حمله به عبادتگاه‌های علویان در ترکیه
چندین حمله به عبادتگاه‌های علویان (که به آن جم‌خانه یا جمع‌خانه گفته می‌شود) و حمله به یکی از رهبران این جامعه در ترکیه، این نگرانی را ایجاد کرده است که سوار شدن بر موج احساسات ناسیونالیستی مردم در آستانه انتخابات سال آینده، می‌تواند به تنش‌های قومی در کشور دامن بزند.
5 اوت دو مرد به «سلامی ساریتاش» امام جم‌خانه علویان در منطقه کارتال استانبول حمله کردند. این حمله پس از آن صورت گرفت که هفته گذشته پنج مؤسسه و عبادتگاه متعلق به علویان در آنکارا مورد حمله و تخریب قرار گرفتند و نگرانی‌ها را بابت شعله‌ور شدن اختلافات سنی و علوی در ترکیه افزایش دادند. زمان انجام حملات مصادف با آغاز ماه محرم است؛ این ماه برای علویان که 20% از جمعیت 80 میلیونی ترکیه را تشکیل می‌دهند اهمیت زیادی دارد. در این ماه مؤمنین برای شهادت امام حسین(ع) عزاداری می‌کنند و روزه می‌گیرند.
ساریتاش که معاون رئیس فدراسیون علویان نیز هست گفت: «متأسفانه این حملات در ماه عزاداری ما رخ داد؛ ولی ما جامعه‌ای صلح‌آمیز هستیم و دست به اقدامات تحریک‌آمیز نمی‌زنیم».
هفت سازمان علوی از جمله فدراسیون علویان بیانیه مشترکی در محکومیت این حملات صادر کردند و نوشتند «ما از دوران سیاهی که کشورمان در آن قرار دارد آگاه هستیم. این حملات را که با هدف ارعاب نهادهای مربوط به علویان صورت گرفته است محکوم می‌کنیم. علویان در طول تاریخ این سرزمین، برای ایجاد یک زندگی مسالمت‌آمیز بر اساس حقوق شهروندی و تحکیم همبستگی، وحدت و برادری مبارزه کرده‌اند. خطاب به مردم می‌گوییم: بیایید برای پایان دادن به این حملات و جنایات ناشی از نفرت راه‌حلی پیدا کنیم».
«سلیمان سویلو» وزیر کشور پس از این حادثه شخصا با ساریتاش تماس گرفت تا برای او آرزوی سلامتی کند و از پلیس خواست که در مورد این حملات تحقیقات دقیقی انجام دهد.
علویان ترکیه از تبعیض و عدم حمایت دولت، در کشوری که اغلب نهادها و پست‌های مهم در دست سنی‌ها است، شکایت دارند. علیرغم حکم دادگاه حقوق بشر اروپا در سال 2016 و به رسمیت شناختن جم‌خانه‌های علویان به عنوان عبادتگاه توسط دادگاه تجدیدنظر ترکیه، دولت هنوز جم‌خانه‌ها را به عنوان عبادتگاه‌های مشروع به رسمیت نمی‌شناسد و آن حمایت مالی‌ای که از مساجد دارد را به جم‌خانه‌ها ارائه نمی‌دهد. این به رسمیت نشناختن، در کتاب‌های درسی نیز دیده می‌شود و در کلاس‌های دینی (که اجباری نیز هست) به دانش‌آموزان آموزش می‌دهند که علوی یک فرهنگ است نه دین.
به گفته «محمد ارسال» استاد مهمان در مؤسسه مردم‌شناسی سلطنتی لندن: «این اقدامات باعث به حاشیه راندن علویان شده است. اداب و مناسک انان همچون سماح به جای آنکه مناسکی مذهبی شمرده شود، فعالیتی فرهنگی معرفی می‌گردد».
حملات خشونت‌آمیز علیه این جامعه نیز همیشه در ترکیه انجام می‌شده است. سال 2017 در شرق شهر ملطیه، مهاجمان ناشناس روی 13 خانه در منطقه عمدتا علوی‌نشین جمال گورسل یک ضربدر قرمز کشیدند. علیرغم تحقیقات انجام شده، هیچکس در این شهر محافظه‌کار سنی‌نشین بازداشت نشد اما بزرگترین لکه ننگ تاریخ معاصر ترکیه، کشتار سیواس در سال 1993 بود که در آن جمعی از متعصبان سنی، هتلی را آتش زدند که در آن گروهی از روشنفکران چپ عمدتا علوی کنفرانس ادبیات برگزار کرده بودند. هدف اصلی این حمله «عزیز نسین» نویسنده مشهور ترک و مترجم کتاب آیات شیطانی سلمان رشدی بود. نسین از آتش‌سوزی جان سالم به در برد اما بیش از 30 نویسنده در آتش سوختند.
با نزدیک شدن به انتخابات، اردوغان جم‌خانه‌ها را به عنوان اماکنی مذهبی به رسمیت شناخت و کوشید تا از این طریق نظر مساعد علویها را به سود خود جلب کند. اما جلب رأی این گروه کار راحتی نیست زیرا اکثر علویها تمایل دارند به سوسیال دموکرات‌ها رأی دهند. آنها دولت اردوغان را حامی اسلام سنی دانسته و از تلاش او برای تضعیف سکولاریسم شاکی هستند. از سوی دیگر کمال قلیچداراغلو رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق که احتمالا در انتخابات ریاست جمهوری آینده رقیب اردوغان خواهد بود، علوی است.
بعد از حمله به ساریتاش، روزنامه‌نگار «اسماعیل شایماز» گزارش داد که اردوغان برای نخستین بار از زمان ریاست جمهوری‌اش تصمیم داشت از یک جم‌خانه بازدید کند و 8 اوت با علویان حاضر در جم‌خانه افطاری بخورد اما بسیاری از رهبران علویان که برای این دیدار دعوت شده بودند، حاضر به حضور در این ضیافت نشدند. در عوض «فؤاد اوکتای» معاون رئیس جمهور 8 اوت در مراسم شامی که توسط «علی یرلیکایا» سرپرست شهرداری استانبول برای جامعه علویان برگزار شده بود شرکت کرد. اوکتای در این گردهمایی اطمینان داد: «تا زمانی که عاملان این حملات در مقابل قانون معرفی نشوند، آرام نخواهیم گرفت».
مترجم: فاطمه رادمهر
بازگشت لبنان به دهه‌های پرآشوب گذشته
در طول دو سال اخیری که لبنان دچار آشفتگی شده و با مشکلات متعدد دست‌وپنجه نرم می‌کند، حزبالله از فرصت استفاده کرده است و دارد آرام آرام سیاست لبنان را در قبال اردوگاه‌های آوارگان فلسطینی و در کل مسئله فلسطین تغییر می‌دهد. در آخرین جمعه ماه رمضان هر سال که روز قدس نام دارد، حزبالله در حومه بیروت یک راهپیمایی ترتیب می‌دهد و تعداد زیادی از رزمندگان این حزب در کنار هواپیماها و سایر تسلیحات این گروه رژه می‌روند
اما روز قدس امسال متفاوت بود؛ هماهنگی‌های بیشتری با حماس صورت گرفته بود و برخی از رهبران گروههای اسلام‌گرای فلسطینی در راهپیمایی حضور داشتند. این امر نشان می‌دهد که نقش لبنان در مناقشه بین فلسطین و اسرائیل درحال تغییر است و دارد به دهه‌های پرآشوب و ویرانگر دهه 1970 و 1980 بر می‌گردد
لبنان پناهگاه رهبران حماس
از سال 2019 یعنی از زمانی که لبنان به دلیل مواجه شدن با بحران‌های اقتصادی و مالی و سیاسی شاهد اعتراضات گسترده‌ای شد، حزبالله در سه سطح شروع به تغییر نقش لبنان کرد:
نخست اینکه این کشور به پناهگاهی برای رهبران حماس بدل شد. این رهبران پس از تحولات سیاسی منطقه، از قطر و ترکیه بیرون رانده شدند و ناچار چند تن از انها به بیروت پناه آوردند. حماس در روزهای اولیه قیام سوریه، از شورشیان حمایت کرده بود؛ این حمایت مستلزم این بود که آن دسته از رهبران حماس که ساکن سوریه هستند، دمشق را ترک کنند و در دوحه یا استانبول مستقر شوند. موضع حماس در قبال سوریه، رابطه این گروه با حزبالله را تیره کرد؛ تا اینکه اخیرا در ساختار رهبری این سازمان تغییراتی ایجاد شد و «یحیی السنوار» متحد محور مقاومت، رئیس دفتر سیاسی حماس شد
پس از محاصره قطر در سال 2017 توسط رقیبان این کشور در خلیج فارس _که دشمن حماس هم بودند- «صالح العاروری» معاون دفتر سیاسی حماس در قطر به بیروت پناهنده شد. دوحه دیگر نمی‌خواست میزبان رهبران حماس باشد زیرا می‌خواست بطلان ادعاهای کشورهای خلیج فارس مبنی بر حمایت این کشور از گروههای تروریستی را ثابت کند. با نزدیکی ترکیه به اسرائیل، آنکارا نیز موضعی مشابه با دوحه گرفت؛ به‌ویژه آنکه گزارش‌ها نشان می‌دهد یکی از شروط اسرائیل برای ارتباط و مشارکت با ترکیه، این است که آنکارا میزبانی از نیروهای فعال حماس را متوقف کند. در پی این شرط ده نفر از نیروهای حماس از ترکیه اخراج شدند
اکنون دو شخصیت برجسته حماس که هر دو پیشتر ساکن ترکیه بودند، در بیروت زندگی می‌کنند: «خلیل الحیه» یکی از اعضای دفتر سیاسی حماس و مسئول روابط اسلامی و عربی این سازمان و «ظاهر جبارین» معاون رئیس حماس در کرانه باختری و مسئول پرونده این سازمان در مورد اسیران فلسطینی در زندان‌های اسرائیل. علاوه بر رهبران حماس «زیاد نخاله» رئیس جهاد اسلامی فلسطین نیز اکنون در بیروت است
دومین تغییری که حزبالله در لبنان ایجاد کرده است این است که برای نخستین بار شاهد حضور نظامی حماس در لبنان هستیم. این موضوع پس از انفجاری که 12 دسامبر 2021 در یک انبار تسلیحات حماس در اردوگاه برج‌الشمالی در نزدیکی شهر صور رخ داد، آشکارتر شد. «حمزه شاهین» یکی از نیروهای حماس در این انفجار کشته شد. حماس این مسئله که محل انفجار یک انبار نظامی بوده است را انکار کرد اما در پیام ترحیمی که برای شاهین صادر نمود، آمده بود که وی در جریان یک مأموریت جهادی کشته شده است
قبل از این انفجار، گزارشی توسط یکی از رسانه‌های اسرائیلی در 3 دسامبر منتشر شد که در ان گفته می‌شد «حماس بی‌سروصدا در حال تأسیس پایگاهی تروریستی در لبنان است و این پایگاه در صور قرار دارد». در این گزارش اشاره شده بود که جنگجویان حماس توسط حزبالله آموزش داده می‌شوند. اگر این موضوع درست باشد، دلیل کشته شدن سه عضو حماس در تیراندازی‌ای که در جریان تشییع جنازه شاهین پس از انفجار رخ داد، روشن می‌شود. رسانه‌های لبنانی این حمله را به فتح (رقیب حماس در فلسطین) نسبت دادند؛ هرگونه تلاش حماس برای سلطه بر اردوگاه‌های فلسطینی در لبنان، توازن قوا بین این دو جناح را به‌هم می‌زند. اکنون فتح و گروههای زیرمجموعه‌اش، نیروی مسلط در اردوگاه‌های فلسطینی هستند اما در سال‌های اخیر حماس به لطف هماهنگی با حزبالله، حضور و فعالیت بیشتری در این اردوگاه‌ها داشته و روز به روز بر تعداد گروههای اسلام‌گرای فلسطینی افزوده می‌شود
اقدام دیگر حزبالله که باعث تغییر نقش لبنان شده، همگامی و هماهنگی بین حماس و متحدان ایران در منطقه -لبنان و عراق و تاحدودی سوریه و یمن- است. در ایجاد این هماهنگی، حزبالله نقش اصلی را ایفا می‌کند و از این رو است که می‌بینیم جناح‌های نظامی-سیاسی عراق با ارسال پیام به گروههای فلسطینی، حمایت خود را از آنها اعلام می‌کنند
«اروری» یکی از رهبران حماس که در بیروت ساکن است، مارس 2022 در مصاحبه‌ای گفت: «حسن نصرالله در سخنرانی خود گفت که اقدامات اسرائیل در بیت‌المقدس می‌تواند منجر به بروز جنگی منطقه‌ای شود؛ ما سخن او را تأیید می‌کنیم». سخنرانی مورد اشاره، ماه مه 2021 و پس از اخراج اجباری فلسطینیان از خانه‌هایشان در قدس شرقی توسط اسرائیل ایراد شد. نصرالله در این سخنرانی گفت: «وقتی اماکن مقدس در خطر هستند، مرزهای جعلی دیگر اهمیت ندارد». این مسئله را تحلیلگران امنیتی اسرائیل نیز اشاره می‌کنند که اگر روزی در جنوب لبنان جنگ درگیرد، اسرائیل در این جبهه علاوه بر نیروهای حزبالله، با نیروهای حماس نیز روبرو خواهد شد
در داخل لبنان میزبانی حزبالله از حماس و شعارهایی که در خصوص تشکیل جبهه‌ای متحد می‌دهد، زخم‌های قدیمی این کشور را باز کرده است. سال 1975 لبنان پس از اینکه به پایگاهی برای مبارزان فلسطینی –پس از اخراج آنها از اردن در سال 1971- بدل گشت، وارد جنگی داخلی شد. از این رو بازدید اسماعیل هنیه رهبر ارشد حماس از اردوگاه‌های فلسطینی در لبنان در تابستان 2020 جنجال‌های زیادی در این کشور برانگیخت و لبنانی‌ها را به یاد ایام تلخی انداخت که یاسر عرفات و دیگر رهبران فلسطینی در دهه‌های 1970 و 1980 به لبنان نقل مکان کردند
اما سیاست حزبالله در قبال حماس در شرایط فعلی که لبنان با شرایط وخیم اقتصادی و مالی دست‌وپنجه نرم می‌کند، از دهه هفتاد و هشتاد نیز پرخطر تر است. برای کشوری که ورشکسته شده، هرگونه درگیری بین گروههای مستقر در ان و اسرائیل می‌تواند عواقب ویرانگری داشته باشد
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما