twitter share facebook share ۱۴۰۱ بهمن ۰۸ 385

16 سپتامبر 2022 یک زن جوان کرد ایرانی به نام مهسا امینی پس از دستگیری توسط گشت ارشاد به اتهام بدحجابی درگذشت. در پی این حادثه اعتراضات ایران را فراگرفت؛ جنبش مردمی که در ابتدا بر محوریت لغو حجاب اجباری و انحلال گشت ارشاد می چرخید، به مرور دامنه گسترده تری یافت و مواردی همچون برابری حقوق اقلیت ها، خودمختاری برای کردها، بلوچ ها، آذری ها و اعراب و در نهایت تغییر نظام را در بر گرفت

در مناطق کردنشین درگیری های مسلحانه ای بین سپاه و گروههای جدایی طلب کرد رخ داد. تهران پایگاههای گروههای جدایی طلب کرد را در عراق هدف قرار داد و این گروهها را متهم به جدایی طلبی کرد. حکومت ایران همچنین دولت عربستان را به تأمین مالی و برنامه ریزی فعالیت های جدایی طلبانه در داخل ایران متهم نمود

عربستان و ایران از زمان انقلاب اسلامی سال 57 رقیب یکدیگر بوده اند. آقای خمینی با فرمان صدور انقلاب، باعث ترس خاندان سلطنتی سعودی شد. از ان زمان تهران و ریاض بارها با یکدیگر وارد تقابل مستقیم و غیرمستقیم شده اند. امروزه هرکدام از آنها در منطقه برای خود گروههای نیابتی و حوزه نفوذ دارد

بخش بزرگی از تاریخ معاصر خاورمیانه را رقابت ایران و عربستان شکل داده است. ریاض از صدام در جنگ هشت ساله عراق با ایران حمایت کرد. سال 1982 تهران به تأسیس، تأمین مالی و آموزش گروه تازه تأسیس حزب الله کمک نمود و از آن زمان نفوذ چشمگیری بر صحنه سیاست لبنان پیدا کرده است. حمله آمریکا به عراق در سال 2003 و سقوط صدام باعث شد که ایران بدنبال اعمال نفوذ بر شیعیان عراق باشد؛ همچنین پس از بهار عربی، یمن و سوریه صحنه رقابت ایران و عربستان شده اند

گرچه دو کشور در دهه 1990 دوره هایی از تنش زدایی و تزدیکی را تجربه کردند ولی ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد در سال های 2005 تا 2013، ولیعهدی محمد بن سلمان و انتخاب ابراهیم رئیسی به ریاست جمهوری در سال 2021 هرگونه پیشرفتی را که در روابط دو کشور ایجاد شده بود، از بین برد و دو طرف را به تشدید لفاظی های خود علیه دیگری سوق داد. اعدام روحانی شیعه شیخ نمر در سال 2016 توسط عربستان و هجوم معترضان ایرانی به سفارت عربستان در تهران نقطه عطفی در روابط دیپلماتیک دو کشور بود

گرچه ایران و عربستان از سال 2021 در عراق وارد مذاکره با یکدیگر شده اند اما روابط دو کشور عمدتا جنگ طلبانه بوده است. سال 2017 بن سلمان به صراحت تهدید کرد که جنگ را به داخل خاک ایران می برد «ما منتظر نبرد در عربستان نخواهیم بود؛ کاری می کنیم که ایرانی ها در خاک خود بجنگند». دو سال بعد در سال 2019 حوثی های وابسته به ایران مسئولیت حمله به تأسیسات نفتی آرامکوی عربستان را بر عهده گرفتند. اکنون تهران عربستان را به جنگ تهدید می کند و فرمانده سپاه هشدار می دهد که ریاض بهای حمایت خود از اقدامات تجزیه طلبان در ایران را خواهد پرداخت

ریاض تاکنون به اتهامات ایران مبنی بر دخالت در اعتراضات پاسخ نداده است ولی بازوی رسانه ای این کشور شبکه ایران اینترنشنال که در لندن مستقر است و با بودجه عربستان کار می کند، در زمان اعتراضات ویدئوها و تصاویری که از داخل ایران به دستش می رسید پخش می کرد و به مخالفان نظام و جدایی طلبان کرد و آذری تریبون می داد

با توجه به فعالیت این تلویزیون می توان تصور کرد که عربستان در نهایت بدنبال نابودی حکومت ایران است. ملک عبدالله پادشاه فقید عربستان پیش از مرگ خود در سال 2015 با اشاره به برنامه هسته ای ایران از امریکا خواسته بود که «سر مار را قطع کند» اما  ممکن است واقعیت با آنچه به نظر می رسد، فرق داشته باشد. شواهد فراوانی وجود دارد که نشان می دهد حکومت کنونی ریاض خواهان سقوط جمهوری اسلامی نیست بلکه می خواهد ایران را تضعیف کند و از این کشور امتیازات ژئوپلیتیک بگیرد. از جمله این امتیازات می توان به سازش ایران در مورد برنامه هسته ای خود، عدم مداخله در امور جهان عرب و قطع حمایت از متحدان منطقه ای خود همچون حزب الله و حوثی ها و حماس اشاره کرد

دو دلیل وجود دارد که نشان می دهد فروپاشی نظام ایران به نفع ریاض نیست: نخستین دلیل هویت سعودی است. قدرت عربستان تنها با حضور ایران معنا می یابد؛ همانطور که تهران از نظر بسیاری رهبر شیعیان جهان است، ریاض نیز رهبر سنی ها است. بدون وجود ایران در رأس جهان تشیع، هویت عربستان به عنوان پاسدار و حافظ جهان تسنن نیز از بین خواهد رفت

دلیل دوم احتمال بروز یک دومینو است. اگر اعتراضات ایران موفقیت آمیز باشد و منجر به سقوط جمهوری اسلامی شود، می تواند پیامدهای منطقه ای مشابه با بهار عربی در برخی از کشورهای عربی به ویژه حوزه خلیج فارس داشته باشد. اعتراضات جنبش سبز در ایران در سال 2009 را می توان مقدمه بهار عربی در دو سال بعد دانست. آن زمان کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان، اعتراضات در کشورهایشان را با شدت سرکوب کردند؛ ریاض با ترکیبی از تدابیر اقتصادی، سیاسی و امنیتی به اعتراضات استان شیعه نشین شرقی پاسخ داد. در بحرین تهدیدها بزرگتر بود و باعث شد گروهی از کشورهای خلیج فارس به رهبری عربستان، نیروهای خود را برای سرکوب اعتراضات این کشور گسیل کنند. امروز اعتراضات جاری در ایران می تواند زنان و شیعیان عربستان را به اعتراض برانگیزد.

گرچه سقوط نظام در ایران بعید است ولی بیایید بیندیشیم که در صورت تحقق این سناریو چه اتفاقی ممکن است بیفتد. اگر روحانیون برکنار شوند، یا نظامیان سپاه پاسداران قدرت را در دست می گیرند یا کشور همچون سوریه و لیبی تکه تکه می شود. این تقسیم می تواند اشکال مختلفی داشته باشد: یا بر اساس خطوط قومی تقسیم صورت گیرد و یا همچون مورد طرابلس و بنغازی در لیبی، کشور دوپاره شده و دو نوع حکومت ایجاد شود. در این حالت ممکن است جمهوری خواهان و هواداران سلطنت مقابل هم قرار گیرند.

هر کدام از این سناریوها محقق شود پیامدهای امنیتی جدی برای ریاض و کل منطقه خلیج فارس دارد. ایران تحت رهبری نظامیان می تواند به شدت رویکرد متخاصمانه ای در برابر ریاض داشته باشد. اکتبر گذشته چند روز پس از آنکه سپاه عربستان را تهدید کرد، ریاض به واشنگتن خبر داد که اطلاعاتی دریافت کرده است که نشان می دهد ایران در حال آماده شدن برای حمله به سعودی است. گرچه این حمله هنوز رخ نداده است ولی یادآور حملاتی است که سال 2019 به آرامکو صورت گرفت

بهار عربی کشورهای سوریه ولیبی را تکه تکه کرد و مجالی را برای گروههای تروریستی همچون داعش فراهم نمود تا منطقه را بی ثبات کنند. اگر تهران تضعیف شود ممکن است با حضور گروههای تجزیه طلب، سناریویی مشابه در مورد ایران رخ دهد. در زمانی که کشورهای خلیج فارس در حال پیشبرد پروژه های بزرگ خود برای تنوع بخشیدن به اقتصادشان هستند و به سرمایه گذاری خارجی و ثبات نیاز دارند، بی ثبانی در ایران می تواند در کل منطقه آشفتگی ایجاد کند و خطری برای تحقق برنامه ها و پروژه های کشورهای خلیج باشد

حکومت تهران با استفاده از پیوندهایی که با گروههای مسلح منطقه همچون حزب الله و حوثی ها دارد، توانسته است وجهه خود را به عنوان یک قدرت منطقه ای حفظ کند، از منافع خود محافظت نماید و از همسایگانش امتیازاتی بگیرد

فروپاشی کامل نظام ایران می تواند خطر این گروههای مسلح را بیشتر کند. بدون وجود یک فرماندهی مرکزی، هرکدام از این گروهها می توانند به گرگ های تنهایی تبدیل شوند و منطقه را بیشتر بی ثبات کنند

عربستان به جای فروپاشی نظام ترجیح می دهد ایران را به آرامی و بدون وارد شدن به یک رویارویی مستقیم تضعیف کند. در شرایطی که تهران به دلیل اعتراضات داخلی، اتهام همکاری با روسیه در جنگ اوکراین و برنامه هسته ای تحت فشار شدید جهانی قرار گرفته، به نظر می رسد که رویکرد ریاض کارساز واقع شده است. محمد بن سلمان می خواهد ایران به اندازه ای ضعیف گردد که مجبور شود در مورد برنامه هسته ای و نفوذ منطقه ای خود امتیاز دهد درحالی که ایرانی بی ثبات و رو به فروپاشی، بیشتر از اینکه برای پادشاهی سعودی فایده داشته باشد آسیب زننده است

منبع: فارین پالیسی

مترجم: فاطمه رادمهر

نظر شما