در استان خوزستان سفره‌های آب زیرزمینی خالی شده و آب سد کرخه به میزان بی‌سابقه‌ای کاهش یافته است. در 700 کیلومتری شمال شرق خوزستان، فروچاله‌هایی پدیدار شده و زمین در بخش‌هایی از استان سالانه 25 سانتی‌متر فرو نشست دارد.
این صحنه‌ها به ایران محدود نیست و در بخش‌های وسیعی از خاورمیانه دیده می‌شود. تخریب محیط زیست حد و مرزی نمی‌شناسد. طوفان‌های گردوغبار که به آلودگی هوا در استان خوزستان ایران منجر شده، اغلب از عراق سرچشمه می‌گیرد و خشک شدن باتلاق‌ها در بلوچستان ایران، در افغانستان نیز اتفاق افتاده و سبب شور شدن آب شده است.
شرایط ایران بسیار وخیم است. مجموع ذخایر آب کشور طی دو دهه گذشته بیش از 200 کیلومتر مکعب کاهش داشته است به عبارت دیگر به ازای هر نفر از 80 میلیون جمعیت ایران، حدود یک استخر شنای المپیک از بین رفته است. اما این شرایط را نمی‌توان صرفا به عوامل طبیعی همچون افزایش دما نسبت داد، بلکه سوء مدیریت در ایجاد این شرایط نقش بسزایی داشته است.
یکی از دلایل کاهش ذخایر آب ایران، اضافه برداشت از آب‌های زیرزمینی است. مصرف آب بیش از سه برابر آب ورودی به سفره‌های زیرزمینی می‌باشد و این باعث خشکسالی انسانی شده است.
استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و کاهش سطح آب، منجر به افزایش شوری آب می‌شود و در پی آن محصولات کشاورزی کاهش یافته و به کشاورزان فقیر ضربه وارد می‌شود. چاه‌های غیرقانونی یکی از مشکلات است اما از سوی دیگر این چاه‌ها تنها راه امرار معاش کشاورزان می‌باشد و مسدود کردن آنها باعث بیکاری و به تبع آن ناآرامی اجتماعی می‌شود؛ این درحالی است که دولت هم بودجه کافی برای ارتقای فناوری‌های آبیاری ندارد. کیفیت آب در بیرون از مناطق شهری روز به روز کاهش می‌یابد. وقتی به این مشکلات رسیدگی نشود، مردم فقیر از مناطق روستایی به شهرها مهاجرت می‌کنند. هم اکنون 70% جمعیت ایران ساکن شهرها هستند.
یکی دیگر از عواملی که به افزایش مشکل آب در ایران انجامیده است، منافع سیاسی و اقتصادی عده‌ای خاص است که مانع از مدیریت صحیح آب می‌شود. برای مثال تلاش برای ساخت سد جهت تولید برق باعث تخریب محیط زیست شده و بخش‌هایی از مناطق ایران را غیرقابل سکونت کرده است. طبق برخی ادعاها، سپاه بدون در نظر گرفتن پیامدهای زیست محیطی و انسانی، برای ساخت سد و کسب درامد با دولت لابی می‌کند.
تحریم‌های بین‌المللی و شعار خودکفایی نیز منجر به تولید محصولات پرآبی همچون پسته، گندم و برنج در ایران شده است. تحریم‌ها بودجه دولت را برای اتخاذ سیاست‌های زیست محیطی صحیح کاهش داده و مانع از دسترسی ایران به فناوری‌های سبز شده است. از دیگر اثرات تحریم‌ها، کاهش مبادلات دانشگاهی و انتقال دانش در مورد مسائل زیست محیطی است.
کمبود آب به سرعت در حال تبدیل شدن به نگرانی اصلی ایرانیان است. در سال 2018 و سال 2021 مردم نسبت به انتقال آب استان خوزستان به استان‌های دیگر اعتراض کردند. نوامبر 2021 هزاران نفر از مردم اصفهان در اعتراض به تغییر مسیر رود زاینده رود به استان یزد، به خیابان‌ها آمدند. اوایل تابستان امسال فعالانی که خواستار اقدام فوری دولت برای جلوگیری از خشک شدن دریاچه ارومیه بودند، دستگیر شدند.
سرکوب معترضان توسط نیروهای امنیتی و دستگیری دانشمندان محیط زیست در سال 2018 نشان می‌دهد که آب به موضوعی امنیتی در ایران تبدیل شده است. کوتاه سخن اینکه: ترکیبی از بیکاری، تخریب محیط زیست و شکست سیاست‌های دولت، پتانسیل فزاینده‌ای را برای بروز ناآرامی‌های اجتماعی در ایران ایجاد کرده و ثبات نظام را تهدید می‌کند. در این میان غلبه بر مشکل کمبود آب، اولین گام جهت رسیدگی به برخی عوامل اساسی بی‌ثباتی در ایران است.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما