زیارت اربعین جزء تجمعات بزرگی به شمار می‌آید، که میلیون‌ها نفر از همه کشورهای جهان، با هر ملیت و نژادی گرد هم می‌آیند و پیوند معنوی عظیمی را تشکیل می‌دهند.
در فرازی از زیارت مخصوصه اربعین می‌خوانیم: «وَأشهَدُ أنّي بِكُم مُؤمِنٌ وَبِإيابِكُم مُوقِنٌ بِشَرايِعِ دِيني وَخَواتِيمِ عَمَلي وَقَلبي لِقَلبِكُم سِلمٌ وَأمري لأمرِكُم مُتَّبِعٌ وَنُصرَتي لَكُم مُعَدَّةٌ حَتّى يأذَنَ اللهُ لَكُم، فَمَعَكُم مَعَكُم لا مَعَ عَدُوِّكُم؛ و شهادت مى دهم که من به امامت و حقانیت شما ایمان و به رجعت شما یقین دارم، براساس قوانین دینم و عواقب عملم، و قلبم تسلیم قلب پاک شما و همه کارم پیرو امر شماست و یاریم تا خدا اذن دهد براى شما مهیا است، پس با شمایم نه با دشمنانتان»
و در زیارت ششم امام‌حسین(ع) می‌خوانیم: «وَأشهَدُ أنَّكَ وَمَن قُتِلَ مَعَكَ شُهَداءٌ أحياءٌ عِندَ رَبِّكُم تُرزَقُونَ، وَأشهَدُ أنَّ قاتِلَكَ في النَّارِ أدِينُ اللهَ بِالبَراءَةِ مِمَّن قَتَلَكَ وَمِمَّن قاتَلَكَ وَشايَعَ عَلَيكَ وَمِمَّن جَمَعَ عَلَيكَ وَمِمَّن سَمِعَ صَوتَكَ وَلَم يُعِنكَ يا لَيتَني كُنتُ مَعَكُم فَأفُوزَ فَوزاً عَظِيماً؛ و گواهى مى دهم كه همانا تو و اصحابت كه با تو شهيد شدند همه شهيدانى هستيد كه نزد خدا زنده ابديد و رزق و روزى به شما مى رسد و گواهى مى دهم كه قاتل تو در آتش دوزخست، به دين خدا هستم به سبب بيزارى از قاتل تو و از آنكه به جنگ تو آمد و عليه تو با دشمنانت متابعت كرد، و از آنكه عليه تو اجتماع با دشمن تو كرد و از آنكه صداى تو را شنيد و تو را يارى نكرد. اى كاش من با شما بودم و به پيروزى بزرگ نايل مىگرديدم.»
این زیارت‌ها به نصرت امام‌حسین(ع) تشویق و ترغیب میکند، «و نصرتی لکم معده»؛ یاری امام‌حسین از طریق همکاری با هم برای اقامه حق ممکن می‌شود.
رسول‌خدا(ص) فرمود: «إن ابني هذا -يعني الحسين- يقتل بأرض يقال لها كربلاء فمن شهد ذلك منكم فلينصره؛ این پسر من_ امام‌حسین_ در سرزمینی به نام کربلا کشته شود، پس هر که شاهد آن باشد، او را یاری کند.»
بنابراین زیارت اربعین از مصادیق نصرت امام‌حسین(ع) است و تجلی این نصرت، همکاری با هم برای اقامه حق می‌باشد. نصرت تک‌نفری کافی نیست، بلکه نصرت واقعی در همکاری و ارتباط تنگاتنگ بین همگان برای اقامه حق و مقابله با باطل به دست می‌آید.
مفهوم تعاون در زیارت اربعین
خدای‌متعال می‌فرماید: «وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ؛ و (همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید! و (هرگز) در راه گناه و تعدّی همکاری ننمایید! و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید که مجازات خدا شدید است» المائدة 2.
همانا پیروزی، در همکاری برای اقامه حق است و هر آنچه خارج از اقامه حق باشد، تعاون بر حق نیست، بلکه تعاون بر گناه و تعدی است. نصرت امام‌حسین(ع) با تعاون در حمایت از حق معنا می‌یابد، پس مفهوم این تجمع و ارتباط تنگاتنگ، تعاون و همکاری برای مقابله با باطل است؛ در غیر این صورت انسانی که برای اقامه حق همکاری نکند، در اقامه باطل شریک خواهد‌شد و این یک نزاع ابدی و مستمر بین حق و باطل است. اگر بر اقامه حق برنخیزی، با باطل خواهی بود حتی اگر با باطل نباشی. انسانی که در برابر باطل سکوت میکند و حق را یاری نمی‌کند، با باطل است. کسانی که در روز عاشورا امام‌حسین(ع) را یاری نکردند و سکوت کردند و بی‌طرف ماندند، آنان یاری‌کننده باطل بودند؛ زیرا با عدم حمایت از حق، راه را بر باطل و جنایات فجیعش نسبت به امام‌حسین(ع) و نهایت کشتن ایشان، باز کردند. بنابراین وقتی امروز به این مناسبت گرد هم می‌آییم، باید در اقامه حق به تمام معانی، از احکام‌شرعی گرفته تا ارزشهای اخلاقی همچون برابری، یاری مظلوم، انصاف با دیگران، مقابله با ظلم‌و‌فساد و... با هم همکاری و مشارکت کنیم.
مفهوم تعاون چیست؟
تعاون یکی از نیازهای اساسی است که در شخصیت و وجود انسان نهادینه شده‌است. انسان موجودی اجتماعی است که به دیگران وابسته و نیازمند است و با آنها کامل می‌شود؛ پس ناگزیر به همکاری با دیگران است.
ساختمان یک اجتماع از اعضای آن شکل می‌گیرد، همانند بدن انسان که از اعضایی مثل قلب، کبد، جهاز‌هاضمه و... شکل می‌گیرد؛ همگی در تعامل و یکپارچگی با یکدیگر هستند، وتشکیل یک جسم واحد را می‌دهند. اگر عضوی از این بدن مختل شود، کل بدن در معرض نابودی قرار می‌گیرد. اجتماع نیز این چنین است، لذا باید از جمیع جهات کامل باشد و اگر افراد جامعه به هر دلیلی دست از همکاری با اجتماع کشیدند، سبب نابودی این ساختار خواهندشد.
یک جامعه فردگرا و فاقد روابط اجتماعی، که مبتنی بر مادی‌گرایی محض است، گرفتار اختلاف شدید طبقاتی شده و گروهی بسیار ثروتمند و گروهی بسیار فقیر خواهند شد؛ این است معنای اختلال در بین اعضای یک جامعه.
زیارت‌اربعین و اصلاح کالبد اجتماع
و اما زیارت اربعین با اهداف عمیقش، سازنده یک پیکر واحد اجتماعی است، که در آن ارزش‌هایی چون همبستگی، شفقت، تعاون و همدلی بین مردم بالا می‌رود و کل جامعه یک‌رنگ و یک‌دل می‌شود. هر چه فهم و درایت انسان در همبستگی و همکاری اربعین بیشتر شود، تکامل او نیز در زمینه‌های معنوی، فکری، فرهنگی و عقیدتی بیشتر شده، و شاهد پیکره‌ای قویتر، عظیم‌تر و بهتر با سلامت، امنیت و رفاه بیشتر در اجتماع خواهیم بود.
عناصر سازنده تعاون بر خیر
برای فهمیدن و درک عمیق‌تر از تعاون، ناگزیر باید عناصری که مفهوم تعاون را برای ما می‌سازند بشناسیم، تا بتوانیم این مفهوم را به شکل یک رفتار همه‌گیر درآوریم؛ پس این رفتار در عمق فرهنگ و اخلاق ما ریشه دواند و ما برای اقامه حق برخیزیم و به مسئولیت‌های اجتماعی ملتزم شویم.
اول: تعاون از خود شخص شروع می‌شود
مسلمانی که مؤمن واقعی و در پی یاری امام حسین(ع) است، منتظر نمی‌ماند که دیگران پیشقدم شوند، بلکه اوست که جرقه آغازین را زده و با ابتکار خود شروع میکند و سپس دیگران به دنبال او شروع به کار می‌کنند؛ معنای تعاون همین است. تعاون یعنی رها شدن از خود، دست‌برداشتن از خودخواهی، خروج از جسم مادی و امیال نفسانی و پیروی از آیین معنوی اسلام و سیره اهل‌بیت(ع).
ابتکار و تعاون در زیارت‌اربعین از ایمان نشأت می‌گیرد؛ هر چه ایمان انسان قویتر باشد، ابتکار عمل او بزرگ‌تر است، و این همان معنای اسلام است. داوطلبی که قبل از دیگران برمی‌خیزد و شروع به فعالیت میکند، از هیچکسی هم توقعی ندارد، بلکه تنها انگیزه درونی او را به عمل واداشته و فعالیت و همکاری او تنها برای رضای خدا است «إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاء وَلَا شُكُورًا؛ ( و می‌گویند:) ما شما را بخاطر خدا اطعام می‌کنیم، و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم» الإنسان 9.
این همان چیزی است که ما امروز از خدمتگزاران امام‌حسین(ع) نسبت به زائرین گرامی ایشان می‌بینیم. تنها انگیزه این خادمین عشق و محبت و ایمان به آیین و منش اهل‌بیت(ع) است، به طوری‌که بر یکدیگر سبقت گرفته و آنچه را که در توان دارند، قبل از دیگری در طبق اخلاص می‌گذارند و در راه اهل‌بیت(ع) تقدیم می‌کنند، و این همان جلوه تعاون و رقابت در خدمت به دیگران است.
دوم: خدمت داوطلبانه
خدمت داوطلبانه یکی از مهمترین روش‌های توسعه‌و‌سازندگی است. امروزه مشاهده می‌کنیم که بعضی از اجتماعات یک حالتی از افسردگی و انزوا دارند، هر فردی از آنها تنها به فکر خود است، به ویژه در جوامع مادی‌گرا. اما در اجتماعات معنوی، شاهد ارزشهای معنوی بزرگی هستیم، از جمله رهایی از فردگرایی و خدمت داوطلبانه و این بزرگترین نماد انسانیت است.
یکی از راویان از امام‌صادق(ع) نقل میکند: «قال: سمعته يقول: المؤمنون خدم بعضهم لبعض، قلت: وكيف يكونون خدما بعضهم لبعض؟ قال: يفيد بعضهم بعضا...؛ مؤمنان خدمتگزار يكديگرند . پرسيدم: چگونه خدمتگزار يكديگرند؟ فرمود: به يكديگر سود مى رسانند.» پس ما از طریق تجسم خدمت در زیارت‌اربعین به معنای تعاون و همکاری با دیگران پی می‌بریم.
سوم: ارتباط نیکو با دیگران
این مفهوم بسیار مورد تأکید اهل‌بیت(ع) قرار گرفته است. رسول خدا(ص) می‌فرماید: «صل من قطعك، وأحسن إلى من أساء إليك، وقل الحق ولو على نفسك؛ با خويشاوندى كه از تو بريده، پيوند برقرار كن و به آن كس كه به تو بدى كرده است، خوبى كن و حق را هر چند به زيان خود، بگو». پس باید با کسی که با ما قطع رابطه کرده، خواه از اقوام یا همسایگان یا دیگران باشد بپیوندیم، حتی اگر او قطع‌کننده رابطه بوده. بر ما است پیشقدم شدن و پیوستن، حتی اگر حق با ما باشد و این گامی است در جهت ایجاد تعاون در جامعه اسلامی.
امروزه ما در زیارت اربعین هنگامی که تجسم بخشش و فداکاری بزرگ را در بین مردم مشاهده می‌کنیم، متوجه مفهوم ارتباطِ میان انسان‌ها می‌شویم. ارتباط نه تنها منجر به تعاون می‌شود، بلکه موجب دلسوزی و همبستگی و انصاف شده و در نتیجه به استقرار و ثبات اجتماع می‌انجامد. از این‌رو است که تأکید بر تعاون و ارتباط برای معالجه بحران‌ها و نزاع‌ها می‌کنیم، زیرا ثبات اجتماعی نیازمند اطمینان از ارتباط بین مردم است.
