سودی که مرگ خاشقجی برای کشورهای دیگر داشت

ترکیه

نبض این ماجرا را ترکیه در اختیار داشت کشوری که چندی است با عربستان رابطه چندان گرمی ندارد. ترکیه توانست از یک سو روابط با ریاض را در سطحی که بود نگه دارد و دست به اقدامی علیه آنها نزند و همزمان تحقیقات جدی جنایی علیه سعودی را پی گیرد و تیم های بازرسی را به ساختمان های کنسولگری سعودی و اقامتگاه کنسول در استانبول روانه کند؛ تا صحنه های بازرسی آنها در این دو مکان دیپلماتیک، تصاویر تحقیرآمیزی را در معرض دید خبرنگاران و افکار عمومی جهان قراردهد.

مقامات ترک در این مدت کوشیدند تا دست مسوولان و رسانه ها را در پوشش کامل خبری و افشای جزئیات مربوط به ماجرا باز گذارند و علی رغم آنکه این کشور بیشترین تعداد روزنامه نگاران زندانی را در سطح جهان دارد، با موضع گیری و پیگیری جدی موضوع خاشقجی، تصویر خود را در این زمینه بهبود ببخشند.

آنان توانستند با درز اخبار مربوط به جنایت به رسانه ها (همچون وجود نوارهای صوتی و قطعه قطعه شدن مقتول) بر آتش ماجرا بدمند و با جلب افکار عمومی و زنده نگاه داشتن هیجان خبر در سانه ها، عربستان را تحت فشار قرار دهند؛ جالب آنکه صحت و سقم جزئیات مربوط به جنایت تاکنون مشخص نشده و هیچکدام از این اخبار به شکل رسمی از طرف مقامات ترکیه مورد تأیید قرار نگرفته است. اما دیدیم که این فشارها موفقیت آمیز بود و عربستان را وادار کرد تا به کشته شدن این روزنامه نگار واشنگتن پست اعتراف کند. بسیاری معتقدند ترکیه در پشت پرده در حال چانه زنی با مقامات سعودی است تا به برخی از خواسته های خود -از جمله در خصوص پرونده سوریه و ایجاد گشایش هایی برای قطر- جامه عمل بپوشاند

البته از این نکته نیز نمی توان غافل شد که، یکی از اساسی ترین دلایل نگرانی و واکنش شدید مقامات ترکیه در خصوص قتل خاشقجی آن است که این حادثه می تواند منجر به بدنام شدن استانبول به عنوان یکی از مهم‌ترین کانون‌های گردشگری جهان و نیز عدم جذب و ریسک سرمایه‌گذاران خارجی در این شهر شود. حال آنکه خواسته مقامات ترکیه همواره بر این بوده است که همه شهر‌های ترکیه را به عنوان نقاطی امن به جهانیان برای گردشگری معرفی کنند.

به هر روی، پیگیری مقامات ترک نشان می‌دهد که این کشور قرار نیست به این سادگی کوتاه بیاید و درصدد گرفتن امتیازات در خور توجهی از مقامات سعودی برای جبران این فاجعه اسفبار است.

آمریکا

آمریکا یکی دیگر از کشورهایی است که می کوشد تا از این شرایط به بهترین نحو به نفع خود بهره برداری کند و تا بدین جای کار نیز موفق بوده است؛ به طوری که به نوشته روزنامه نیویورک تایمز همزمان با سفر پامپئو وزیر خارجه آمریکا به ریاض طی هفته اخیر، عربستان مبلغ 100 میلیون دلار به عنوان حق السکوت به آمریکا پرداخت کرده است.

رییس جمهور تاجر مسلک آمریکا تحت فشار زیادی –به ویژه از جانب کنگره- است تا در روابط خود با عربستان تجدید نظر نموده و تحریم هایی را بر آن کشور وضع کند، اما ترامپ با اشاره به اشتغال زایی و رونق اقتصادی حاصل از قراردادهای سنگین تجاری بین دو کشور به ویژه در زمینه فروش اسلحه، نشان داده که حاضر نیست در روابط خود با بن سلمان تغییری دهد

ضمن اینکه در فشاری که ترامپ بر ایران وارد نموده و برنامه هایی که برای مقابله با جمهوری اسلامی دارد، عربستان وزنه سنگینی است که با بودن در کنار آمریکا راه رسیدن به اهداف مورد نظر را برای آن کشور هموار می کند.

برای واشینگتن حفظ رابطه تنگاتنگ با ریاض از جهات دیگری نیز اهمیت حیاتی دارد. عربستان از نظر کاخ سفید نقشی مهم در ثبات بازارهای نفت و متعادل نگه‌داشتن قیمت آن در راستای منافع غرب دارد.

