شما یک آدم عاشق هستید. همه زندگی و احساساتتان را به پای کسی ریخته‌اید که او هم می‌گوید دوستتان دارد. یک روز صبح در کمال ناباوری می‌بینید که ترکتان کرده و ابراز احساساتش، دروغی بیش نبوده است!
شما یک دوست صمیمی هستید در همه شادی ها و غم های دوستتان حضور داشتید اما یک روز که مطابق میل دوستتان قدم برنمی دارید همه چیز به هم می ریزد و به قیمت از دست دادن دوستیتان تمام می شود.
شما یک کارمند عالی رتبه هستید که همه در خانه و محل کار، هوایتان را دارند. یک روز ناگهان مقام خود را از دست می‌دهید و بدتر از آن، به زودی متوجه می‌شوید که دیگر اعتباری هم نزد اطرافیانتان ندارید و کسی به شما احترام نمی‌گذارد. آنها دوست دوران خوشی شما بودند و فقط تظاهر می‌کردند که واقعا دوستتان دارند.
دوگانگی‌های موجود در فرد ریاکار و تظاهر به آنچه که در وجود او نیست، از ابتدایی‌ترین شکل آن در محیط خانواده گرفته تا بالاترین شکل آن در روابط میان دو کشور همواره مشکل ساز است. مردم دوست ندارند با کسی ارتباط داشته باشند که تکلیفشان با او مشخص نیست و نمی‌شود فهمید که رفتارهایش همان معنایی را دارند که نشان می‌دهد یا کاملاً برعکس، حاوی معانی پنهان و پیچیده است.
در آموزه‌های اخلاقی و دینی ما نیز به کرات در نکوهش ریاکاری، سخن گفته شده است. از نظر اسلام ریا مطرود است و کسی که ریا می کند مومن نیست. بطوریکه قرآن در آیه ۳۸ سوره نساء می فرماید: «آنان که اموال خود را به ریا و خودنمایی می بخشند و به خدا و روز قیامت نمی گروند یاران شیطان هستند و هر که را شیطان یار باشد یار بسیار بدی خواهد داشت». یا امام صادق (ع) فرمود: «تمام ریا شرک است. کسی که برای مردم کار کند اجرش با مردم است و کسی که برای خدا کار می کند ثوابش به عهده خداست».
علی رغم نکوهش ریا و ریاکاری در اسلام و فرهنگ دیرینه مردم ما، متاسفانه این صفت روز به روز در جامعه پررنگ تر می شود وکارشناسان دلایل و عوامل مختلفی را برای بروز آن بیان می کنند.
ریا از نگاه جامعه شناسی
دکتر قرایی مقدم، جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفتگو با شفقنا تعریفی جامعه شناسی از ریا ارائه داد: در نگرش علوم اجتماعی، منظور از ریا، تصاحب موقعیت اجتماعی برتر، پایگاه اجتماعی بالاتر، کسب موقعیت های ممتازتر و بالاتر با روش های غیر منطقی یا خارج از روال عرف معمول است. در واقع وجه المله بودن و خوب جلوه دادن خود به منظور تصاحب موقعیت های مادی یا منزلت های اجتماعی برتر را ریاکاری می دانیم.
وی با تاکید بر اینکه شیوع ریاکاری در جامعه به مرز هشدار رسیده است افزود: متاسفانه امروزه دروغگویی و ریاکاری به عنوان یک بیماری واگیر روز به روز در جامعه ما افزایش می یابد که بی توجهی و اهمیت ندادن به این موضوع به عنوان یک معضل جدی اجتماعی، بیشترین و بدترین آسیب ها را به مردم و جامعه وارد می نماید که اگر کنترل و راهکارهای اصلاح اعمال نشود جبران عواقب آن غیر ممکن خواهد شد.
این جامعه شناس همچنین خاطر نشان کرد: فرد ریاکار سعی دارد هر کاری که انجام می دهد آن را به رخ دیگران بکشد تا مورد تشویق قرار گیرد. این مساله امری فراگیر است. در هر حال سعی دارد به خاطر کار خوب تشویق شود. اگر در کارهای اجتماعی فعالیت می کند انتظار تشویق دارد اگر همسری است که زحمت می کشد آن را بیان می کند. اگر درس می خواند انتظار تشویق دارد و خلاصه هر کاری که انجام می شود در انتظار تشویق مردم است. انگیزه اقدام ریاکار، قدردانی دیگران است و اگر از آنها قدردانی نشود دیگر آن عمل را تکرار نمی کنند.
صداقت و راستگویی مهم ترین سرمایه اجتماعی
وی در ادامه صداقت، راستگویی و تعهد را از مهم ترین سرمایه های اجتماعی هر جامعه ای عنوان کرد و گفت: مسلما با ریختن قبح دروغ و به حاشیه رفتن راستگویی و صداقت، اعتماد عمومی به عنوان سرمایه اصلی در هرجامعه ای از بین می رود، این که بتوان مشاهده کرد فرد یا افرادی به صراحت هرچه تمام تر دروغگویی، نفاق و ریاکاری می کنند طبیعی است که منجر به نابودی سرمایه اجتماعی، از بین رفتن آرامش، سلب امنیت وافزایش سوء ظن بین مردم می شود.
علل رشد ریا در جامعه
دکتر قرایی مقدم همچنین بی عدالتی های اجتماعی و فرار از قانون را یکی از مهم ترین علت شیوع ریا در جامعه ما دانست و اظهار کرد: در واقع رواج ریاکاری در جامعه ما ریشه های فراوانی دارد که بی عدالتی های اجتماعی، نژادطلبی، ضعف قوانین، بی اعتمادی، فرار از مسئولیت، ضعف اخلاقی، سرپیچی از قوانین، نابسامانی، عدم شایسته سالاری، پارتی بازی، بی تعهدی و غیره از مهم ترین دلایل اجتماعی رواج ریاکاری در جامعه می باشد.
وجدان اجتماعی در برابر انواع بی اخلاقی ها بیدار نیست
این جامعه شناس همچنین با تاکید بر اینکه اصول اخلاقی در جامعه ما نهادینه نشده است تصریح کرد: با توجه به اینکه جامعه ما به عنوان یک جامعه دینی و مذهبی است، باید بسیاری از بی اخلاقی ها از جمله دروغ گویی و ریاکاری نسبت به جوامع دیگر کمتر و وجدان اجتماعی افراد در برابر انوع بی اخلاقی ها بیدار باشد، این در حالی است که متاسفانه به دلیل عدم فرهنگ سازی، هنوز بسیاری از اصول اخلاقی از جمله صداقت، پرهیز از دروغ گویی و ریاکاری در جامعه ما نهادینه نشده است.
دکتر قرایی مقدم گفت: هر اندازه تزلزل در جوامع وجود داشته باشد و زیرساخت های مختلف دچار عدم یکپارچگی باشند طبیعتا این موارد بیشتر و بیشتر به وجود می آید، بنابراین ریا به عنوان یکی از ویژگی های رفتاری منفی برخی از اعضا یا تعداد زیادی از اعضای یک جامعه که می تواند در شرایط خاصی بروز پیدا کند به طور کامل قابل ریشه کن کردن نیست.
این جامعه شناس در خصوص تبعات ریاکاری گفت: یکی از تبعات این رفتار، این است که اعتماد و یکپارچگی اجتماعی را از بین می برد و جامعه را دچار تزلزل و عدم ثبات می کند. بسیاری از سازمان ها، نهادهای اجتماعی، حتی روابط خانوادگی و مانند آن از طریق ریاکاری و کتمان حقیقت معمولا به شکل تصنعی، رفتارها و ارزش های انباشته ای را فراهم می کنند که انباشت تصنعی ارزش ها یا به زبان ساده تر طبل تو خالی ارزش ها در شرایطی مثل حبابی می ترکد و این از هم پاشیدگی ارزش های تصنعی، هم موقعیت افراد و هم موقعیت گروه ها را دچار تزلزل و بدبینی و سوء ظن نسبت به همدیگر می کند.
اعتماد عمومی در جامعه باید تقویت شود
وی همچنین اعتماد اجتماعی را لازمه بقا و پیشرفت هر جامعه دانست و اظهار کرد: هر جامعه ای خواسته یا ناخواسته نیازمند اعتمادی عمومی است، در واقع تداوم و بقا هر جامعه ای مستلزم حفظ اعتماد عمومی ونادیده گرفتن آن به منزله فاصله گرفتن از جامعه ایده آل است، بطور کلی جامعه ای هدفمند با سرمایه های اجتماعی چون اعتماد، همگرایی، همدلی، تعاون و سلامت روانی و امنیت معنی پیدا می کند، این در حالی است که جامعه ایران روز به روز با رواج انواع آسیب های اجتماعی در نتیجه شیوع برخی بد اخلاقی ها از جمله دروغ گویی، تبعیض، پارتی بازی، چند دستگی، و تزویر از حالت یک جامعه ایده آل خارج می شود که اگر به آن توجه جدی نداشته باشیم در آینده چالش های فراوانی را باید تحمل نمود.
ریاکاری از نگاه روانشناس
در ادامه دکتر محمد حسین جعفری روانشناس، خلاء شخصیتی و عدم اعتماد به نفس را از دلایل ریاکاری افراد عنوان کرد وگفت: گاهی مواقع خلأ شخصیتی علت دروغگویی و ریاکاری افراد محسوب می شود، در واقع کسانی که دچار اعتماد به نفس پایین و اختلال شخصیتی هستند همواره سعی می کنند در نزد دیگران خود را واجد شرایطی نشان دهند که نتوانسته اند به آن دست یابند، بنابراین برای این کار همواره متوسل به ریا می شوند تا از این طریق بتوانند تصور مورد نظر از خود را در ذهن دیگران شکل دهد.
شیوع ریاکاری در جوامع دینی
وی با تاکید بر اینکه در جوامع دینی برخی مردم به سمت دروغگویی و ریاکاری سوق پیدا می کنند افزود: در جوامع دینی به دلیل اینکه دین و اعتقادات افراد ملاک بسیاری از موقعیت ها و قضاوت های اجتماعی قرار می گیرند و همچنین با توجه به اینکه دین و اخلاقیات نوعی تعلقات درونی افراد محسوب می شود، بنابراین آنها بدون ترس، برای جلب توجه و موفقیت در قضاوت های دیگران، خود را خلاف آنچه که هستند نشان می دهند. نمونه بارز آن را، می شود در مصاحبه های استخدامی اشاره کرد. در واقع بسیاری از مواقع شرایط و قضاوت های اجتماعی مردم را به سمت دروغگویی و ریاکاری هدایت می کند.
این روانشناس همچنین با تاکید بر اینکه افراد دروغ گو و ریاکار در جامعه باید هزینه های ریاکاری خود را بپردازند اظهارکرد: همانطور که اشاره کردم از عوامل مهم شیوع دروغگویی و ریاکاری در خانواده و جامعه آن است که متأسفانه افراد ریاکار، هزینه گناه خود را نمی پردازند. اگر در خانواده و جامعه، ساز و کار مناسبی برای برخورد با دروغگویان وجود داشته باشد و آنها مجبور شوند هزینه کار خود را بپردازند، دروغگویی و ریاکاری در جامعه قبح خود را از دست نمی دهد و تبدیل به رفتار نمی شود، بنابراین این جامعه و نهاد خانواده است که می تواند ریشه ریاکاری را درمان کند
رفع ریاکاری با کمک فرهنگ سازی
دکتر جعفری در پایان به راهکارهای موثر در مهار و پیشگیری از این نقیصه اخلاقی اشاره کرد و گفت: اصلی ترین راهکار برای جلوگیری از بروز چنین نقصان های اخلاقی و رفتاری در جامعه، معطوف به فرهنگ سازی می شود. به عبارتی می توان گفت مولفه فرهنگ سازی، عنصری است که در تمامی معضلات رفتاری از جمله ریاکاری مثمر ثمر واقع می شود.
*شفقنا
نظر شما