هند پیوست و تعامل خود را با آنها گسترش داد

نه امارات و نه عربستان بدنبال گسترش همکاری دفاعی خود با کشورهای آسه آن نبوده اند اما از سرمایه گذاری مستقیم خارجی در بخش های اقتصادی مانند انرژی، دیجیتال، بهداشت، گردشگری و هوش مصنوعی بهره برده اند

خبر مثبت برای رهبران آسیای جنوب شرقی این است که رقابت اعراب خلیج فارس در منطقه مخرب نیست. مقامات آسه آن باید از رقابت بین این دو کشور برای بهره بردن از فرصت های اقتصادی استفاده کنند

منبع: دیپلمات

مترجم: فاطمه رادمهر