هنگامی که ترامپ تحت فشار کنگره، یکشنبه هفته گذشته در مصاحبه با شبکه سی‌بی‌اس گفت در صورت اثبات کشته شدن خاشقجی در کنسولگری سعودی، ریاض را به شدت تنبیه خواهد کرد، دقایقی بعد شماری از مقامات و رسانه های عربستان از توان مقابله به مثل این کشور در برابر مجازات‌های احتمالی واشنگتن خبر دادند. یکی از گزینه‌های مطرح شده از سوی برخی رسانه‌ها کاهش عرضه نفت در بازار بود.

ایران

گرچه رسانه ها در ایران از جمله صدا و سیمای جمهوری اسلامی اخبار مربوط به قتل خاشقجی را مورد پوشش قرار می دهند، اما مقامات کشور سکوت اختیار نموده و از هر گونه موضع گیری پرهیز می کنند.

یکی از دلایل این امر آن است که ایران خود همواره در زمینه نقض حقوق بشر و برخورد خشونت آمیز با مخالفان و روزنامه نگاران مورد اتهام بوده و افرادی من جمله زهرا کاظمی نیز در زندان به قتل رسیده اند؛ لذا انتقاد از عربستان بابت کشتن یکی از روزنامه نگاران منتقد حکومت چندان موجه به نظر نمی رسد.

اما دلیل دیگر آن است که ایران امید دارد در شرایطی که دربار سعودی از همه سو به خاطر این قتل زیر فشار است، خاموشی و تبدیل‌نکردن قتل خاشقجی به حربه‌ای تازه در کارزار تبلیغاتی علیه عربستان شاید که در ریاض به عنوان سیگنال و تمایل مثبت تهران برای کاهش بحران فی‌مابین تلقی شود و راه برای ایجاد شکاف در جبهه مثلثی آمریکا، اسرائیل و عربستان علیه ایران گشوده شود. مقام‌های ایرانی امیدوارند که موضوع خاشقچی، روابط عربستان و کشورهای غربی را تضعیف و بلکه تخریب و نهایتاً سعودی‌ها را منزوی کند. در صورت بروز چنین حادثه‌ای، طبعاً سعودی‌ها در صدد تغییر سیاست خارجی خود و بهبود روابط شان با دیگر کشورها برمی‌آیند بخصوص کشورهایی که در ماجرای خاشقچی، جانب احتیاط را رعایت کرده و بی‌مقدمه آنان را به ارتکاب قتل و جنایت و غیره متهم نکرده‌اند. به عبارت دیگر، داستان خاشقچی فرصتی برای بهبود روابط تهران - ریاض فراهم کرده است و از همین رو، مقام‌های ایرانی به جای تأکید بر موضوع خاشقچی، می‌کوشند تا به سعودی‌ها بفهمانند که غربی‌ها متحدان قابل اعتماد و اتکائی نیستند و از این جهت به نفع عربستان است که به جای یادگاری نوشتن روی دیوار آنها، روابط‌اش را با تهران ترمیم کند.

عامل سوم، مواضع خاشقجی نسبت به ایران و رابطه این کشور با شیعیان عربستان و نیز دیدگاه‌های مقتول در باره جنگ داخلی سوریه و یمن و بحرین بعد از بهار عربی است که زاویه‌ای صد و هشتاد درجه‌ای با مواضع تهران دارد.

اسراییل

در گرماگرم مخمصه‌ای که دربار سعودی به سبب قتل جمال خاشقجی با آن درگیر است، گادی آیزنکوت، رئیس ستاد مشترک ارتش اسرائیل با ژنرال حامد الرویلی، همتای سعودی خود در حاشیه اجلاس فرماندهان ستاد مشترک کشورهای جهان در واشینگتن، دیدار کرده است. آنها از جمله در باره راه‌های مقابله بهتر علیه ایران بحث و مشورت کرده‌اند. یک مقام اسرائیلی هم گفته است که تل‌آویو به اعتبار دوستی و مناسبات با ریاض، اعتنا و اهمیتی برای گزارش‌ها و داده‌هایی که ترکیه در باره قتل خاشقجی منتشر می‌کند قائل نیست و تنها اظهارنظر و مواضع مقام‌های عربستان را جدی می‌گیرد.

رابطه تل‌آویو با ریاض در حال حاضر بسیار گرمتر از رابطه تل‌آویو با آنکارا است. عربستان متحد ثابت‌قدم اسرائیل و آمریکا در اعمال فشار بر ایران به شمار می‌رود و ظاهرا به طرح صلح آمریکا برای حل مناقشه اسرائیل و فلسطینی‌ها که عمدتاً به سود منافع اسرائیل و به ضرر فلسطینی‌هاست هم چراغ سبز نشان داده است.

طرفه این است که ایران و اسرائیل، دو کشور دشمن، هر کدام با انگیزه‌های متفاوت صلاح دیده اند که در برابر قتل قاشقجی سکوت کنند و مسئله هر دو کشور هم قسما این است که ریاض را در برابر دیگری در کنار خود داشته باشد یا دستکم به موضعی بی‌طرف و خنثی سوق دهد.