روند افزایش خرید تجهیزات نظامی در سراسر جهان رو به افزایش است؛ این امر به‌ویژه در خاورمیانه و شمال آفریقا دیده می‌شود. بر اساس گزارش مؤسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم، این منطقه در دهه گذشته بیش از سایر مناطق جهان اقدام به وارد نمودن تجهیزات نظامی کرده است. اما کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا تنها بدنبال وارد کردن سلاح نیستند، بلکه می‌خواهند قابلیت‌های تولیدی خود را نیز بالا برند و به صادرکننده سلاح بدل شوند. هدف آنها از این امر کسب سود، کاهش بودجه نظامی خود و حمایت از متحدانشان در سراسر منطقه است.
ترکیه در این گام نقش پیشرو داشته و سایر کشورهای منطقه از آن الگوبرداری می‌کنند. تولید و فروش پهپاد، به ترکیه مزیت ژئوپلیتیک داده و باعث شده است که این کشور بتواند امنیت و قدرت بازدارندگی خود را تقویت کند. به عنوان مثال ترکیه توانسته با استفاده از این پهپادها، از منافع خود در سوریه و مدیترانه شرقی حفاظت کند و با کمک به آذربایجان در جنگ 2020 با ارمنستان، نفوذ خود را در آن کشور افزیش دهد. ترکیه سال‌های بسیاری را صرف توسعه فناوری نظامی خود کرده است و اکنون کشورهای دیگر از این روند پیروی می‌کنند. برای نمونه امارات در حال توسعه صنعت هواپیماهای بدون سرنشین است و این پهپادها را برای حمایت از متحدان و نیروهای نیابتی‌اش در لیبی، یمن و اتیوپی به‌کار می‌گیرد.
در حال حاضر شرکت‌هایی در منطقه، سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی روی سیستم‌های هواپیماهای بدون سرنشین کرده‌اند. این سیستم‌ها در مناطق جنگی همچون سوریه و لیبی عملکرد قابل توجهی داشته‌اند. صنایع هوافضای اسرائیل و ترکیه، جزء برترین تولیدکنندگان پهپاد در جهان هستند و به لطف موفقیت‌هایی که در جنگ اکراین داشتند، حضور خود را در بازار گسترش داده‌اند. مقرون به صرفه بودن و کارایی پهپاد بایراکتارِ ترکیه، آن را به پرفروش‌ترین پهپاد تاریخ بدل کرده است؛ به نحوی که هم‌اکنون حداقل ده کشور از این سیستم استفاده می‌کنند و بسیاری نیز در حال مذاکره برای خرید آن هستند.
خاورمیانه و شمال آفریقا در حال تبدیل شدن به یکی از بزرگ‌ترین قطب‌های هواپیماهای بدون سرنشین در جهان است. در این منطقه، محدودیت‌های قانونی و اخلاقی که بر سر ساخت و استفاده از پهپاد در آمریکا و اروپای غربی هست، وجود ندارد؛ از این رو بسیاری از کشورهای منطقه برای کاهش وابستگی خود به تجهیزات غربی، روی ساخت پهپاد سرمایه‌گذاری کرده‌اند، چرا که این امر به کشورها قدرت مانور بیشتری (در صورت شکست دیپلماسی) می‌دهد و این امکان را فراهم می‌کند تا با بازیگران همفکر خود در زمینه مسائل امنیتی و دفاعی مشارکت کنند.
تولید داخلی تجهیزات نظامی، نیاز کشورها را به واردات کم کرده و از هزینه‌های آنها می‌کاهد، ضمن اینکه با ایجاد اشتغال به اقتصاد ملی کمک می‌کند. تنها در سال گذشته، خاورمیانه میزبان چهار نمایشگاه دفاعی بوده است. نمایشگاهی که اخیرا در ریاض به کار خود پایان داد، بزرگ‌ترین نمایشگاه دفاعی در جهان بود. عربستان قصد دارد ظرفیت تولید داخلی خود را از 2% در سال 2018 به 50% تا سال 2030 برساند. گروه EDGE که در زمینه ساخت سیستم‌های بدون سرنشین در امارات فعالیت دارد، سال 2020 با فروش تسلیحات به ارزش 4.8 میلیارد دلار، در رتبه 23ام صد تولیدکننده برتر نظامی و دفاعی قرار گرفت. امارات نیز با فروش سلاح به مشتریانی مانند مصر، اردن و الجزایر، به هجدمین صادرکننده بزرگ سلاح در جهان تبدیل شده است.
در مصر و قطر نیز تلاش‌هایی برای بومی سازی صنایع دفاعی در جریان است. در نمایشگاه دفاعی 2021 مصر از دو پهپاد Noot و Thebes-30 رونمایی شد. در قطر هلدینگ بارزان در حال کار بر روی پهپاد و وسایل نقلیه زمینی بدون سرنشین است که دومی با سرمایه‌گذاری مشترک شرکت المانی راین متال انجام می‌شود.
مصر، ایران، عربستان و امارات در رأس کشورهای خاورمیانه هستند که بیشترین فعالیت را در راستای تقویت ناوگان هواپیماهای بدون سرنشین خود دارند. ابوظبی و ریاض پیشتر به پهپادهای چینی متکی بودند اما اکنون می‌توانند از سیستم‌های داخلی استفاده کنند.
ایران همچون ترکیه و اسرائیل، خود را یکی از قدرت‌های بزرگ پهپادی در منطقه معرفی می‌کند؛ ولی رویکرد این کشور در خصوص توسعه هواپیماهای بدون سرنشین، با رویکرد همسایگانش متفاوت است. این کشور ناوگان پهپادی خود را در طول سالیان متمادی گسترش داده تا کمبودهای نیروی هوایی رو به زوال و قدیمی خود را –که طی دهه‌ها تحریم ضربه خورده است- جبران کند. ایران از طریق مهندسی معکوس و قاچاق قطعات، اکنون قادر است پهپادهایی بسازد که قابلیت حملات دوربرد را دارند. اما پهپادهای ایرانی در حاشیه بازار دفاعی جهان قرار دارند. گرچه ایران تعدادی پهپاد مهاجر-6 به اتیوپی صادر کرده و سامانه‌های دیگری را به متحدان خود در سوریه، لبنان و یمن داده است، اما بازار دفاعی برای ایران در درجه دوم اهمیت قرار دارد و هدف نخست، تأمین امنیت ملی، بازدارندگی و تبلیغات نظام برای مصارف داخلی می‌باشد.
الجزایر و مراکش نیز بدلیل رقابتی که با هم دارند، توانایی هواپیماهای بدون سرنشین خود را از طریق خرید سیستم‌های خارجی تقویت کرده‌اند. برای مثال رباط اقدام به خرید پهپادهای TB-2 و Wing Loong Iو الجزایر نیز اقدام به خرید پهپاد از چین نموده است. اخیرا مراکش گام‌هایی برای بومی‌سازی این صنعت برداشته و قرارداد مهمی با صنایع هوافضای اسرائیل امضا کرده است که شامل فناوری پهپادی نیز می‌شود.
گسترش هواپیماهای بدون سرنشین در خاورمیانه و شمال آفریقا، با قوانین مؤثری همراه نبود و افزایش استفاده از آنها، باعث تلفات زیاد غیرنظامیان و نقض قوانین بشردوستانه بین‌المللی در تمام درگیری‌ها شده است. این در زمانی اتفاق می‌افتد که واردات سلاح عربستان، مصر و قطر به‌ترتیب 27، 227 و 73 درصد افزایش داشته است. این آمارها باید جامعه بین‌الملل به‌خصوص اروپاییان –زیرا اتحادیه اروپا در توسعه فناوری هواپیماهای بدون سرنشین و حفظ و توسعه ان مشارکت دارد- را بر آن دارد تا بر استفاده از پهپادها مطابق با استانداردهای بین‌المللی نظارت کرده، کشورهایی را که از این ابزار استفاده می‌کنند وادار به شفافیت و پاسخگویی نمایند و برای کاهش تلفات غیرنظامیان، استفاده نادرست از پهپادها را پرهزینه کنند.
*منبع: شورای روابط خارجی اروپا
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما