با افزایش تنش ها، امید بایدن به احیای برجام کمرنگ می شود

دولت بایدن با مشاهده تلاش جمهوری اسلامی برای یافتن راهکارهای مقابله با تحریم ها و تسریع حرکتش به سوی ساخت بمب، به این نتیجه رسیده است که بازگشت به توافق هسته ای دیگر ممکن نیست

به گفته افرادی که در جریان مذاکرات هستند، مقامات آمریکایی پس از ماهها مذاکره با طرف ایرانی، نتوانستند به نتیجه برسند و اگرچه همچنان از طرف ایرانی می خواهند که هرچه سریع تر به توافق بازگردد، اما در حال بررسی گزینه های دیگری همچون رفع موقت و محدود تحریم ها در ازای توقف فعالیت های تحریک آمیز ایران هستند.

افزایش تنش ها در خاورمیانه که با مراسم تحلیف ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس جمهور جدید ایران آغاز شد و با اقدامات تحریک آمیزی همچون حمله موشکی حزب الله به اسرائیل و حمله به یک نفتکش در سواحل عمان ادامه یافت، باعث افزایش جو ناامیدی شده است. (البته ایران مسئولیت حمله به کشتی مرسر استریت و کشته شدن دو خدمه رومانیایی و بریتانیایی آن را که منجر به تلاطم بازار نفت شد رد می کند)

به گفته «علی واعظ» مدیر پروژه ایران در گروه بین المللی بحران «از اول هم قرار نبود که مذاکرات روند آسانی را طی کند؛ اما با توجه به اینکه طرفین احیای توافق را کم هزینه ترین گزینه پیش روی خود می دیدند، امید می رفت که مذاکرات نتیجه بخش واقع شود» وی در ادامه، هر دو طرف را مسئول از دست رفتن این فرصت طلایی دانست

عدم بازگشت به توافق هسته ای برای بایدن شکست است؛ زیرا وی علیرغم مخالفت متحدانش همچون اسرائیل و کشورهای حاشیه خلیج فارس (از جمله عربستان و بحرین)، احیای برجام را در اولویت سیاست خارجی و کلید برنامه های خود در خاورمیانه قرار داده بود. ولی از زمانی که قدرت را در دست گرفت، شش دور مذاکره در وین برگزار شده که پیشرفت چندانی نداشته و هنوز هیچ تاریخی برای دور هفتم مذاکرات تعیین نشده است

چند تن از کسانی که در جریان مذاکرات هستند، به ما گفتند که هدف آمریکا همچنان بازگشت کامل به مفاد برجام است و افزودند که نمی دانند آیا ایران حاضر به انجام این کار هست یا نه

بازارهای بین المللی نیز متأثر از این شرایط هستند. هفته گذشته با افزایش نگرانی ها از تأثیر اقتصادی نوع دلتای ویروس کرونا، قیمت نفت بیشترین افت هفتگی را از ماه اکتبر تجربه کرد و 7.7% کاهش یافت. همچنین با حمله به نفتکش اسرائیلی و هشدار وزیر دفاع اسرائیل «بنی گانتز» مبنی بر اینکه کشورش آماده است در صورت لزوم به ایران حمله کند، بازارهای بین المللی متلاطم شد

چالشی که مذاکره کنندگان آمریکایی با آن روبرو هستند، این است که دولت بایدن نتوانسته است از اهرم تحریم ها استفاده کند و مانع از نقض توافق توسط ایران شود. این درحالی است که ایران با رئیس جمهوری فوق محافظه کار، به سرعت برنامه هسته ای خود را پیش می برد و این سیگنال را می فرستد که با وجود فشار و مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم ها، تسلیم نمی شود

امانوئل مکرون روز دوشنبه در بیانیه ای که از طرف کاخ الیزه منتشر شد، از ایران خواست مذاکرات وین را به سرعت از سر بگیرد و به نقض توافق هسته ای پایان دهد

از آنجا که زمان به سرعت سپری می شود، مقامات آمریکا و اروپا نگران هستند دانش هسته ای ایران تا آنجا پیش رود که دیگر بازگشت به برجام بی معنی شده و نیاز به انعقاد توافقی جدید پیش آید. برجام به نحوی تنظیم شده بود که ایران را یکسال از تولید سلاح اتمی دور نگه می داشت، اما هم اکنون برنامه هسته ای ایران آنقدر سریع پیش می رود که به زودی قادر خواهد شد بمب اتمی بسازد (البته ایران همیشه تأکید کرده است که قصد انجام چنین کاری را ندارد)

بر اساس اطمینان هایی که دولت قبلی ایران داده بود، این باور وجود داشت که دو طرف می توانند بعد از انتخاب رئیسی و قبل از آنکه وی سکان ریاست جمهوری را در دست گیرد، به توافق برسند. اما این اتفاق نیافتاد و حالا به نظر می رسد که دولت جدید ایران هنوز تصمیم نگرفته است در مسیر احیای توافق قدم بردارد یا در مسیر انحلال آن

رئیسی هفته گذشته در مراسم تحلیف خود گفت: «تحریم ها علیه مردم ایران باید لغو شود؛ ما از هرگونه تلاش دیپلماتیک برای رسیدن به این هدف حمایت خواهیم کرد». وی همچنین در مورد دخالت خارجی در منطقه هشدار داد

به گفته یکی از دیپلمات های غربیِ آشنا با روند مذاکرات، سرعت آهسته مذاکرات، امید به تحقق برخی از پیش بینی ها را از بین برده است. برای مثال امیدهایی برای رسیدن به توافقی گسترده تر وجود داشت که شامل موضوع موشک های بالستیک ایران و حمایت این کشور از گروههای به زعم آمریکا تروریستی می شد. اما با توجه به روند کنونی گفتگوها، گمان نمی رود که طرفین فراتر از برجام به توافقی رسند

«ند پرایس» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هفته گذشته گفت: «ما از ایران می خواهیم که به زودی به مذاکرات برگردد تا بتوانیم به نتیجه برسیم»

تحریم های سختی که در زمان ریاست جمهوری ترامپ بر ایران اعمال شد، رهبران این کشور را زیر فشار بی سابقه ای قرار داده است. صادرات نفت و گاز ایران از بیش از سه میلیون بشکه در روز در اکتبر 2016 به 150,000 بشکه در روز کاهش یافته است. با این وجود ایران بر پایه رویکرد ضد آمریکایی آیت الله خامنه ای، تمام این شرایط را تحمل می کند.

گروههایی که حامی تصمیم ترامپ برای ترک برجام بودند، از جمله بنیاد دفاع از دموکراسی ها و «تام کاتن» و «تد کروز» سناتورهای جمهوریخواه، به صراحت اعلام کرده اند که رئیس جمهور جمهوریخواه آینده آمریکا را تحت فشار می گذارند تا هر تحریمی که بایدن برداشته است، دوباره وضع کند

اکنون ایران از ایالات متحده می خواهد که علاوه بر رفع همه تحریم ها، تعهد دهد که جانشین بایدن نتواند تحریم هایی که او برداشته را، دوباره وضع کند؛ اما این قولی است که بایدن قادر به دادنش نیست. ولی علیرغم افزایش تنش ها و گفتگوهایی که به سختی پیش می رود، برخی از دیپلمات ها و تحلیلگران معتقدند که همچنان ممکن است ایران گشایشی برای رسیدن به توافق ایجاد کند.

«باربارا وودوارد» نماینده بریتانیا در سازمان ملل ضمن محکوم کردن ایران به خاطر حمله به نفتکش مرسر، به خبرنگاران گفت: «درهای دیپلماسی و گفتگو همچنان باز است». اما به گفته «سوزان دیماجیو» از اعضای ارشد بنیاد کارنگی: «اگر واشنگتن و تهران همچنان به رویکرد «توپ در زمین طرف مقابل است» ادامه دهند، امکان نمی رود که در مذاکرات پیشرفتی بدست آید.»

*منبع: بلومبرگ

مترجم: فاطمه رادمهر