تأثیر سریال های تلویزیونی بر روابط شیعه و سنی

روابط شیعه و سنی در سالهای اخیر به طور قابل توجهی بهبود یافته است زیرا هم عربستان جنگ لفظی خود را علیه شیعیان کاهش داده و هم شیعیان عرب سعی کرده اند از ایران فاصله بگیرند. اما با توجه به جایگاه پررنگی که شبکه های ماهواره ای و رسانه های اجتماعی در بین افکار عمومی جهان عرب و مسلمانان پیدا کرده اند، این خصومت های دیرینه می تواند بار دیگر براحتی فوران کند

این جرقه ممکن است از سریالی که قرار است ماه رمضان از شبکه mbc پخش گردد، زده شود. این درام تاریخی درباره معاویه بنیانگذار خلافت اموی –شخصیتی مهم و بحث برانگیز در تاریخ صدر اسلام- است که اولین جنگ داخلی را در بین مسلمانان براه انداخت و با علی(ع) جنگید

این سریال بزرگترین بودجه تاریخ تلویزیون جهان عرب را به خود اختصاص داده است. (گفته می شود که حدود 75 میلیون دلار صرف ساخت آن شده است) سریال های ماه رمضان در جهان اسلام محبوبیت بالایی دارند. پیشتر یک درام تاریخی دیگر درباره عمر از شبکه mbc پخش شد که مورد انتقاد روحانیون سنی و شیعیان قرار گرفت؛ سنی ها استدلال می کردند که نباید تصویر هیچیک از صحابی پیامبر نمایش داده شود و شیعیان نیز با روایت تاریخی سریال مخالف بودند و آن را تحریف شده می دانستند.

اما با نمایش مکرر تصویر شخصیت های تاریخی مسلمان، در کنار کاهش نفوذ روحانیون تندروی سنی، انتقاد سنی ها از این موضوع کمتر شده است. ولیعهد عربستان رو به سوی ملی گرایی آورده است و وحدت شیعه و سنی را ارج می نهد؛ در همین راستا جلوی بیان سخنانی که تفرقه افکنانه محسوب می شود تا حد زیادی گرفته شده و برخی از شیعیان به مناصب مهمی گماشته شده اند

بن سلمان همچنین با روحانیون وسیاستمداران شیعه در منطقه رابطه برقرار کرده است و می کوشد آنها را از ایران دور کند. از جمله این شخصیت ها مقتدی صدر سیاستمدار و روحانی قدرتمند عراقی است. پس از سرنگونی صدام، صدر به چهره ای مهم در بین گروههای شیعه و ناسیونالیست عراقی بدل شد که می کوشید عراق را از زیر سلطه کامل ایران خارج کند. وی از اصلاحات بن سلمان استقبال کرد و از عربستان دیدار نمود

با این حال 14 فوریه صدر با این استدلال که معاویه منشأ انشعاب در جهان اسلام شده، از عربستان و دیگر کشورها خواست تا این سریال را پخش نکنند. بلافاصله پس از انتشار این خبر، کمیسیون ارتباطات و رسانه عراق پخش این سریال و نیز یک سریال دیگر که توسط شیعیان درباره ابولؤلؤ ساخته شده است را ممنوع کرد؛ mbc نیز موافقت کرد که این سریال را در کانال عراقی خود نمایش ندهد. اما بعید است که به کل نمایش این سریال را –به ویژه با توجه به بودجه هنگفتی که صرف ساخت آن شده است- متوقف کند.

افزایش تنش های فرقه ای بعد از نمایش این سریال قطعی است زیرا سریال دربرگیرنده تاریخ مورد مناقشه سنی و شیعه است و مطمئنا بعد از پخش آن، سکانس های جنجال برانگیزش در شبکه های اجتماعی دست به دست می شود. ضمن اینکه گرچه فعلا سرنوشت سریال ابولؤلؤ در هاله ای از ابهام است، ولی سریال های دیگری با حمایت شیعیان و بر اساس روایات تاریخی مورد قبول آنان در مورد صدر اسلام ساخته شده و می شود که می تواند سنی ها را تحریک کند

این روند با توجه به بهبود اخیر روابط سنی و شیعه –که پس از اتفاقات خشونت بار دهه 2010 بین سنی و شیعه شاهد آن هستیم- جای تأسف دارد. فرقه گرایی خشونت بار، عنصر اصلی جنگ داخلی سوریه و ظهور داعش بود که سبب قتل عام شیعیان و دیگر مذاهب غیرسنی شد و شیعیان را از عربستان تا بنگلادش هدف حمله قرار داد. پشت بسیاری از درگیری های فرقه ای در منطقه، جنگ های نیابتی عربستان و ایران بود

اما پس از شکست داعش در سوریه و عراق، عربستان مسیر خود را تغییر داد. همچنین ظهور جنبش های اعتراضی ضد فرقه ای در سراسر منطقه، به کاهش تنش بین سنی و شیعه و پایان دادن به خشونت های فرقه ای کمک کرد

حتی طالبان پس از بازگشت به قدرت در سال 2021 با شیعیان گفتگوهایی انجام دادند و به آنها اجازه دادند تا برخی از مناسک خود را انجام دهند. در اعتراضات اخیر ایران نیز سنی ها و شیعیان با یکدیگر متحد شدند و دوشادوش هم به خیابان ها آمدند

ولی علیرغم همه این تحولات، تنش بین جمهوری اسلامی و همسایگان سنی اش همچنان بالاست. در بحرین بن بست سیاسی و سلب حق رأی مخالفان شیعه همچنان ادامه دارد. در لبنان -که متحدان ایران کنترل دولت را در دست دارند- کشورهای خلیج ترجیح داده اند این کشور را گرفتار در مشکلات عدیده اش به حال خود رها کنند. در عراق اصلاح ساختار سیاسی مبتنی بر تقسیم قدرت بین فرقه ها –که خواست بخش بزرگی از مردم است- غیرممکن به نظر می رسد. در ایران و افغانستان گروههای وابسته به داعش به هدف قراردادن مساجد و زیارتگاههای شیعیان ادامه می دهند و در آخر، تنش بین شیعیان و سنی ها در پاکستان و بخش هایی از افغانستان همچنان بالاست

در سالهای اخیر ابتکاراتی برای گفتگوی بیشتر بین سنی و شیعه انجام شده است که از آن جمله محکومیت اقدامات تحریک آمیز و افزایش ارتباطات شخصی بین شخصیت های کلیدی هر دو طرف می باشد.اما این ابتکارات نتوانسته است از تفاوت های اعتقادی و اختلافی که دو طرف در خصوص روایات و رخدادهای تاریخی دارند، بکاهد؛ بلکه طرفین تنها سعی می کنند از ورود به موضوعات بحث برانگیز مانند سقیفه پرهیز کرده و روی اشتراکات تمرکز کنند. این درحالی است که ساخت و پخش چنین سریال هایی اثر معکوس دارد و تلاش های مصلحان سیاسی و مذهبی را نقش بر آب می کند.

*منبع: پروجکت سندیکیت

مترجم: فاطمه رادمهر