ما درجوامع یا گروه‌هایی که پیوندی با یکدیگر نداشته و از هم دورند، مناسبت‌های معنوی بزرگی نمی‌یابیم، اینها جوامع از هم پاشیده هستند. در حالی‌که جوامع منسجم و قوی که رابطه بین آنها حفظ شده، در آنها شاهد مناسبت‌های بزرگ معنوی هستیم. زیارت‌های مخصوصه امام‌حسین(ع) و زیارت‌های اهل‌بیت(ع)، نقطه شروع مهمی در ایجاد ارتباط بین مردم است و برای همین اهل‌بیت(ع) همواره بر اهمیت تجمعات و ارتباط بین مردم تأکید می‌کنند.
امام(ع) نیازی به زیارت ندارد، بلکه ما هستیم که برای ایجاد ارتباط بین خود و امام(ع) و الهام گرفتن و کسب معنویات و معارف از آنها، نیازمند زیارت هستیم، تا اینکه زندگی خود و روابط خود را با دیگران بهبود بخشیم. برای مثال تأکید فراوان بر اهمیت نماز جماعت به این دلیل است که، نقش اساسی در ارتباط بین مردم و نزدیکی دلها دارد و در نتیجه سبب حفظ ثبات و آرامش در جامعه می‌شود.
چهارم: امر به معروف و نهی از منکر
رسول‌خدا(ص) می‌فرماید: «لا يزال الناس بخير ما أمروا بالمعروف ونهوا عن المنكر وتعاونوا على البر والتقوى، فإذا لم يفعلوا ذلك نزعت منهم البركات، وسلط بعضهم على بعض، ولم يكن لهم ناصر في الأرض ولا في السماء؛ مادامى كه مردم امر به معروف و نهى از منكر نمايند و بر اعمال نيك همكارى نمايند در خير و خوشى بسر مى‌برند؛و هر گاه اين كار را نكنند بركتها از آنها گرفته مى‌شود و بعضى از آنها بر بعضى ديگر مسلّط مى‌شوند.و ياورى برايشان در آسمان و زمين نخواهد بود.» یکی از مهمترین عناصر یاری حق و تعاون بر اقامه حق، امر به معروف و نهی از منکر می‌باشد، زیرا جامعه‌ای که امر به معروف و نهی از منکر نکند، جامعه‌ای از دست‌رفته و متلاشی است.
امام‌حسین(ع) فرمود: «وأني لم أخرج أشرا، ولا بطرا، ولا مفسدا، ولا ظالما، وإنما خرجت لطلب الاصلاح في أمة جدي (صلى الله عليه وآله)، أريد أن آمر بالمعروف وأنهى عن المنكر، وأسير بسيرة جدي وأبي علي بن أبي طالب (عليهما السلام)، فمن قبلني بقبول الحق فالله أولى بالحق، ومن رد علي هذا أصبر حتى يقضي الله بيني وبين القوم بالحق، وهو خير الحاكمين؛ خروج و قيـام من از روى سركشى و خوشگذرانى و فساد و ظلم نيست، تنها براى اصلاح در امت جدم(ص) قيام کردم و مي خواهم به معروف امر کنم و از منكر بازدارم و به سيره جدم(ص) و پدرم على بن ابيطالب عمـل کنم. پـس هر كس مرا به درستي قبول كند خدا به درستي سزاوار تر است و هر كه اين (قيام) را رد كند، صبر مى كنم تاخداوند بين من و اين گروه به حق قضاوت كند که او بهترين حاکمان است.» پس امر به معروف از مهمترین کارهایی است که بر محور همکاری در راه حق و بازداشتن حرکت باطل ازجمله تخریب روابط اجتماعی می‌چرخد.
اگر انسان همکاری بر اقامه حق نداشته باشد و از اقامه حق و همکاری در آن دست بکشد، به همکاری با دیگران در اقامه باطل گرفتار خواهد شد، یعنی قضیه معکوس می‌شود (نهی از معروف و امر به منکر)؛ پس در این هنگام ظالمان و اهل فساد بر جامعه مسلط شده و برکت از میان مردم می‌رود.
ادامه دارد...
گفتگوی پخش شده از شبکه مرجعیت به مناسبت زیارت اربعین1445
نظر شما