ادامه اشغالگری اسرائیل می تواند به احیای حزب الله منجر شود

ماه نوامبر اسرائیل و حزب الله توافقی را برای برقراری آتش بس موقت امضا کردند. این توافق به عنوان اولین گام برای پایان دادن به مرگبارترین جنگ لبنان در دهه های اخیر مورد استقبال قرار گرفت

قرار بر این شد که دو طرف نیروهای خود را ظرف 60 روز از جنوب لبنان خارج کنند و ارتش لبنان و نیروهای حافظ صلح سازمان ملل، تأمین امنیت منطقه را برعهده بگیرند. مذاکره کنندگان امید داشتند که در صورت برقراری آتش بس، توافق دائمی شود و آرامش به منطقه برگردد

اما با پایان یافتن آتش بس 60 روزه در روز یکشنبه، سناریویی بسیار متفاوت درحال شکل گیری است. به نظر می رسد که نیروهای اسرائیلی قصد دارند در بخش هایی از جنوب لبنان بمانند. این امر این نگرانی را در بین لبنانی ها ایجاد کرده است که اشغال سرزمین هایشان توسط اسرائیل پایان نیابد و درگیری بین اسرائیل و حزب الله از سر گرفته شود. جلوگیری از وقوع چنین سناریویی، آزمونی مهم برای رهبران جدید لبنان –رئیس جمهور جوزف عون و نخست وزیر نواف سلام- است؛ به خصوص که این رهبران جدید بدنبال پس گرفتن کنترل سیاسی کشور از دست حزب الله هستند

به گفته کارشناسان، اشغال طولانی مدت جنوب لبنان توسط اسرائیل می تواند جان تازه ای به حزب الله بدهد. حزب الله با شعار آزادسازی لبنان از اشغال اسرائیل تأسیس شد و خود را تنها نیرویی معرفی کرد که می تواند از مرزهای کشور محافظت کند

ادامه اشغال همچنین تهدیدی برای حرکت سیاسی کنونی در لبنان است. بعد از دهه ها برای نخستین بار است که عزمی جدی شکل گرفته تا قدرت نظامی تحت کنترل کامل دولت درآید و حزب لله دیگر توجیهی برای حفظ و گسترش تسلیحاتش نداشته باشد

مهند حاج علی معاون پژوهشی مرکز کارنگی می گوید که اکنون تمرکز در لبنان روی «خلع سلاح حزب الله و گذار از دورانی است که این گروه حق دستیابی به سلاح داشت». او افزود: «اشغال طولانی مدت اسرائیل، در این حرکت وقفه ایجاد می کند»

مقامات اسرائیلی دلیل ادامه اشغال را نگرانی های خود مبنی بر ادامه فعالیت حزب الله در جنوب لبنان و تردید در مورد توانایی ارتش لبنان برای مهار حزب الله عنوان کرده اند. در مقابل مقامات حزب الله به اتهامات اسرائیل پاسخی نداده اند ولی بر تعهد خود به رعایت شرایط آتش بس تأکید کرده اند

روز شنبه مقامات ارتش لبنان اعلام کردند که آماده هستند تا در جنوب کشور به طور کامل مستقر شوند ولی «تعلل اسرائیل در عقب نشینی» مانع از ادامه کار ارتش شده و استقرار کامل آنها را به تعویق انداخته است

قبل از پایان ضرب الاجل روز یکشنبه، هزاران لبنانی که به دلیل جنگ از خانه های خود در مرز جنوبی لبنان اواره شده بودند، آماده بازگشت می شدند. روز شنبه بزرگراهی که از بیروت به جنوب لبنان امتداد یافته، مملو از خودرو بود و به نظر می رسید که انتشار خبر باقی ماندن نیروهای اسرائیلی در بخش هایی از جنوب لبنان و تماس های تلفنی خودکار ارتش اسرائیل با مردم لبنان برای دادن هشدار و منع آنها از بازگشت به خانه، تنها تعداد کمی از لبنانی ها را منصرف کرده است

در این تماس های تلفنی خودکار، این پیام به گوش می رسید: «تا اطلاع ثانوی بازگشت به خانه هایتان ممنوع است؛ هرکسی که به سمت جنوب در حرکت است زندگی خود را به خطر میندازد»

به گزارش رسانه های محلی نیروهای اسرائیلی در طول آتش بس 60 روزه، مشغول از بین بردن راههای مواصلاتی بین روستاهای جنوب با استفاده از بولدوزر بودند و به نظر می رسد زین پس نیز به این کار ادامه خواهند داد. به گفته نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در جنوب لبنان، اسرائیل همچنان 70% از مناطقی را که پس از حمله به لبنان در پاییز گذشته تصرف کرده بود، در اشغال دارد

علاوه بر خطر حضور اسرائیل، ارتش لبنان بابت مهمات منفجر نشده ای که در برخی روستاها و شهرک ها وجود دارد، به مردم هشدار داده است اما همه اینها مانع از بازگشت لبنانی ها به خانه های خود نشده است

عبدالکریم حسن که در معالیه یکی از روستاهای جنوب لبنان کشاورزی می کند و خانه اش در طول جنگ ویران شده، می گوید: «مردم منطقه به هشدارها توجهی ندارند و راه خود را می روند. اگر من هم خانه ای برای بازگشت داشتم، همین فردا برمی گشتم»

حزب الله هنوز نگفته است که چگونه می خواهد به ادامه اشغال خاک لبنان توسط اسرائیل واکنش نشان دهد. در حالیکه برخی از نمایندگان حزب الله از اقدام تلافی جویانه سخن گفتند، روز جمعه مقامات حزب الله در بیانیه ای ضمن هشدار به اینکه اگر نیروهای اسرائیلی بعد از روز یکشنبه در لبنان بمانند، این اقدام را به منزله «حمله به حاکمیت لبنان و آغاز فصل جدیدی از اشغال» تلقی می کنند؛ مسئولیت پاسخ گویی به اسرائیل را به دولت لبنان واگذار کردند. در بیانیه حزب الله چنین آمده است: «بازپس گیری زمین و خارج کردن آن از چنگال اشغالگران، بر عهده دولت است»

اینکه حزب الله مسئولیت را از دوش خود بردارد و به دولت محول کند، تاکتیک جدیدی از سوی این گروه نیست. چند ماه پیش نیز حزب الله از دولت خواسته بود تا به هزاران لبنانی –که به دلیل جنگی که این گروه مقصر آن بود و پای کشور را به آن باز کرده بود- آواره شده بودند، کمک کند. با این حال اتخاذ چنین موضعی در قبال ادامه اشغال اسرائیل، آن هم از سوی گروهی که هویت خود را بر پایه مقاومت در برابر اشغالگری بنا کرده است، نشان دهنده وضعیت متزلزل و ضعف فعلی حزب الله است

پس از 14 ماه جنگ، این گروه نظامی شیعه شکست خود را پذیرفت و بخشی از پایگاه حامی خود را، در پی ویرانی و تحمل ماهها اوارگی، از دست داد. ایران به عنوان مهمترین حامی حزب الله، خود با عملیات ها و حملات اسرائیل تضعیف شد و توانش برای تأمین بودجه بازسازی مناطق شیعه نشین لبنان بیش از همیشه مورد تردید قرار گرفت. در سوریه شورشیان، اسد متحد ایران را سرنگون کردند و پل ارتباط زمینی برای ارسال پول و سلاح به حزب الله قطع شد

این ضربات قدرت سیاسی حزب الله را در لبنان سست کرد و برای نخستین بار در دهه های گذشته وضعیت سیاسی این کشور دستخوش تحول بزرگی شد. اوایل ماه جاری نمایندگان مجلس پس از سالها بن بست سیاسی –که بسیاری از تحلیلگران مسبب آن را حزب الله می دانستند- رئیس جمهور جدیدی را انتخاب کردند و چند روز بعد، دیپلمات مهمی را که در جبهه مخالف حزب الله قرار داشت، به نخست وزیری برگزیدند

در کشوری که سالها هیچ تصمیم سیاسی مهمی بدون اجازه حزب الله گرفته نشده بود، این تحولات نشان داد که این گروه چقدر ضعیف شده است. اما کارشناسان نسبت به نادیده گرفتن قدرت سیاسی حزب الله و دست کم گرفتن آن هشدار می دهند. اگر اسرائیل به اشغال لبنان ادامه دهد، می تواند پایگاه حمایت حزب الله را احیا کند و سبب شود که شیعیان یک بار دیگر این گروه را تنها حامی خود در برابر نیروهای اسرائیلی ببینند

سامی نادر مدیر مؤسسه علوم سیاسی دانشگاه سنتا جوزف بیروت می گوید: «من معتقدم که هیچ یک از طرفین علاقه ای به ازسرگیری جنگ ندارند؛ ولی تا زمانی که اسرائیل لبنان را در اشغال دارد، حزب الله می تواند بار دیگر خود را تنها نیروی مقاوم در برابر اشغالگری معرفی کند و بهانه لازم را برای حفظ تسلیحات و ادامه فعالیت هایش بدست آورد»

منبع: نیویورک تایمز

تلاش برای بازگشت

روز یکشنبه پس از آنکه سربازان اسرائیلی یک سرباز ارتش لبنان و 21 غیرنظامی لبنانی را که درحال بازگشت به روستاهای خود بودند کشتند، حسن فضل الله نماینده حزب الله در پارلمان گفت: «اتحاد و همبستگی مقاومت، مردم و ارتش لبنان بار دیگر به نمایش گذاشته شد. مقاومت تا اخرین روز جنگید، مردم راه را برای ارتش لبنان باز کردند و با همراهی ارتش، منطقه عیتا الشعب آزاد شد. معادله مقاومت، مردم و ارتش به مدد خون شهدا و اراده مردم تثبیت شده است»

این سخنان نشان می دهد که حزب الله در تلاش است تا سه گانه ارتش، مردم و مقاومت را زنده نگه دارد و خود را به عنوان نیرویی همپای دولت و ارتش مطرح کند. هدف حزب الله این است که سه گانه (ارتش، مردم و مقاومت) در بیانیه رسمی کابینه آینده لبنان گنجانده شود؛ امری که بسیاری از لبنانی ها با ان مخالف هستند

ظاهرا حزب الله در تشویق ساکنان جنوب برای بازگشت به خانه هایشان در آخر هفته گذشته نقش مهمی داشته است؛ این درحالی است که می دانست این امر اسرائیلی ها را وادار به شلیک می کند. تصمیم اسرائیل برای به تعویق انداختن عقب نشینی از جنوب، در کنار تیراندازی به غیرنظامیان، رخدادهایی است که حزب الله تلاش می کند از ان برای بی ثبات کردن نظم جدید سیاسی در کشور که امریکا، سعودی و فرانسه در تلاش برای برقراری آن هستند، استفاده کند. اما دولت لبنان برای جلوگیری از این امر موافقت کرد که توافق آتش بس تا 18 فوریه تمدید شود و مذاکراتی را نیز برای آزادی اتباع لبنانی بازداشت شده توسط اسرائیلی ها، اغاز نمود

تشویق مردان جوان اسکوتر سوار توسط حزب الله، برای حرکت در مناطق غیرشیعه نشین بیروت و به اهتزاز دراوردن پرچم های این گروه، تاکتیک دیگری از سوی حزب الله برای ترساندن مخالفان بود. اما در بسیاری از این مناطق، اهالی با مردان جوان مقابله کردند و در پی بروز درگیری، ارتش برای جلوگیری از تردد حامیان حزب الله مداخله کرد

این روزها می توان نگرانی و اضطراب را در بین صفوف حزب الله به روشنی دید. تحولات سیاسی لبنان به نحوی پیش می رود که مخالف خواسته های حزب الله است و این گروه به سختی می کوشد تا جایگاه خود را در صحنه سیاست لبنان حفظ کند. اکثر لبنانی ها از حزب الله خسته هستند و نمی خواهند که این گروه دوباره بر کشور مسلط شود. از سوی دیگر جامعه شیعه نیز بی قرار است؛ نمی داند چه کسی  و چه زمانی قرار است روستاها یا خانه های ویران شده را بازسازی کند، یا که اصلا بازسازی انجام خواهد شد یا خیر.

در چنین وضعیتی لازم است که نواف سلام هرچه زودتر دست به تشکیل کابینه بزند زیرا هرچه خلأ نبود دولت طولانی تر شود، حزب الله می تواند از این خلأ به نفع خود استفاده کند. سلام در تلاش است تا کابینه ای تشکیل دهد که مورد وفاق همه گروهها باشد ولی در این مرحله تعلل و تلاش برای تشکیل دولت وفاق اشتباه است؛ زیرا حزب الله و امل هیچ علاقه ای به اجماع ندارند، بلکه می خواهند اختیارات ریاست جمهوری را تضعیف کرده و مانع از تحقق اهداف و برنامه های جوزف عون شوند. وعده های سلام برای بازسازی مناطق شیعه نشین نیز آنها را راضی نکرده است؛ درواقع آنها نمی خواهند موفقیت و امتیاز بازسازی به پای دولت نوشته شود، بلکه می خواهند دولت صرفا بودجه بازسازی را تأمین کند و مرحله اجرا توسط خودشان انجام شود

