آیت الله سیستانی به عنوان مرجع تقلید اعلای عراق نفوذ زیادی در بین شیعیان سراسر جهان دارد. نفوذ او تنها به امور مذهبی محدود نمی شود بلکه در حوزه سیاست نیز جاری است؛ ولی به دلیل زهد و انزوای او،بسیاری از جنبه های زندگی وی از جمله ایدئولوژی سیاسی اش ناشناخته مانده است. این چیزی است که سجاد جیاد تحلیلگر سیاسی مقیم بغداد در کتاب خود «مرد خدا در عراق، زندگی و رهبری آیت الله سیستانی» بدان می پردازد.
جیاد می نویسد: «آقای سیستانی به صراحت در مورد ایدئولوژی سیاسی خود چیزی نمی گوید» ولی نویسنده با قاطعیت ادعا می کند که سیستانی بانفوذترین مرجع حوزه علمیه نجف و «تأثیرگذارترین مرجع شیعه است که از اوایل دوران صفویه تا به امروز ظاهر شده است».
کتاب شرح مختصری از زندگی این روحانی ایرانی الاصل ارائه می دهد و مرجعیت دینی را با دهها میلیون مقلد در سراسر جهان بررسی می کند؛ اما تمرکز اصلی کتاب بر نقش محوری آقای سیستانی در سیاست به عنوان یک رهبر و مرجع است. از نظر نویسنده کاریزما و عقلانیت سیستانی، او را به بازیگری تأثیرگذار در سیاست عراق و سرمایه ای مهم برای کشور بدل کرده است.
جیاد می نویسد: در پی درگذشت آیت الله خویی در دوران صدام، سیستانی در اوایل دهه نود میلادی مرجعیت را به ارث برد. این دوران با سرکوب های شدید حکومت و فشار تحریم ها بر کشور همراه بود و هر دو مسئله، تأثیر نامطلوبی بر حوزه عملیه نجف داشت. در این دوران سیستانی کوشید از اتخاذ رویکرد مقابله ای با حکومت پرهیز نموده و تمام تلاش خود را برای زنده نگه داشتن این نهاد هزار ساله انجام دهد.
جیاد با اشاره به کتاب «روحانیت و خاورمیانه مدرن، کنشگری سیاسی شیعی در ایران، عراق و لبنان» نوشته محمد کلانتری که روحانیت را به دو بخش کنشگر و خاموش تقسیم می کند، می گوید رویکرد سیستانی در قبال حکومت صدام باعث شد بسیاری او را در اردوگاه روحانیت خاموش قرار دهند. ولی جیاد خود این تقسیم بندی را زیر سؤال می برد و می گوید که طبیعی است رویکرد سیاسی مراجع در قبال شرایط، متفاوت باشد.
جیاد بین مکتب نجف و ولایت فقیه که مترادف با حوزه عملیه قم می باشد، تفاوت قائل است. مکتب نجف نقش مرجع را به مقام مشورتی محدود می کند ولی حوزه قم معتقد به حکومت روحانیت در دوران غیبت امام دوازدهم است.
سیستانی با درک واقعیت سیاسی و اجتماعی عراق، موافق حکومت روحانیون بر کشور نیست، بلکه بر خواست مردم (اراده امت) و رهبری جمعی و تکثرگرا تأکید دارد. از دیدگاه جیاد ایدئولوژی سیاسی حکومت ایران بزرگترین چالش مرجعیت سیستانی بوده و هست، و وجود جناح های سیاسی و شبه نظامیان نزدیک به ایران در عراق، این امر را ثابت می کند.
از جمله جلوه های نفوذ و تأثیرگذاری سیستانی در سیاست عراق، می توان به درخواست او برای برگزاری انتخابات و تدوین قانون اساسی، جلوگیری از فروافتادن عراق به ورطه جنگ داخلی به ویژه پس از بمباران حرم امام عسکری در سال 2006، مخالفت با فساد دولتی و واداشتن سیاستمداران به پاسخگویی، و فتوای او در سال 2014 برای پیوستن داوطلبان به جبهه جنگ علیه داعش اشاره کرد.
به نوشته جیاد عدم اصلاحات سیاسی، سرخوردگی ها و ناامیدی هایی را در سیستانی ایجاد کرده است. نخبگان سیاسی عراق مشتاق استفاده از موقعیت سیاسی سیستانی برای کسب منفعت سیاسی و افزایش مشروعیت خود هستند ولی توجهی به توصیه های او ندارند. این مسئله باعث شده است که سیستانی دیگر به صراحت از اظهارنظرهای سیاسی خودداری کرده و سیاستمداران را در خانه خود در نجف پذیرا نشود.
گرچه سیستانی خود را از سال 2020 نیمه بازنشسته کرده ولی همچنان در جریان امور حکومتی قرار می گیرد و با مقامات خارجی دیدار می کند ،که مهمترین ان دیدار با پاپ فرانسیس در سال 2021 می باشد.
جیاد به طولانی شدن عمر حوزه نجف –که برخلاف همتای خود در ایران با حکومت کمتر همسو است- اطمینان دارد. وی دورنمای دوران پس از سیستانی را مورد بحث قرار می دهد، در مورد جانشینان احتمالی گمانه زنی می کند و تأکید می کند «جانشین سیستانی هرکس که باشد باید راه او را ادامه دهد زیرا وی معیار قضاوت مردم است».
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما