دکتر قبل از آنکه درِ خانه را بزند، مکث کرد و به همکاران خود که لباس های مخصوص و ماسک و عینک و دستکش پوشیده بودند اشاره کرد که عقب بایستند تا اهل خانه به محض بازکردن در با آنان مواجه نشوند
دکتر وسام که با اداره بهداشت استان نجف همکاری می‌کند، می‌گوید: «این شرایط برای جامعه ما بسیار دشوار است». وی این روزها را صرف معاینه خانواده‌هایی که اخیراً از ایران برگشته‌اند می‌کند، زیرا که ایران با یکی از بحرانی ترین شرایط اپیدمی کرونا در جهان روبرو بوده است. او برای ما تعریف کرد که چگونه پدر یک خانواده به او التماس می کرده كه مأمورین بهداشت و درمان نزدیک خانه‌ی او نیایند و از آنها می خواسته که «لطفاً جلوی در خانه‌ی ما پارک نكنید. در مقابل همسایگان احساس شرمندگی می‌کنم. این کار به شهرت من لطمه می‌زند!»
یكی از بزرگترین موانع مسئولان بهداشت در مبارزه با ویروس کرونا، ننگ مردم از بیماری و قرنطینه است. این موضوع به قدری جدی است که مردم از آزمایش دادن امتناع می‌کنند، اگر یکی از اعضای خانواده بخواهد آزمایش دهد، جلوی او را می گیرند و تا زمانی که وضعیت جسمی‌شان وخیم نشده باشد، مراجعه به پزشک را به تأخیر می‌اندازند.
به عقیده‌ی برخی از پزشکان عراقی، انکار بیماری و اجتناب از قرنطینه باعث شده است که آمار ابتلا به کرونا کمتر از آنچه واقعا هست اعلام شود. عراق، علیرغم برخورداری از 38 میلیون نفر جمعیت، تعداد مبتلایان خود را (تا زمان نگارش مقاله) تنها 1،352 مورد اعلام کرده است، این در حالی است که در کشور همسایه‌اش، ایران که تقریباً دو برابر عراق جمعیت دارد، تعداد رسمی ابتلا به این ویروس بیش از 71000 نفر گزارش شده است و آمار مبتلایان در همسایه دیگرش، عربستان سعودی که جمعیت کمتری نسبت به عراق دارد، بیش از سه برابر عراق است.
دکتر هزیم الجمیلی، معاون وزیر بهداشت عراق در خصوص وضعیت این کشور در برابر کرونا گفت: «ما مبتلایان پنهانی داریم که در آمار وزارت بهداشت شمارش نشده اند؛ این امر بدان دلیل است که مردم ابتلای خود را به بیماری اظهار نمی کنند و از قرنطینه و انزوا می‌ترسند.»
گرچه ننگ از ابتلا به کرونا و قرنطینه، در عراق و برخی دیگر از کشورهای خاورمیانه، ریشه در عقاید فرهنگی و مذهبی دارد؛ اما عدم اعتماد به دولت، تجربه‌های تلخ تاریخی و ترس ناشی از فقدان سیستم مناسب مراقبتی و بهداشتی نیز در ایجاد چنین تصوری بی تأثیر نیست. مردم عراق بر این باور هستند که مراجعه به مراکز درمانی می تواند بیماری آنان را وخیم تر کرده و سبب مرگ شود. ویدیوی جدیدی که به تازگی در شبکه‌های مجازی به اشتراک گذاشته شده و دست به دست می چرخد، زنانی را به تصویر می‌کشد که در یکی از بیمارستان های بصره در کنار یکدیگر بدون ماسک دراز کشیده، سرفه می کنند و از آنجا که یکی از بیماران درگذشته، از کادر پزشکی کمک می خواهند.
دکتر عماد عبدالرزاق، روانپزشک و مشاور در وزارت بهداشت عراق می‌گوید: «برخی بر این باورند که ابتلا به ویروس کرونا ممکن است به معنی نارضایتی خدا از بیمار یا کفاره‌ی گناهان او باشد؛ بنابراین نمی‌خواهند دیگران به بیماری‌شان پی ببرند. از سوی دیگر، برای بسیاری از مردم، ابتلای بانوان به بیماری اعم از کرونا، سرطان، بیماری روانی و هر بیماری دیگری شرم آور است. علاوه بر اینها، بسیاری از مردم به سیستم درمانی عراق اعتماد ندارند.»
برخلاف بسیاری از کشورهای غربی و حتی ایران که افراد مشهور و شخصیت های بلندپایه سیاسی به صراحت از ابتلای خود به کرونا سخن می گویند، در عراق تنها یک سیاستمدار یا چهره برجسته اظهار داشته است که به این ویروس مبتلا شده است.
تصور ننگ و عار آلودگی به گناه در مبتلایان به این ویروس به قدری در باور مردم عراق ریشه دوانده است که خانواده‌های امواتی که به دلایل دیگر جان خود را از دست داده‌اند، از اینکه پیکر عزیزانشان در غسالخانه یا گورستان در کنار امواتی که بر اثر کرونا از دنیا رفته اند قرار گیرد، مخالفت می کنند. این در حالی است که اسلام بر دفن سریع میت و ترجیحاً ظرف 24 ساعت پس از مرگ، تأکید بسیار کرده است.
معضل دیگر، غسل اجسادی است که به تازگی فوت کرده‌اند؛ چرا که مقامات بهداشت و درمان بیم آن را دارند که ویروس کرونا به افرادی که مسئولیت غسل و کفن و تدفین اموات را دارند، سرایت کند و باعث گسترش و شیوع بیش از پیش این بیماری شود.
عمر دیواچی، استاد مردم شناسی در دانشگاه راتگرز، می‌گوید: «به طور کلی شیوع کرونا باعث ایجاد اختلال در رفتارها و باورهای اجتماعی و مذهبی مردم شده است».
سبک زندگی و فرهنگ مردم عراق به گونه‌ای است که ابتلا به بیماری، باعث می‌شود که فرد بیمار افزون بر رنج بیماری، متحمل سختی‌ها و تحقیرهای مضاعف گردد؛ چرا که اولاً به محض ابتلای یک فرد، همه‌ی آشنایان و ساکنین محله از ابتلای وی باخبر می‌شوند. ثانیاً اگر بیمار مرد باشد، این نگرانی در ذهن او ایجاد می شود که در صورت فوت، دیگر قادر به محافظت از همسر و فرزندان خود یا سرپرستی خواهر و برادرهای کوچکترش نیست. و اگر بیمار زن باشد، باید از خانواده جدا شده و در قرنطینه قرار بگیرد که این امر در جامعه سنتی عراق پذیرفته نیست و به همین دلیل در بیشتر خانواده های سنتی، زنان از ترس اینکه جواب آزمایش مثبت باشد، به پزشک مراجعه نمی کنند.
دکتر مونا الخفاجی، رادیولوژیست یک کلینیک خصوصی در بغداد، می‌گوید: «در جامعه‌ی عراق، پسندیده نیست که یک بانو جدا از خانواده‌اش به سر برد.» وی به پرونده یک زن 32 ساله مبتلا به فیبروز اشاره کرد که در دوران کرونا دچار تنگی نفس شده بود. دکتر الخفاجی به این بانو توصیه کرده بود که تست کرونا دهد، اما پدر و برادران او اجازه ندادند و از تأمین بودجه امتناع کردند تا اینکه وضعیت جسمانی وی رو به وخامت گذاشت.
عراق تنها کشور خاورمیانه نیست که با ننگ ابتلا به این ویروس دست و پنجه نرم می‌کند. ترس و اجتناب مصری ها از قرنطینه حداقل به اوایل قرن بیستم –زمانی که وبا و سل در این کشور شایع شده بود- برمی‌گردد.
ترسهای مشابهی را در افغانستان که مردم به مأموران بهداشت حمله کردند و از پنجره‌های بیمارستان اقدام به فرار از قرنطینه نمودند، شاهد بوده‌ایم. اواخر ماه گذشته، تقریباً 40 بیمار به کارکنان مراقبت های بهداشتی در یک بیمارستان در استان هرات یورش بردند و از قرنطینه فرار کردند.
اخیراً وزارت بهداشت عراق برای بدست آوردن تصویری دقیق از دامنه این بیماری همه گیر و مبارزه با ننگی که مردم از کرونا و قرنطینه دارند، به شکل تصادفی از شهروندان آزمایش می گیرد. اما این برنامه نیز با مشکلاتی روبرو است؛ برای نمونه ممکن است اشتباهاً از افراد سالم تست گرفته شود، یا افراد مشکوک به بیماری از ترس بدنامی حاضر به دادن تست نشوند.
حال، دولت برای نشان دادن عزم خود برای حل مشکل اخیر، از نیروهای امنیت ملی به همراه كارمندان بهداشتی بهره می برد. اما این راهکار نیز با موانعی روبرو است از جمله آنکه با توجه به تجارب خشونت‌آمیز عراق در گذشته، برخی افراد به محض مشاهده نیروهای امنیتی در خانه پنهان می شوند.
دکتر محمد واهب، فوق تخصص ریه در شهر بغداد می‌گوید: «مهار کرونا در فرهنگ هایی مثل فرهنگ مردم عراق، بسیار دشوار است زیرا هر کاری که انجام می دهیم با یک مشکل جدید رو به رو می‌شویم؛ اگر برای آوردن بیمار آمبولانس بفرستیم، مردم ناراحت هستند، زیرا همسایگان آن را خواهند دید. اگر از نیروهای امنیت ملی استفاده کنیم، شرایط به همین منوال یا حتی بدتر است و مردم حس می کنند که زندگی در عراق کنونی، چندان فرقی با زندگی در دوره صدام ندارد»
اما وزارت بهداشت همچنان بر این باور است که استفاده از پرسنل امنیتی، تنها راه اقناع مردم به قرنطینه می باشد
مترجم: ط. مکارمی
نظر شما