زندگی در سایه خشونت جنسیتی

ماه ژانویه طیبه العلی یوتیوبر 22 ساله عراقی توسط پدرش به قتل رسید؛ این قتل در ادامه خشونت های روزمره ای اتفاق افتاد که بر زنان عراقی تحمیل می شود

مرگ او خشم و اعتراضات زیادی را در سراسر کشور برانگیخت و فعالان مدنی خواستار تصویب قوانین منع خشونت علیه زنان شدند

امسال روز جهانی زن در عراق مصادف با یک رویداد مهم بود: آغاز حمله آمریکا در سال 2003

عراقی ها به ویژه زنان این کشور دهه هاست که از سوی اشغالگران خارجی، باندهای جنایتکار، شبه نظامیان، قبایل و اعضای خانواده مورد خشونت قرار می گیرند

داعش که سال 2014 در عراق شکل گرفت، خشونتی سیستماتیک را به ویژه به زنان تحمیل کرد

دوران قبل از 2003

از دیرباز جامعه عراق خشونت جنسیتی را نادیده می گرفته است. دهه 1950 نازک الملائکه شاعر با سرودن شعری در مورد زن جوانی که توسط مردان خانواده خود به قتل رسید، سعی کرد سکوتی را که در این زمینه در جامعه وجود داشت بشکند

در طول سال های جنگ ایران و عراق 1980-1988 عراق در نتیجه سربازگیری مردان 18 تا 45 ساله، بالاترین درصد اشتغال زنان را داشت ولی پس از جنگ، زنان مجبور به ترک شغل خود شدند

وضعیت زنان پس از جنگ خلیج فارس در سال 1991 بدتر شد. صدام سنت های قبیله ای را احیا کرد تا از این طریق حمایت قبایل را بدست آورد و قدرت خود را تحکیم کند. قوانین جدید کیفری و احوال شخصیه تأثیری منفی بر زنان گذاشت

رند الرحیم سفیر سابق عراق و از بنیانگذاران بنیاد عراق می گوید: «ما فرهنگ قبیله ای را احیا کردیم؛ فرهنگی که مثله کردن زنان را می پذیرد»

گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور خشونت علیه زنان گزارش داد که از زمان انجام این تغییرات در سال 1991 در عراق، تخمین زده می شود که 4000 زن، قربانی قتل های ناموسی شده اند. این مشکل از پس از جنگ 2003 بی وقفه ادامه یافته است

در زمان صدام سازمان امنیت عراق وحشیانه رفتار می کرد و دولت خشونت زیادی را از جمله علیه زنان اعمال می نمود. برای مثال گفته می شود گروه شبه نظامی فدائیان صدام به رهبری عدی، سر روسپی های شهرهای بزرگ عراق را برید و به عنوان اقدامی بازدارنده این سرها را مقابل درب خانه های آنان نصب کرد

خشونت جنسیتی و حمله آمریکا

پس از سال 2003 خشونت علیه زنان عراقی به میزان قابل توجهی افزایش یافت. با فروپاشی دستگاههای امنیتی کشور ناامنی جنسیتی ادامه یافت و همان حمایت های اندکی هم که از زنان قربانی خشونت جنسی می شد، در میان هرج و مرج ناشی از جنگ از بین رفت

حضور نیروهای آمریکا و سایر نیروهای خارجی تهدید قابل توجهی برای زنان بود زیرا سربازان، زنان بسیاری را مورد خشونت جنسی قرار دادند. همین امر در مورد نیروهای امنیتی جدیدی که در عراق بر سر کار آمدند نیز صادق بود

در معروف ترین و وحشیانه ترین حادثه، سال 2006 پنج سرباز آمریکایی به یک دختر 14 ساله عراقی تجاوز کردند، پدر، مادر و خواهرش را به قتل رساندند و سپس او را کشتند؛ در پایان نیز برای پنهان کردن شواهد جنایت خود، کل خانه را با اجساد درونش آتش زدند

گرچه آمار رسمی در این زمینه ها وجود ندارد ولی از سال 2003 میزان قتل های ناموسی تشدید شد زیرا دستگاه امنیتی کشور ضعیف شده بود و مجریان قانون و دادگاهها در مجازات عاملان اینگونه جنایات کوتاهی می کردند

زنانی که در نتیجه هرج و مرج ها و خشونت های داخلی از عراق فرار می کردند، این بار در بیرون از کشور مورد آزار و خشونت های جنسی قرار می گرفتند. زهرا جبار دانشجوی عراقی در دانشگاه اسپانیا پس از جنگ 2003 از عراق فرار کرد و به یمن گریخت اما پس از جنگ 2015 یمن مجبور شد از آنجا نیز فرار کند

وی می گوید در جریان مهاجرت به ترکیه و سپس به بالکان، شاهد بوده است که «زنان از جمله زنان عراقی مورد تجاوز جنسی قرار می گرفتند یا قاچاقچیان انسان رابطه جنسی با آنان را به عنوان بخشی از هزینه قاچاق مطرح می کردند»

داعش، ایزدی ها و بردگی جنسی

از سال 2018 که هسته داعش فروپاشید فعالیت نظامی این گروه کاهش چشمگیری پیدا کرده است؛ با این حال زنان ایزدی که توسط تروریست ها به بردگی جنسی گرفته شدند هنوز هم آسیب های زیادی را تحمل می کنند

داعش از زمانی که خلافت خودخوانده خود را اعلام کرد، سه چیز را مورد خرید وفروش قرار می داد: نفت، اشیای باستانی غارت شده و زنان به بردگی گرفته شده. زنان ایزدی از دید داعش همچون غنایم جنگی بودند و می شد آنها را بین مبارزان توزیع کرد

خشونت جنسی علیه زنان در جنگ ها تنها به داعش محدود نمی شود؛ این نوع خشونت از دیرباز تا به امروز وجود داشته است و از اوکراین گرفته تا هائیتی سربازان، شبه نظامیان و تروریست ها به دلایل مختلف، در طول درگیری دست به خشونت جنسی علیه زنان می زنند

اما دو دلیل اصلی برای اعمال خشونت جنسی وجود دارد: نخست دادن انگیزه به سربازان و دوم تضعیف دشمن از این طریق که به آنها نشان دهند که نمی توانند از زنان خود محافظت کنند

نگاه به آینده

آمریکا پس از سرنگونی صدام، عراق را به عنوان کشوری معرفی کرد که می تواند الهام بخش دیگر کشورهای منطقه از حیث دموکراتیزه شدن باشد؛ با این حال مواد 41 و 409 قانون مجازات عراق به مردان اجازه می دهد تا زنان خانواده را مجازات کنند

علاوه بر نواقص و مشکلات قانونی، دستگاه امنیتی عراق در محافظت از زنان در برابر خشونت های جنسیتی ناکام است؛ چنانکه در مورد طیبه العلی گفته می شود پلیس از قبل می دانسته که جان او در خطر است ولی اقدامی انجام نداده است

با این حال به گفته خانم رحیم روند فعلی مثبت است؛ دستگاه امنیتی عراق رو به استخدام زنان آورده است تا در موارد مربوط به مقابله با خشونت های جنسی در سطح جامعه و خانواده از آنها استفاده کند

جامعه بین الملل نیز می تواند برای تقویت حفاظت از زنان، بر عراق فشار بیشتری آورد. بعد از مرگ العلی هیأت کمک رسانی سازمان ملل خواستار حمایت بیشتر از زنان شد. سازمان بهداشت جهانی نیز در تلاش است تا راهبردهایی را برای بهداشت روانی زنان ایزدی که از شوک روانی فجایع داعش رنج می برند، اجرایی کند

آسیب روانی این زنان تنها مشکل عراق نیست بلکه در سراسر جهان زنان بسیاری هستند که از جنگ و درگیری و اشغال آسیب دیده اند و نیاز به کمک دارند

منبع: العربی الجدید

کشته می شوند و به سرعت فراموش می گردند

ماه گذشته چند روز پس از آنکه طیبه العلی وبلاگ نویس 22 ساله توسط پدرش در دیوانیه خفه شد، دهها معترض عراقی در نزدیکی شورای عالی قضایی در بغداد تجمع کردند

او از سال 2017 در ترکیه زندگی می کرد و یک کانال یوتیوب با بیش از 20000 مشترک داشت که ویدئوهایی از زندگی روزمره خود در کنار نامزد سوری اش در آن منتشر می کرد. پدر او که پس از قتل، خود را به پلیس تسلیم کرد از اقدامات دخترش و برنامه ای که برای ازدواج با نامزد سوری اش داشت ناراضی بود

یانار محمد از بنیانگذاران سازمان آزادی زنان عراق می گوید: «تقریبا هر روز در مورد زنی می شنویم که در جایی در عراق به قتل رسیده است». مدافعان حقوق زنان در بغداد ضمن محکومیت این قتل خواهان اصلاحات قانونی برای اعمال مجازات های سخت ترِ عاملان و محافظت بیشتر از زنان در برابر خشونت های جنسی شدند

آیه مجذوب معاون مدیر بخش خاورمیانه و شمال آفریقا در بیانیه ای گفت تا زمانی که مقامات عراقی قوانین محکمی برای محافظت از زنان در برابر خشونت های جنسیتی تصویب نکنند، این خشونت ها ادامه خواهد یافت

سعد معین سخنگوی وزارت کشور در توییتر نوشت که یک روز قبل از مرگ طیبه، پلیس تلاش کرد تا بین او و خانواده اش میانجیگری کند

طیبه در بدو ورود به عراق در اینستاگرام از تهدیدهایی که از جانب خانواده اش شده بود نوشت و گفت که احساس می کند جانش در خطر است. طبق گزارش ها پلیس چند روز قبل از مرگ او، از تهدیدهای خانواده اش آگاه بود  

بسام مصطفی محقق در زمینه خشونت جنسیتی می گوید: «این جنایت قطعا قابل اجتناب بود؛ پلیس به خوبی از آنچه در شرف رخ دادن بود آگاه بود اما هیچ کاری برای جلوگیری از آن انجام نداد. هیچ روزی نیست که هشتگی با نام زنانی که قربانی خشونت خانگی در عراق شده اند زده نشود»

وی از رویه رایج پلیس در مواجهه با خشونت خانگی انتقاد کرد. در این رویه پلیس صرفا به خانه قربانی می رود و از آزارگر تعهد و امضا می گیرد که رفتارش را خوب کند؛ به عبارت دیگر تمرکز پلیس به جای اجرای قانون بر مصالحه است

تامارا عامر بنیانگذار سازمان حمایت از حقوق زنان می گوید: «پلیس در آستانه قتل طیبه به خانه اش رفته و از پدرش خواسته بود امضا کند که به دخترش آسیبی نمی رساند؛ این اقدام به نظر پلیس کافی به نظر می رسید»

قتل طیبه خشم مردم را از تجاوز و خشونت علیه زنان برانگیخت ولی در عین حال بسیاری از سبک زندگی او انتقاد کردند و وی را مورد سرزنش قرار دادند

تامارا همچنین به ترسی که در میان قربانیان خشونت خانگی نسبت به جنایتی که هر آن ممکن است بر آنان رود اشاره کرد و گفت: «بسیاری از دختران فکر می کنند اتفاقی که برای طیبه رخداد برای آنها نیز خواهد افتاد. آنها می ترسند که به قتل برسند و بدون اینکه عدالت در مورد آنها اجرا شود، بدست فراموشی سپرده شوند»

گزارش خشونت های خانگی و جنسیتی در عراق روز به روز بیشتر می شود. گرچه آمار رسمی در مورد تعداد قربانیان وجود ندارد ولی اعتقاد بر این است که هزاران زن گرفتار خشونت خانگی هستند و دهها تن از آنها قربانی قتل های ناموسی می شوند

سال 2020 کمیسیون عالی حقوق بشر عراق حدود 15000 مورد خشونت خانگی را ثبت کرد. بر اساس برخی از امارها از هر پنج زن عراقی یک زن از سوی اقوام خود مورد خشونت قرار می گیرد

قربانیان خشونت خانگی یا جنسیتی بدلیل قوانین موجود تمایلی به گزارش جرم ندارند. به گفته سازمان بین المللی مهاجرت 75% زنان عراقی از ترس خشونت بیشتر چنین جنایاتی را گزارش نمی دهند و 85% مردان عراقی از شکایت زنان خانواده جلوگیری می کنند

علاوه بر این زنان شاکی اغلب بدلیل کمبود خانه های امن، به طور موقت در زندان های زنان نگهداری می شوند

پیش نویس قانون خشونت خانگی که سال 2014 به پارلمان عراق ارائه شد، سالهاست که به دلیل اعتقادات فوق محافظه کارانه اکثر نمایندگان مجلس متوقف شده است

بدتر اینکه قانون مجازات این کشور به مردان اجازه می دهد بستگان زن خود را تنبیه کنند و حتی مورد ضرب و شتم قرار دهند. این قانون همچنین مجازات اعمال خشونت همچون تجاوز و قتل ناموسی را سه سال قرار داده است. بنابراین قانون مجازات زمینه خشونت علیه زنان را فراهم می کند

تامارا از دیدگاههای مردسالارانه و زن ستیز اعضای پارلمان انتقاد می کند و از این می گوید که رفاه و آسایش زنان برای آنها هیچ اولویتی ندارد

فعالان عراقی معتقدند قانون به تنهایی برای مبارزه با این پدیده کافی نیست؛ بلکه تقویت نهادهای دولتی و تغییر نگرش فرهنگی در سطح جامعه مورد نیاز است

برای محافظت از زنانی که در معرض خشونت خانگی هستند باید کارهای بیشتری انجام شود. سازمان غیردولتی OWFI تنها سازمانی است که در عراق خانه امن دارد و در 20 سال گذشته به بیش از 1300 نفر کمک کرده است تا از خشونت خانگی و تهدید به مرگ برهند

اما سازمان های فمنسیتی با تهدید و حمله روبرو هستند. اخیرا کارکنان این سازمان تحت تعقیب قرار گرفته اند و حکم دستگیری آنها به اتهامات واهی صادر شده است

سه سال پیش دولت عراق شکایتی برای انحلال این سازمان تنظیم کرد که به نظر می رسید انگیزه های سیاسی پشت آن وجود داشت. البته قضات ادعاهای دولت را رد کردند

منبع: العربی الجدید

مترجم: فاطمه رادمهر