آیا شاهد حرکتی شبیه به واگنر توسط سپاه خواهیم بود؟

هنگامی که گروه واگنر به رهبری پریگوژین به سمت مسکو پیشروی کردند تا فرماندهان نظامی روسیه را سرنگون کنند، این فقط اوکراینی ها نبودند که با امید نظاره گر این ماجرا شدند. بسیاری از ایرانیان در داخل و خارج نیز با خود فکر می کردند که اگر پوتین –یکی از متحدان نظام ایران- سرنگون شود چه تأثیری بر آینده جمهوری اسلامی دارد؟

پس از انتشار خبر شورش مزدوران واگنر، کانال های تلگرامی سپاه به سرعت خبر را پوشش دادند. یکی از روزنامه نگاران حامی نظام در توئیتی نوشت: «اگر لازم باشد همانطور که از سقوط بشار اسد جلوگیری کردیم، از سقوط پوتین نیز جلوگیری می کنیم»

رده های بالای جمهوری اسلامی به سرعت به وقایع واکنش نشان دادند. سخنگوی وزارت خارجه در 24 ژوئن بدون اشاره به پوتین، با بیان اینکه جمهوری اسلامی از حاکمیت قانون در روسیه حمایت می کند گفت: «این شورش یک موضوع داخلی است». رسانه های روسی گزارش دادند که ابراهیم رئیسی همان روز با پوتین گفتگو کرده ولی جزئیاتی از آنچه مورد بحث قرار گرفته است ارائه ندادند. وزیر خارجه ایران با همتای روس خود در مورد «تحولات مربوط به برخی مناطق روسیه» گفتگو کرد و گفت مسکو از این مرحله عبور خواهد کرد. او همچنین نسبت به مداخله خارجی هشدار داد

رسانه های دولتی تفسیر بهتری از این شورش ارائه کردند. نور نیوز رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی در توئیتی نوشت «گرچه شورش گروه واگنر بدلیل نقشی که در جنگ اوکراین دارد می تواند اثرات روانی مخربی داشته باشد، ولی این گروه از قدرت لازم برای به چالش کشیدن ارتش روسیه برخوردار نیست»

پس از پایان شورش واگنر در 25 ژوئن رسانه های دولتی ایران این رویداد را در صفحات اول خود پوشش دادند. عناوین خبری عمدتا در تحقیر و شماتت پریگوژین و نیروهایش بود و روزنامه کیهان مطابق معمول با طرح تئوری توطئه، غرب و ناتو را مقصر دانست

روزنامه های اصلاح طلب رویکرد متفاوتی داشتند و به این اشاره کردند که این شورش می تواند زنگ خطری برای تهران باشد تا فقط به شرق تکیه نکند. حشمت الله فلاحت پیشه رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی استدلال کرد که «واضح بود پوتین نمی تواند آینده ای باثبات داشته باشد و روسیه درحال بازگشت به دوره یلتسین است»

هیچ یک از این واکنش ها غافلگیرکننده نیست. با توجه به اینکه جمهوری اسلامی یکی از اصلی ترین حامیان نظامی مسکو است، انتظار می رفت که حکومت به طرفداری از پوتین برآید

از زمان تهاجم روسیه به اوکراین، ایران صدها پهپاد در اختیار روسیه قرار داده است. این دو کشور به عنوان بخشی از محور فرار از تحریم ها، به شدت به یکدیگر متکی هستند و طبق گزارش ها حجم تجارت دوجانبه در سال 2022، 4.9 میلیارد دلار بوده که نسبت به سال قبل 20% افزایش یافته است

در روابط دو کشور عنصر قدرت نرم نیز وجود دارد. گردشگران روسی، ایران را به سومین مقصد برتر گردشگری خود (بعد از ترکیه و هند) تبدیل کرده اند. یک سریال درام تاریخی به نام خاتون که اشغال ایران را توسط انگلیس و شوروی در طول جنگ جهانی دوم به تصویر کشیده بود، به دلیل چهره نامطلوبی که از روسیه نشان می داد به محل بحث و مناقشه در ایران بدل شد

هزینه اجاره گروه واگنر برای یک هفته چقدر است؟

درحالی که ارگان های رسمی جمهوری اسلامی تلاش کردند وقایع روسیه را کم اهمیت جلوه دهند، بسیاری از ایرانیان در شبکه های اجتماعی به شوخی درباره «احتمال یتیم شدن نظام در صورت سقوط بابا پوتین» نوشتند. یکی از آنها پرسیده بود که «هزینه اجاره گروه واگنر برای یک هفته به منظور اسقاط جمهوری اسلامی چقدر است؟» فرد دیگری نوشته بود شورش واگنر علیه پوتین مثل این است که قاسم سلیمانی و رهبر رودررو شوند و سلیمانی برای فتح تهران لشکرکشی کند

این توئیت آخر بازتاب افکار بخشی از جامعه ایران است. بسیاری بعد از شورش واگنر به این فکر کردند که آیا ممکن است رویداد مشابهی در آینده نزدیک در ایران رخ دهد؟ سالهاست که برخی از ایرانیان این ایده را مطرح می کنند که بعد از فوت رهبر، سپاه سکان هدایت کشور را در قالب یک دیکتاتوری نظامی لیبرال سوسیال در دست می گیرد. این ایده در تظاهرات اخیر ایران بار دیگر تکرار شد؛ رضا پهلوی یکی از چهره های اپوزیسیون در غرب از «آن دسته از اعضای سپاه که مرتکب جنایت نشده اند» خواست «از سپاه خارج شوند و برای سرنگونی نظام به مردم بپیوندند»

درست است که سپاه یکدست نیست و بین بازوی عملیات خارجی آن –نیروی قدس- و گروه واگنر می توان شباهت هایی یافت، ولی بهتر است از چنین مقایسه هایی دوری کرد

نقش سپاه از دهه 1980 حفاظت از جمهوری اسلامی در برابر تهدیدات داخلی و خارجی از جمله قیام های مردمی، کودتاها و مداخلات خارجی بوده است. سپاه در ایدئولوژی خود با روحانیون شریک است و به ولایت فقیه باور دارد. از زمانی که آقای خامنه ای به مقام رهبری رسید، سپاه نه تنها در داخل کشور –با کنترل اقتصاد، تأثیرگذاری بر انتخابات و مقابله با اعتراضات- که در خارج نیز با دخالت در امور کشورهای منطقه نقش بزرگی ایفا کرده و بسیار بعید است که از تشکیلات روحانیت جدا شود تا رهبری را سرنگون کند

آنچه ما در ایران شاهد هستیم، تصاحب هرچه بیشتر مناصب عالی دولت از جمله کابینه رئیسی توسط اعضای سپاه در مقایسه با دولت های گذشته است. بنابراین بعد از فوت رهبر و مطرح شدن بحث جانشینی، سپاه به عنوان دست راست رهبر بعدی نقش کلیدی خود را حفظ خواهد کرد

همچون دیگر کشورهای جهان، دستگاه های امنیتی و اطلاعاتی جمهوری اسلامی از نزدیک تحولات روسیه را دنبال می کرد تا نتیجه آن را ببیند. اگر پریگوژین به پیشروی خود ادامه می داد و موفق به برکناری پوتین می شد، شاید محاسبات تهران با روسیه تغییر می کرد ولی این حمله صرفا به عنوان مزاحمتی ساده برای پوتین از سوی تهران تلقی شده است. پوتین نیز تظاهرات ضد دولتی در ایران را صرفا مزاحمتی آزاردهنده برای تشکیلات روحانیت می داند. در نوامبر 2022 رئیسی و پوتین در اوج اعتراضات ایران، درباره تعمیق روابط دوجانبه گفتگو کردند و پوتین حتی به این ناآرامی ها اشاره هم نکرد

برای کسانی که روی حرکت سپاه امید باز کرده اند، درس شورش شکست خورده واگنر می تواند این باشد که تنها مردم روسیه و ایران می توانند سرنوشت خود را عوض کنند

منبع: شورای اتلانتیک

مترجم: فاطمه رادمهر