در مورد نبیه بری رهبر امل و رئیس پارلمان، باید گفت در این مدتی که جنگ با اسرائیل جریان داشت، او به دلیل نقش مهمی که در مذاکرات عهده دار بود، بر صحنه سیاسی لبنان تسلط داشت. ولی اکنون نقش و جایگاه او به نقش حمایتی از برنامه های جوزف عون تنزل پیدا کرده و این امر سبب نارضایتی وی شده است. بری نگران است که با تحولات سیاسی جدید لبنان، نفوذش کاهش یابد و از صحنه تصمیم گیری و قدرت کنار زده شود؛ لذا از ایجاد هر بحرانی در دولت استقبال می کند، تا از این طریق بتواند به عنوان میانجی با حزب الله، وارد عمل شده و قدرت خود را تقویت نماید

لبنان به سرعت نیاز به انتخاب وزیر امور خارجه دارد تا به واشنگتن سفر کرده و اطمینان حاصل کند که آمریکایی ها به اجرای شرایط توافق آتش بس کمک خواهند کرد و اسرائیلی ها را وادار به خروج از کشور تا 18 فوریه می کنند. هر روزی که اسرائیلی ها در جنوب لبنان باقی بمانند، سبب تقویت روایت حزب الله درباره مقاومت می شوند. از آنجا که آمریکا به اسرائیل اجازه داده است تا موارد نقض توافق را شناسایی کند و اگر ارتش لبنان وارد عمل نشد، خود حمله نماید، پس دیگر دلیلی برای باقی ماندن اسرائیلی ها در لبنان وجود ندارد

مهمترین هدف عون اطمینان از انحصار دولت بر سلاح در کشور است و حزب الله حاضر نیست در این زمینه با عون همکاری کند. اثبات این امر را می توان در مقاله ای که 26 ژانویه در ساندی تایمز آمده بود، دید. این روزنامه گزارش می داد که رئیس بخش اطلاعات نظامی ارتش لبنان در جنوب، اطلاعات محرمانه ای را از جلسات کمیته پنج نفره نظارت بر آتش بس با اسرائیل، در اختیار حزب الله گذاشته است. این افسر که خود اهل جنوب است، تنها یکی از دهها افسر ارتش لبنان است که اطلاعاتی را به حزب الله درز داده، در مورد زمان حمله یا گشت زنی به این گروه هشدار می دهند و این امکان را بری حزب الله فراهم می کنند تا سلاح های خود را پنهان کرده و از شناسایی فرار کنند

اگر این داستان حقیقت داشته باشد - ارتش لبنان این گزارش ساندی تایمز را تکذیب نکرده است- به این معنی است که جوزف عون باید هرچه زودتر افراد خود را در پست های استراتژیک بگمارد و شرایط اجرای توافق آتش بس و قعطنامه 1701 را فراهم کند. بر اساس آنچه از مذاکرات تشکیل کابینه می شنویم، رئیس جمهور درصدد است تا خود وزیر دفاع و وزیر کشور را انتخاب کند و اینگونه نیروهای مسلح و نهادهای امنیتی داخلی را در کنترل بگیرد

ولی اجرای این برنامه ها در گرو همکاری نزدیک عون و سلام است. نخست وزیر باید بپذیرد که در چشم کشورهای عربی، آمریکا و فرانسه، عون شخصیت مرکزی است و دستور کار او با دستور کار این کشورها مطابقت دارد. علاوه بر این، عمر دولت سلام تنها کمی بیش از یکسال –تا انتخابات بعدی پارلمان- خواهد بود. پیشتر اشاره کردیم که سلام خواهان تشکیل کابینه ای است که مورد وفاق همه باشد و همه جناح ها را راضی کند؛ ولی گزارش های تأیید نشده گویای این است که عون بیشتر بدنبال ایجاد یک کابینه کارآمد است تا رسیدن به اجماع. به عبارت دیگر برای رئیس جمهور، اینکه کابینه ای تشکیل شود که بتواند از روش ها و سیاست های گذشته فاصله بگیرد و به سرعت کار خود را اغاز کند، مهمتر از جلب حمایت کامل تمام جناح هاست؛ بنابراین حاضر است ریسک کند و کابینه ای تشکیل دهد که در پارلمان رأی اعتماد بالایی نداشته باشد ولی بتواند تغییرات عملی و فوری ایجاد کند

نواف سلام سیاستمدار خوبی است و به اصلاحات پایبند است؛ ولی نباید روی جزئیات متمرکز شود و از درک اهمیت مسائل اصلی و اهداف بلندمدت غافل بماند. حزب الله در تلاش است تا آنچه را که پس از شکست از اسرائیل از دست داده است، بازپس گیرد. در چنین شرایطی هرگونه تأخیر در تشکیل دولت و اعمال حاکمیت دولت در جنوب، با خواست اکثر احزاب داخلی و شریکان خارجی لبنان در تضاد است

منبع: کارنگی

مترجم: فاطمه رادمهر