حق برابری همگان مقابل قانون

دکتر مصطفی دلشاد تهرانی در یادداشتی تلگرامی با یادآوری این که «در هر حکومتی این زمینه وجود دارد که زمامداران، خود را در برابر قانون چون دیگران ندانند و برای خویش، جایگاه ویژه و فراتر از قانون قائل باشند» بر «حقّ برابری همگان مقابل قانون» بر اساس دیدگاه مولا امیر المومنین علی (ع) تاکید کرد.

در این یادداشت آمده است:

پاسداشت حقوق مردم در حکومت با برابری همه آنان مقابل قانون جلوه می‌یابد و هرگونه نابرابری و تبعیض در چیزی که حقّ همگان در آن یکسان است، بی‌حرمتی به آنان و زیر پا گذاشتن کرامت ایشان است. امام علی (ع) اصرار می‌ورزید و سخت مراقبت می‌کرد تا برابری همگان مقابل قانون به هیچ روی آسیب نبیند.  

آن حضرت در فرمانهای حکومتی خود به کارگزاران خویش چنین آموزش می دهد: «فَلْیَکُنْ أَمْرُ النَّاسِ عِنْدَکَ فِی الْحَقِّ سَوَاءً فَإِنَّهُ لَیْسَ فِی الْجَوْرِ عِوَضٌ مِنَ الْعَدْلِ»؛ (پس باید کار مردمان در آنچه حقّ است، نزد تو برابر باشد، که از ستم نتوان به عدالت راه برد).  نهج البلاغه ، نامه ۵۹

برابری مقابل قانون دربارۀ همگان است و در آن استثنایی راه ندارد، و حکومتها نمی‌توانند میان خویش و بیگانه، نزدیک و دور، موافق و مخالف فرق بگذارند و به حریم آنان تجاوز کنند و در قانون نابرابری راه دهند.  امام علی (ع) در عهدنامه مالک اشتر دراین باره فرمانی روشن و راهگشا دارد: «وَ ألْزِمِ الْحَقَّ مَنْ لَزِمَهُ مِنَ الْقَرِیبِ وَ الْبَعِیدِ، وَ کُنْ فِی ذَلِکَ صَابِراً مُحْتَسِباً، وَاقِعاً ذَلِکَ مِنْ قَرَابَتِکَ وَ خَاصَّتِکَ حَیْثُ وَقَعَ، وَابْتَغِ عَاقِبَتَهُ بِمَا یَنْقُلُ عَلَیْکَ مِنْهُ، فَإِنَّ مَغَبَّةَ ذَلِکَ مَحْمُودَةٌ»؛ (حقّ را دربارۀ هرکس از کسان دور و نزدیک که باید اجرا شود به اجرا درآور و در آن کار پایدار باش و این پایداری را به حساب خدا بگذار. در اجرای حقّ به نزدیکان و ویژگانت هرچه می‌خواهد برسد و در برابر پیامدهای سنگینی که دچار می‌شوی، خواستار سرانجام آن شو، زیرا سرانجام آن ستوده است). همان، نامه ۵۳

در هر حکومتی این زمینه وجود دارد که زمامداران، خود را در برابر قانون چون دیگران ندانند و برای خویش، جایگاه ویژه و فراتر از قانون قائل باشند، یا ویژگان و نزدیکان آنان بخواهند از موقعیّت خود، بهره‌های خلاف قانون ببرند و سوء استفاده نمایند. امام علی (ع) در هر دو مورد به تمام معنا پاسدار برابری مقابل قانون بود و به هیچ روی برای زمامداران و ویژگان و نزدیکان آنان، شأنی بیرون از قانون قائل نبود. وی در برابر هرگونه خلاف قانون سخت می‌ایستاد و اجازۀ قانون‌شکنی به هیچ‌کس نمی‌داد؛ زیرا چنین امری را زشت‌ترین بی‌حرمتی و کرامت شکنی دربارۀ مردم می شمرد. امام علی (ع) در عهدنامه مالک اشتر دراین باره فرموده است: «إِیَّاکَ وَالاِسْتِئْثَارَ بِمَا النَّاسُ فِیهِ أُسْوَةٌ»؛ (بپرهیز از خودگزینی و امتیازجویی در اموری که مردمان در آن حقّی یکسان دارند). همان

همچنین وی دربارۀ ویژگان و نزدیکان زمامداران فرموده است: «ثُمَّ إِنَّ لِلْوَالِی خَاصَّةً وَ بِطَانَةً، فِیهِمُ اسْتِئْثَارٌ وَ تَطَاوُلٌ، وَ قِلَّةُ إِنْصَافٍ فِی مُعَامَلَةٍ، فَاحْسِمْ مَادَّةَ أُولَئِکَ بِقَطْعِ أَسْبَابِ تِلْکَ الْأَحْوَالِ، وَ لاَ تُقْطِعَنَّ لِأَحَدٍ مِنْ حَاشِیَتِکَ وَ حَامَّتِکَ قَطِیعَةً، وَ لاَ یَطْمَعَنَّ مِنْکَ فِی اعْتِقَادِ عُقْدَةٍ تَضُرُّ بِمَنْ یَلِیهَا مِنَ النَّاسِ، فِی شِرْبٍ أَوْ عَمَلٍ مُشْتَرَکٍ، یَحْمِلُونَ مَؤُونَتَهُ عَلَى غَیْرِهِمْ، فَیَکُونَ مَهْنَأُ ذَلِکَ لَهُمْ دُونَکَ، وَ عَیْبُهُ عَلَیْکَ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ»؛ (آنگاه [بدان که] سرپرست، ویژگان و نزدیکانی دارد که خوی برتری جستن و خودگزینی دارند و [به حقّ دیگران] دست دراز کردن و در معاملت انصاف و دادخواهی را کمتر به کار بستن. پس ریشه ستم اینان را با بریدن اسباب آن برآر، و به هیچ یک از اطرافیان و خویشاوندانت زمینی را به بخشش وامگذار و نباید از تو چشم داشته باشند که [با استفاده از نفوذ و وابستگی خویش به تو] پیمانی ببندند که در زمینه آبیاری یا کار مشترکی که دارند، به مردم همسایه با زمین خود زیان برسانند، یعنی هزینه آن را بر دوش دیگران بار ‌کنند و درنتیجه گوارایی و شیرینی سود آن به ایشان رسد نه تو، و ننگ آن در این جهان و آن جهان بر تو ماند). همان 

هر زمامدار و مدیری نزدیکان و ویژگان و اطرافیانی دارد که قدرت او را قدرت خود به شمار می‌آورند و خود را برتر از مردم می‌بینند و ارباب آنان به حساب می‌آورند و بدیشان امر و نهی می‌کنند و انتظار دارند که مردم فرمانهای آنان را بشنوند و اطاعت کنند؛ اگر زمامدار و مدیر، شخصیّتی ناتوان داشته باشد، بر او چیره می‌گردند و زمام امور را از دست او می‌گیرند. امام (ع) دراین باره سخت کارگزارانش را پرهیز داده و برای آنان روشن کرده است که چگونه با نزدیکان و ویژگان و اطرافیان رفتار کنند و زمینه چنین امور را از ریشه بردارند و آنان را به عدالت عادت دهند.

*جماران