تغییر شکل صحنه سیاسی عراق علیرغم مشارکت اندک مردم

طبق انتظارها مشارکت رأی دهندگان در انتخابات عراق که ده اکتبر برگزار شد، کمترین میزان از سال 2005 تاکنون بود. بنابر ارقام رسمی از بین 26.64 میلیون واجد شرایط رأی دادن، تنها 41% در انتخابات شرکت کردند. از دید مردم، پارلمان عراق در مهار فساد، سوء مدیریت و پرهیز از رابطه سالاری که کشور را از سال 2003 تاکنون گرفتار کرده، ناکام مانده و بسیاری از نمایندگان منافع خود را بر منافع کل مردم ترجیح می دهند.

از این رو اکثر مردم علیرغم اصلاح قانون انتخابات پس از اعتراضات تشرین و اطمینان از سلامت انتخابات، حاضر به رأی دادن نشدند. لذا مطابق انتظار، احزاب اصلی با آرائی که هوادارانشان به صندوق ها ریختند، بیشترین کرسی ها را بدست آوردند؛ با این وجود انتخابات خالی از شگفتی نبود.

طبق نتایج اولیه، حزب سائرون وابسته به مقتدی صدر نتیجه ای فراتر از انتظار بدست آورد و 73 کرسی پارلمان را از آن خود کرد (یعنی 19 کرسی بیش از انتخابات قبل). رقیب اصلی سائرون، فتح (از احزاب نزدیک به ایران که نام حشد شعبی با این حزب گره خورده) 28 کرسی خود را از دست داد و تنها 20 کرسی بدست آورد.

در میان جناح های غیرشبه نظامیِ شیعه، ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری مالکی، با 37 کرسی دومین بلوک بزرگ شیعه پس از سائرون لقب گرفت. سقوط موصل بدست داعش و دشمنی با برخی از کشورهای منطقه، باعث شد که وی مسئولیت اداره کشور را به رقیبانش واگذار کند اما جذابیت کاریزماتیک او برای بخش هایی از جامعه شیعه و نفوذی که در نهادهای مختلف دولتی داشت، به وی امکان داد تا بار دیگر با قدرت به صحنه سیاست بازگردد.

رقبای مالکی در ائتلاف نیروهای ملی به رهبری حیدر عبادی و عمار حکیم نتوانستند موفقیت انتخابات قبل را تکرار کنند و با از دست دادن 67 کرسی و کسب تنها 4 کرسی، نتیجه فاجعه باری را رقم زدند. این شکست ضربه بزرگی به نیروهای معتدل و نزدیک به امریکا و متحدان عربش در منطقه بود.

حزب تقدم به رهبری محمد حلبوسی رئیس پارلمان عراق 43 کرسی بدست آورد و رقیب وی ائتلافAzm که رهبری آن را خامس الخنجر عهده دار است 20 کرسی را از آن خود کرد. رمز پیروزی حلبوثی در حمایت از پروژه های زیربنایی در شهر رمادی، تضمین مناصب بخش های دولتی در قسمت های سنی نشین غرب و شمال عراق برای اهل سنت و اتخاذ رویکردی سکولار در صحنه سیاست عراق بود. ظهور دو چهره حلبوسی و خنجر، بازیگران بزرگ سابق اهل سنت همچون حزب اسلامی عراق نزدیک به اخوان المسلمین و اسامه و اثیل نجیفی را به حاشیه رانده است.

در منطقه کردستان، حزب دموکرات کردستان به رهبری بارزانی تعداد کرسی های خود را از 25 کرسی در سال 2018 به 32 کرسی در انتخابات اخیر رساند؛ درحالیکه احتمال می رود اتحادیه میهنی یک کرسی کمتر از انتخابات گذشته بدست آورده باشد. حرکت نسل جدید نیز نسبت به انتخابات قبل عملکرد بهتری داشت و تعداد کرسی های خود را به 9 عدد رساند. اختلافی که بین رهبران جنبش میهنی بافل طالبانی و لاهور شیخ جنگی ایجاد شد، در کاهش اشتیاق رأی دهندگان در سلیمانیه تأثیرگذار بود و باعث شد که تنها 37% از واجدین شرایط در این منطقه به پای صندوق های رأی روند و از نظر کمترین میزان مشارکت، بعد از محله های کرخ و رسافه در بغداد در جایگاه سوم قرار بگیرند. موقعیت برتر حزب دموکرات کردستان به این حزب اجازه می دهد تا بدنبال کسب مقام ریاست جمهوری باشد.

از رویدادهای مهم این انتخابات، ظهور تازه واردان به عرصه سیاست بود. حزب امتداد که برخاسته از جنبش تشرین است با کسب ده کرسی یک شگفتی خلق کرد. دو حزب تصمیم و اشراقات کانون هم که دو حزب جدید مردمی هستند و با مرجعیت نجف ارتباط دارند، به ترتیب 3 و 6 کرسی بدست آوردند. این احزاب توانستند از قانون جدید انتخابات و بیانیه آیت الله سیستانی در تشویق مردم به شرکت در انتخابات بهره برند.

موفقیت این احزاب همچنین ثابت کرد که تصمیم سکولارهای مستقل شیعه برای تحریم انتخابات نادرست بوده است. اگر آنها شرکت می کردند می توانستند تعداد نمایندگان مستقلی که وابستگی حزبی ندارند را در پارلمان افزایش دهند. تا به اینجا حداقل 30 نماینده مستقل به پارلمان راه یافته اند؛ حال باید دید آیا آنها می توانند در برابر نخبگان سیاسی، یک اپوزیسیون قوی ایجاد کنند یا خیر.

در شکل گیری دولت بعدی عراق، صدر تصمیم گیر اصلی است. فعلا جنبش وی سازمان یافته ترین، عملگرا ترین و قدرتمندترین جناح شیعه است. این جنبش چند خصیصه مهم دارد: پیشینه خانوادگی، بزرگترین بلوک پارلمان بودن، دراختیار داشتن مناصب کلیدی دولت، پایگاه مردمی و نیروی شبه نظامی. جمع بودن این ویژگی ها در کنار هم، کار نادیده گرفتن این جنبش و اجتناب از همکاری و ائتلاف با آن را برای تازه واردان عرصه سیاست سخت می کند و مانع از این می شود که سایر بازگران بخواهند علیه این جنبش با هم متحد شوند. بنابراین می توان گفت که صدر در عراق پادشاهی می کند.

نگاه منطقه به نتایج انتخابات عراق

بر اساس نتایجی که تاکنون از سوی کمیسیون عالی مستقل انتخابات بدست آمده، برنده اصلی این انتخابات مقتدی صدر است. بلوک وی کرسی های خود را از 54 در سال 2018 به 73 رسانده است. شبه نظامیان مورد حمایت ایران نزدیک به 20 کرسی خود را از دست دادند و کاندیداهای مستقل به لطف قانون جدید، عملکرد بهتری نسبت به قبل داشتند.

سخنرانی صدر پس از انتخابات می تواند اسباب نگرانی تهران را فراهم کند. مقامات ایران همواره سعی کرده اند روابط خود را با این روحانی شیعه به دقت مدیریت کنند. وی در سخنانی گفت که نباید هیچ سلاحی خارج از کنترل دولت باشد و پس از تشکیل دولت، احزابی که در آن حضور ندارند نمی توانند در تصمیمات و اداره کشور مداخله کنند. این پیام روشنی به تهران است که به شبه نظامیانی که خارج از کنترل دولت هستند کمک مالی کرده و آموزش می دهد. همچنین نشان می دهد دورانی که در ان قاسم سلیمانی در انتخاب نخست وزیر و وزیران کابینه حق وتو داشت دیگر تمام شده است.

رقم خوردن کمترین میزان مشارکت از سال 2005 تاکنون یکی دیگر از دلایل نگرانی های تهران است زیرا نشان می دهد که شکاف بزرگی بین جوانان (که اکثر آنها انتخابات را تحریم کردند) و نظام سیاسی ایجاد شده است. یکی از دلایل تحریم انتخابات، اعتراض و نارضایتی نسبت به ایفای نقش گسترده ایران در امور سیاسی و امنیتی عراق بود.

برخلاف ایران همسایگان عرب عراق از نتیجه این انتخابات راضی هستند. گرچه به نظر آنان صدر شخصیتی غیرقابل پیش بینی دارد و کار کردن با او سخت است اما از پیروزی وی و شکست ائتلاف فتح در پایتخت های عرب استقبال می شود. این کشورها خواهان ادامه رویکرد فعلیِ خود با عراق هستند و لذا برای آنها مهم است که چه کسی نخست وزیر شود؛ نامزد مورد علاقه آنان مصطفی کاظمی است. سال گذشته کاظمی نقش میانجی را بین کشورهای منطقه ایفا کرد و به همین دلیل رهبران عرب به ویژه عربستان و امارات می خواهند به وی کمک کنند تا بر اعتبار خود بین مردم افزوده و خود را به عنوان مدعی جدی نخست وزیری معرفی نماید.

*منبع: مؤسسه خاورمیانه

مترجم: فاطمه رادمهر