وقتی عمران خان نخست وزیر پاکستان از مردم کشورش خواست تا سریال تلویزیونی قیام ارطغرل را تماشا کنند –زیرا که معتقد بود این سریال ارزش های اسلام را به بینندگان نشان می دهد- هرگز تصور نمی‌کرد که این سریال این چنین مورد توجه و استقبال قرار گیرد. به دستور وی، شبکه‌ی تلویزیون دولتی پاکستان درست همزمان با آغاز ماه رمضان، پخش این سریال تاریخی ترک را به زبان اردو، آغاز کرد. این گونه بود که نبردها و داستانهای عاشقانه ارطغرل که در اصل، برای مخاطب ترکیه‌ای ساخته شده بود، به خانه‌های میلیونها شهروند پاکستانی راه پیدا کرد. با وجود صحنه‌های مبارزات خشن و بی‌رحمانه در این فیلم، کل اعضای خانواده‌های پاکستانی، هفته‌ها برای تماشای داستانهای دراماتیک آن وقت صرف می‌کردند؛ به طوری که در آخرین هفته‌ی ماه رمضان، این سریال، بیش از 130 میلیون نفر در پاکستان بیننده داشت و این جدای از میلیون ها نفری بود که سریال را در یوتیوب دنبال می کردند.
قیام ارطغرل را می توان ورژن ترک سریال آمریکایی تاج و تخت دانست، این سریال بر اساس زندگی ارطغرل غازی، پدر عثمان، بنیانگذار امپراتوری عثمانی، که سلسله اش به مدت شش قرن دوام آورد، ساخته شده است. قیام ارطغرل پنج فصل دارد و یکی از چندین سریال تلویزیونی ترکیه‌ای است که در سالهای اخیر شهرت بین‌المللی پیدا کرده است.
گرچه قرنطینه و افسردگی مردم در دوران پساکرونا در موفقیت زیاد این سریال در پاکستان نقش داشته است، اما بینندگان پاکستانی با قهرمانان این سریال که لباس هایی گلدوزی شده و رنگارنگ شبیه به لباس های سنتی پاکستان می پوشند و شجاعت و استقامت خود را از ایمان و اعتقادات اسلامی خود می گیرند، در مقایسه با ستارگان هالیوود و بالیوود، ارتباط بیشتری برقرار می کنند. مهمتر از همه اینکه، این سریال با نمایش جلوه های تقوا و دینداری در رفتار و گفتار شخصیت های اصلی، نکاتی را مطرح می کند که اکثریت مسلمان پاکستان به آن حساس هستند و برایشان جالب است.
پاکستان سالهاست که به عنوان کشوری تروریستی در جهان شناخته می شود؛ اما نمایش این مجموعه تلویزیونی در پاکستان، سبب گسترش و تقویت اندیشه پان اسلامیسم و وحدت دنیای اسلام شده و توجه و اشتیاق مردم را به نمایش شکوه تاریخ و فرهنگ خود –آنچنان که پیشتر در اشعار اقبال لاهوری مشاهده می شد- جلب نموده است. از سوی دیگر با پخش این سریال، بر محبوبیت اردوغان رئیس جمهور ترکیه در بین پاکستانی‌ها افزوده شده و اکنون عامه‌ی مردم پاکستان بر این باورند که اردوغان به عنوان یک رهبر قدرتمند مسلمان، شایسته تقدیر و ستایش است؛ زیرا او به نفع مسلمانان مظلوم از جمله مسلمانان روهینگیا، و کشمیر و فلسطین فعالیت می‌کند.
حمایت سیاسیون از این سریال، تنها محدود به ترکیه و پاکستان نیست، بلکه شهرت و محبوبیت این مجموعه‌ی تلویزیونی تا جایی پیش رفت که رئیس جمهور ونزوئلا، نیکولاس مادورو از لوکیشن مجموعه قیام ارطغرل در سال 2018 دیدن کرد.
این سریال نمونه ای از تلاش‌های ترکیه برای تقویت قدرت نرم خود در مقابل قدرت فرهنگی غرب است. در همین راستا، ترکیه از سال 2007 افتتاح شعب مرکز آموزش زبان «یونس امره» را در کشورهای عمدتاً مسلمان شروع کرده و به ترویج و آموزش زبان و فرهنگ ترکی در خارج از کشور می‌پردازد. اما بدون تردید، قدرتمندترین سلاح فرهنگی ترکیه، صادرات مجموعه‌های تلویزیونی است؛ و این کشور در لیست صادرکنندگان سریالهای تلویزیونی، پس از هالیوود در رتبه‌ی دوم قرار دارد.
اما ترکیه چگونه توانسته است به این جایگاه دست یابد؟
پایه سریال های ترکی بر مبنای روابط دوستانه و سنتی خانوادگی است؛ اما علاوه بر انتخاب داستان ها و ژانرهای عامه پسند، موسیقی متن، نمایش مناظر زیبای استانبول، تنگه بسفر، اتومبیل‌های لاکچری و آپارتمان‌های مدرن شهری در نواحی زیبا و دلنشین، عواملی است که در کنار هم، سبب جذابیت و رونق سریالهای ترکی شده است.
سریالهای ترکی سالهاست که نه تنها در بالکان و کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس، بلکه در کشورهایی مانند روسیه، چین و کره موفقیت های بزرگی را از آن خود کرده است. حتی آمریکای جنوبی و از جمله کشورهای شیلی، مکزیک و آرژانتین به بازار بزرگی برای فیلم‌های ترکیه‌ای بدل شده اند.
گرایش مردم آمریکای لاتین به تماشای فیلم‌های ترکیه‌ای با توجه به شباهت‌های فرهنگی بین دو ملت قابل درک است، اما ریشه موفقیت این فیلم ها در کشورهای عربی را می توان در تمایل اعراب به تغییر سبک زندگی خود از سنتی به لیبرال در کنار حفظ پایه های فرهنگ اسلامی دانست؛ چنانکه در سریالهای ترکی می بینیم، بازیگران آشکارا مشروبات الکلی می‌نوشند و در عین حال، به پدر و مادر خود احترام می‌گذارند و برای نماز به مسجد می‌روند.
آغاز روند جهانی شدن سریالهای ترکیه، سال 2006 با تولید مجموعه‌ی تلویزیونی هزار و یک شب رقم خورد که در بیش از هفتاد کشور جهان به نمایش گذاشته شد و حتی طرفداران بسیاری در اسرائیل پیدا کرد. پس از آن نیز حریم سلطان ساخته شد که به سمبل نیو‌عثمانیسم حزب عدالت و توسعه بدل گشت و تخمین زده می‌شود نیم میلیارد نفر در جهان این سریال را تماشا کرده باشند. اما حریم سلطان فقط از نظر شمار بیننده برای ترکیه سودآور نبود. با افزایش محبوبیت این سریال، تعداد گردشگران عربی که به عنوان توریست از استانبول دیدن می‌کردند، سر به فلک گذاشت؛ به گونه‌ای که وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه شروع به پرداخت پول به کشورهای عربی بابت پخش این سریال کرد.
اما با این وجود این استقبال گسترده از سریالهای ترک در جهان، در برخی از نقاط جهانِ عرب، مقاومت مقامات سیاسی و مذهبی را در برابر آنچه تهاجم فرهنگی ترکیه می خوانند شاهد هستیم. در فوریه گذشته، دارالفتوای مصر ترکیه را متهم کرد که می خواهد با سیاست نئوعثمانی گری از «حوزه نفوذ» خود در خاورمیانه برای اعمال سلطه بر کشورهای عرب استفاده کند. در بیانیه‌ی دارالفتوای مصر، با استناد به سریال ارطغرل، به دولت اردوغان با بیان این جملات کنایه زده شد «سعی در القای این ایده دارند که رهبران خلافت هستند و وظیفه حمایت از مسلمانان جهان و نجات آنان از ظلم و بی عدالتی بر عهده آنهاست. می خواهند قوانین اسلام را در جامعه پیاده کنند، حال آنکه محرک آنها در ایجاد این بلندپروازی های استعمارگرانه، کسب سود مادی و سیاسی برای اردوغان است»
پیش‌بینی‌ها حاکی از آنست که صنعت سریال سازی ترکیه تا سال 2023 بیش از یک میلیارد دلار آمریکا، برای این کشور ارز آوری داشته باشد.
مترجم: ط. مکارمی
نظر شما