عراق چگونه می تواند از آرامش منطقه بهره مند شود؟

عراق برای دهه ها در تنش بین ایران و عربستان گرفتار شده بود اما با گرم شدن اخیر روابط تهران و ریاض، بغداد می تواند از آرام شدن اوضاع منطقه سود ببرد. بعد از یک دهه دوقطبی شدیدی که در خاورمیانه وجود داشت، اکنون بازیگران بزرگ و قدرتمند منطقه تمرکز خود را بر رونق اقتصادی قرار داده اند. این سیاست می تواند منافع زیادی برای عراق داشته باشد. در همین راستا نخست وزیر عراق محمد سودانی درحال تقویت روابط با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است. کشورهای اروپایی که بعد از حمله آمریکا به عراق در سال 2003 در تلاش برای ایجاد ثبات در عراق بودند، باید از تحولات اخیر فعالانه حمایت کنند.

کشورهای عرب خلیج فارس که سالهاست نسبت به عراق دشمنی دارند و سیاستمداران شیعه این کشور از جمله نخست وزیر را دست نشانده ایران می دانند، همان سیاستی را که در قبال ایران دارند، در مواجهه با عراق نیز در پیش گرفتند. هنگامی که سودانی اکتبر 2022 قدرت را به دست گرفت، کشورهای خلیج فارس او را متحد نوری مالکی و به تبع ان ایران می دانستند.

میزان کنترل ایران بر ساختار سیاسی عراق پیچیده بوده و بسته به نهاد، موضوع و موقعیت جغرافیایی متفاوت است. عراقی ها می دانند که ارتباط با ایران بر سیاست های کشورهای خلیج فارس در قبال بغداد تأثیر می گذارد و روابط عراق با جهان عرب تنها در صورتی بهبود می یابد که تنش بین اعراب و ایران کاهش پیدا کند؛ به همین دلیل بغداد مذاکرات بین ایران و عربستان را در سال های گذشته میانجیگری کرد.

نخست وزیران عراق پس از سال 2003 در تلاش بودند تا روابط قوی تری بین بغداد و کشورهای شورای همکاری ایجاد کنند و از این طریق سرمایه این کشورها را جذب کرده و ثبات خود را تقویت نمایند. برخی از تحلیلگران معتقد هستند که کشورهای شورای همکاری برای مقابله با نفوذ ایران باید روابط خود را با بغداد تقویت کنند؛ اما تنها سال 2015 در زمان نخست وزیری حیدر عبادی بود که روابط دیپلماتیک مجددا بین ریاض و بغداد برقرار شد. سال 2022 عراق به خاطر حمله به کویت در سال 1990 به این کشور غرامت داد و پرونده اختلاف خود را با کویت بست.

با توجه به روابطی که سودانی با ایران دارد، شاید جای تعجب باشد که چرا وی برای برقراری روابط نزدیک تر با کشورهای خلیج فارس تلاش می کند. او نخست وزیر ائتلافی از احزاب قدرتمند است که همگی با ایران روابط خوبی دارند. تنوع بخشیدن به شریکان عراق و برقراری روابط خوب با کشورهای خلیج فارس، نه تنها موقعیت سودانی را تقویت می کند که برای عراق منافع اقتصادی زیادی به همراه دارد. اینکه عراق صحنه نبرد نیابتی بین کشورهای منطقه نباشد، به سود این کشور است. در تلاش برای تحقق این اهداف، سودانی سال 2023 در اجلاس سران اتحادیه عرب در عربستان شرکت کرد؛ این درحالی است که غالبا این وظیفه بر عهده رئیس جمهور عراق است. سودانی همچنین برای میزبانی اجلاس اتحادیه عرب در سال 2025 در بغداد ابراز آمادگی کرد و بر تعهد خود نسبت به جهان عرب تأکید نمود.

دو دهه است که علیرغم بحران های بزرگی همچون تروریسم، جنبش های تجزیه طلبانه و اعتراضات گسترده، نظام سیاسی حاکم در عراق پابرجا است و کشورهای شورای همکاری به این نتیجه رسیده اند که علیرغم چالش های فراوان، سیستم سیاسی عراق به زودی از بین نخواهد رفت و به بقای خود برای سالیان متمادی ادامه می دهد. بنابراین ریاض بعد از گرم شدن رابطه با تهران، نسبت به دولت شیعه عراق نیز نرمش بیشتری نشان داد و بر میزان تعامل خود با این کشور افزود.

اکنون نسلی از رهبران در عربستان بر سر کار امده اند که ایده ها و اولویت های سیاسی جدیدتری دارند. با افزایش جمعیت عربستان، نگرانی رهبران این کشور بابت رفاه اقتصادی شهروندان و اتکای کمتر به نفت افزایش پیدا کرده است؛ ولیعهد سعودی بدنبال این است که بر اصلاحات داخلی تمرکز کند. در چنین شرایطی بی ثباتی در منطقه در کشورهایی همچون عراق و یمن، می تواند برنامه های بن سلمان را با مانع مواجه کند؛ به ویژه که آمریکا دیگر همچون گذشته تضمین کننده امنیت خلیج فارس نیست.

از سوی دیگر یکی از مهمترین دلایلی که باعث شده است عراق بدنبال ارتباط بهتر با سعودی باشد، جلب نظر این کشور برای انجام سرمایه گذاری در عراق و کاهش وابستگی این کشور به ایران و ترکیه است. اکنون تجارت بین ترکیه و عراق به رقم بی سابقه 20 میلیارد دلار رسیده است؛ همچنین با وجود تحریم های آمریکا، عراق دومین شریک تجاری ایران است. سال 2022 عراق 8.9 میلیارد دلار از ایران واردات داشت. عراق به ویژه از تنوع بخشیدن به شریکان تجاری خود در بخش انرژی سود می برد.

در حال حاضر عراق برای تولید برق از ایران گاز می خرد اما به دلیل تحریم ها نمی تواند پول گاز را به ایران بپردازد و آن را در حسابی در یکی از بانک های دولتی عراق نگهداری می کند. ایران به دلیل قوانین آمریکا نمی تواند به این پول دسترسی داشته باشد؛ این امر منجر به بروز اختلافاتی بین دو کشور شده است. تهران مرتبا گاز صادراتی به عراق را قطع می کند و این امر منجر به بی برقی در ساعت های طولانی در ماههای گرم تابستان عراق می شود. ماه ژوئیه عراق قراردادی 27 میلیارد دلاری با شرکت توتال فرانسه امضا کرد که تولید نفت عراق را افزایش داده و اتکای این کشور به گاز ایران را کم می کند.

کشورهای شورای همکاری خلیج فارس همچنین رو به سرمایه گذاری در عراق آورده اند؛ به عنوان مثال عربستان و امارات اخیرا 6 میلیارد دلار برای سرمایه گذاری در این کشور اختصاص داده اند. چنین سرمایه گذاری هایی در بخش گردشگری، انرژی و... سبب توسعه روابط کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با عراق خواهد شد و به ایجاد مشاغل، ارائه خدمات دولتی و رفع نیازهای فوری اقتصادی عراق کمک خواهد کرد.

بهبود رابطه عراق و اعراب فرصت هایی را نیز برای اروپایی ها فراهم می کند که باید از این فرصت ها برای کمک به ثبات بیشتر عراق استفاده شود. کشورهای اروپایی باید شورای همکاری و عراق را تشویق کنند تا روابط خود را به سایر حوزه ها همچون همکاری های امنیتی و اقلیمی گسترش دهند. اروپایی ها باید به جای این دیدگاه که روابط بهتر اعراب باعث کاهش نفوذ ایران می شود، تهران را نیز تشویق کنند تا وارد این روند شده و با افزایش همکاری های منطقه ای، به تنش زدایی از منطقه و مقابله با چالش های مهمی همچون تغییرات اقلیمی کمک کند.

عراق باید به برقراری توازن در روابط با همسایگان ادامه دهد؛ این کار همیشه به سادگی امکانپذیر نیست زیرا هر دو طرف به اعمال فشار بر بغداد ادامه می دهند و این امر خطر برهم خوردن توازن را در پی دارد. حضور گروههای شبه نظامی متحد با ایران که اغلب از تهران رویکرد تند تری دارند و خطر تشدید تنش های منطقه ای به خاطر تقابل آمریکا و اسرائیل با ایران، تهدیدی برای این مسیر است. در چنین شرایطی هرچه روابط عراق با کشورهای منطقه بهتر باشد، بهتر می تواند با چالش های داخلی و فشارهای خارجی مقابله کند. اروپایی ها نیز باید هر کاری که می توانند برای تقویت این فرصت انجام دهند.

منبع: شورای روابط خارجی اروپا

https://ecfr.eu/article/a-golden-opportunity-how-iraq-can-benefit-from-regional-calm/