عربستان و اسرائیل چه روابطی باهم دارند؟
درحالی که زمان توافق احتمالی عادی سازی روابط بین عربستان و اسرائیل نامعلوم است، احتمال رسیدن به این توافق روز به روز افزایش می یابد
بن سلمان ولیعهد سعودی هفته گذشته در پاسخ به این سؤال که توافق تا چه حد نزدیک است گفت: «هر روز به آن نزدیکتر می شویم»
عربستان مدعی است تا زمانی که فلسطینیان کشور خود را بدست نیاورند، روابطش را با اسرائیل عادی نمی کند ولی دولت ائتلافی راست افراطی اسرائیل بعید است این شرط را بپذیرد
در ماههای اخیر بایدن تلاش هایی را برای رسیدن به توافق انجام داده است اما اعضای ائتلاف نتانیاهو، دادن هرگونه امتیاز جدی به فلسطینیان از جمله توقف ساخت و ساز غیرقانونی شهرک سازی در سرزمین های اشغالی فلسطین را نمی پذیرند
عربستان و اسرائیل باوجودی که روابط رسمی ندارند، در دهه گذشته در بسیاری زمینه ها با یکدیگر روابط داشته اند
نمایندگان دو کشور اغلب مخفیانه جلساتی با یکدیگر برگزار کرده و در زمینه های دفاعی، فناوری، تجاری و حریم هوایی همکاری کرده اند
این همکاری ها شامل خرید نرم افزارهای جاسوسیِ ساخت اسرائیل برای هک کردن تلفن مخالفان، همکاری نظامی برای دفع ایران به عنوان دشمن مشترک و گسترش کابل های اینترنت فیبر نوری که دو کشور را به هم متصل می کند می شود
دیدار مقامات سعودی و اسرائیل
چندین سال است که دیدارهایی بین مقامات عربستان و اسرائیل –گاهی به شکل مخفیانه- گزارش می شود
این دیدارها با گرد هم آمدن مقامات سابق آغاز شد. سال 2015 مدیرکل وزارت خارجه اسرائیل با یک ژنرال بازنشسته سعودی و مشاور سابق پادشاهی دست داد
یک سال بعد شاهزاده ترکی فیصل رئیس سابق اطلاعات و سفیر سابق عربستان در واشنگتن، با یاکوف آمیدرور ژنرال سابق و مشاور سابق نتانیاهو برخورد داشت
اواخر همان سال یکی دیگر از مقامات بازنشسته سعودی ژنرال انور اشکی، تیمی متشکل از تجار و دانشگاهیان را در سفر به اورشلیم و دیدار با مقامات وزارت خارجه و نمایندگان پارلمان اسرائیل رهبری کرد
بسیار بعید است که چنین سفری بدون موافقت ریاض انجام شده باشد
در نوامبر 2017 یووال اشتاینیتز وزیر وقت انرژی اسرائیل، اولین مقام ارشدی بود که تماس مخفیانه بین دو کشور را تأیید کرد
هنگامی که از وی در مورد روابط با ریاض سؤال شد گفت: «ما با ریاض روابطی داریم که تا حدی زیادی از دید بسیاری از کشورهای مسلمان و عرب پنهان است. ما از علنی شدن رابطه باکی نداریم؛ معمولا طرف مقابل است که می خواهد روابط مخفی بماند و ما هم به خواست آنها احترام می گذاریم»
این تماس های مخفیانه سال 2020 با ملاقات نتانیاهو با بن سلمان در نئوم به اوج خود رسید
رؤسای ارتش، امنیت ملی و اطلاعات اسرائیل در کنار مایک پمپئو وزیر وقت امور خارجه آمریکا، نتانیاهو را در این سفر همراهی می کردند
گمان می رفت که این دیدار توسط طرف اسرائیلی به رسانه ها درز کرده باشد
به گفته اندریاس کریگ استادیار کالج کینگ لندن: «نتانیاهو از این اخبار و موضوعات در داخل استفاده می کند تا نشان دهد که دستاوردهایی داشته و در حال پیشرفت است»
همزمان با دیدار مقامات دو کشور، دیدارها در سطح عمومی نیز افزایش یافت. سال 2019 محمد سعود وبلاگ نویس سعودی با حمایت رسمی وزارت خارجه اسرائیل به آن کشور سفر کرد. سعود که خواستار عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان است، توسط فلسطینیان از مسجد الاقصی بیرون رانده شد؛ به او فحش دادند و به صورتش تف انداختند
از سوی دیگر خبرنگار نظامی کانال 13 اسرائیل الون بن دیوید با یک پاسپورت غیراسرائیلی به ریاض سفر کرد تا واکنش مردم را نسبت به حضور یک اسرائیلی بسنجد. او واکنش های متفاوتی را دریافت کرد وبر این اساس گفت که عادی سازی رابطه با عربستان بسیار کند خواهد بود
ماه گذشته سه اسرائیلی با گذرنامه اسرائیلی در یک تورنمنت بین المللی بازی های کامپیوتری در ریاض شرکت کردند. در جریان تمرین مراسم افتتاحیه، از این سه نفر در حال خوندن سرود ملی اسرائیل و دست داشتن پرچم آن کشور فیلم گرفته شد اما سازمان دهندگان مراسم بعدا تصمیم گرفتند که سرودهای ملی را در مراسم اصلی پخش نکنند
چند روز بعد یک هیأت پنج نفره اسرائیلی برای صحبت در مورد به روزرسانی فهرست میراث فرهنگی و تاریخی یونسکو وارد عربستان شدند
یک هفته پس از آن حیم کاتز وزیر گردشگری اسرائیل نخستین وزیر این کشور بود که برای شرکت در کنفرانس جهانی گردشگری سازمان ملل به طور رسمی از سعودی دیدن کرد
به گفته مایکل یاعری محقق امور کشورهای خلیج فارس در دانشگاه اورشلیم «دلیل اصلی اینکه مذاکرات علنی شده است، این است که منافع سیاسی بایدن و نتانیاهو این علنی شدن را ایجاب می کند. این دو نفر امیدوار هستند که توافق بین اسرائیل و عربستان موقعیت آنها را بهبود ببخشد»
کریگ می گوید ولیعهد عربستان در حال بررسی واکنش های مردم به آشکار شدن روابط دو کشور است «او تلاش می کند ببیند واکنش مردم سعودی و مسلمانان و اعراب چگونه است»
همکاری دفاعی
بسیاری از دیدارهای گذشته بین مقامات سعودی و اسرائیل حول محور رقیب مشترک منطقه ای آنها ایران بوده است
سال گذشته مقامات دیپلماتیک و امنیتی اسرائیل به ما گفتند که در حال مذاکره با امارات و بحرین و عربستان برای ایجاد یک برنامه دفاعی مشترک در برابر تهدید پهپادها هستند
این ابتکار که با حمایت واشنگتن در حال انجام است، بخشی از تلاشی هماهنگ برای عقب راندن ایران و نیروهای نیابتی اش در منطقه از جمله حوثی هاست
به گزارش وال استریت ژورنال ماه مارس دیداری بین مقامات نظامی اسرائیل و عربستان در شهر شرم الشیخ مصر برگزار شد
هیأت هایی از قطر، امارات، بحرین و اردن و همچنین رئیس سابق فرماندهی مرکزی آمریکا در ان نشست حضور داشتند
طبق گزارش ها شرکت کنندگان توافق نامه غیرالزام آوری را برای هماهنگی سیستم های اطلاع رسانی خود در صورت شناسایی تهدید هوایی از سوی پهپادها یا حملات بالستیک و موشک های کروز امضا کردند
به گفته مایکل یاعری «بعد از انکه اسرائیل اثبات کرد توان و قدرت کافی را برای رویارویی با ایران دارد، به متحدی مهم برای کشورهای عرب خلیج فارس بدل شد. اینگونه بود که اسرائیل از مشکل جهان عرب به متحد کلیدی آنها تغییر نقش داد»
عربستان ماه مارس روابط خود را با ایران احیا کرد. این اتفاق چندان به مذاق اسرائیل خوش نمی آید ولی کریگ خاطر نشان می کند که چند عامل همچنان به اختلاف بین تهران و ریاض دامن می زند که از جمله آن نقش دولت پنهان در ایران، سپاه و شبکه های نیابتی اش در عراق و یمن می باشد «بنابراین هنوز بی اعتمادی زیادی بین دو کشور وجود دارد»
فناوری و تجارت
نشانه هایی از فعالیت های تجاری مخفی به ویژه در حوزه فناوری بین سعودی و اسرائیل وجود دارد
در اقدامی که توسط فعالان حقوق بشر و دیجیتال مورد انتقاد قرار گرفته است، عربستان نرم افزار جاسوسی پگاسوس ساخت یک شرکت اسرائیلی را برای هک کردن تلفن مخالفان سیاسی خریداری کرده است
بر اساس گزارش نیویورک تایمز ریاض برای اولین بار این نرم افزار را پس از گفتگوی محرمانه با مقامات دفاعی اسرائیل سال 2017 به قیمت 55 میلیون دلار خرید
پس از طرح این ادعا که عوامل سعودی قبل از قتل خاشقچی از این نرم افزار استفاده کرده اند، وزارت دفاع اسرائیل از تمدید مجوز ریاض برای استفاده از این نرم افزار جاسوسی خودداری کرد. اما پس از تماس مستقیم بن سلمان با نتانیاهو، مجوز تمدید شد
همچنین یکی از شرکت های فناوری اسرائیلی اعلام کرد که با عربستان برای زیرنظر گرفتن «تروریست های بالقوه» همکاری داشته و اطلاعات شهروندان سعودی را اسکن کرده است
میدل ایست ای ماه آوریل فاش کرد کابل فیبر نوری که عربستان و اسرائیل را به هم متصل می کند، با حمایت صندوق سرمایه گذاری بزرگ اسرائیل در ریاض کشیده شده است
توسعه راه آهن با بودجه 27 میلیارد دلار پروژه دیگری است که قرار است اسرائیل و عربستان را به یکدیگر متصل کند. نتانیاهو ماه جولای گفت: «در آینده ما می توانیم اسرائیل را با قطار به عربستان سعودی و شبه جزیره عربستان متصل کنیم»
ارتباطات هوایی
مسیرهای پروازی و حریم هوایی زمینه دوستی بیشتر ریاض و تل آویو را فراهم کرده است
ماه جولای 2022 عربستان اعلام کرد که حریم هوایی خود را به روی همه پروازهای غیرنظامی باز خواهد کرد. پیش از این پرواز از مبدأ یا به مقصد اسرائیل ممنوع بود؛ رفع این ممنوعیت باعث صرفه جویی در زمان و سوخت شده است
ماه گذشته یک پرواز که از سیشل عازم تل آویو بود پس از نقص فنی، در عربستان فرود آمد و 128 اسرائیلی که سرنشین هواپیما بودند شب را در جده سپری کردند
نتانیاهو در خصوص این اتفاق گفت: «من از استقبال گرم مقامات سعودی از مسافران اسرائیلی قدردانی می کنم»
مقامات عمان هم از این روند پیروی کردند و ماه فوریه حریم هوایی خود را به روی خطوط هوایی اسرائیل باز کردند
در اقدامی دیگر به سمت عادی سازی روابط، اسرائیل در حال مذاکره با عربستان است تا به فلسطینیان دارای تابعیت اسرائیلی اجازه دهد مستقیما برای انجام زیارت به این کشور پرواز کنند
نادیده گرفته شدن خواسته های فلسطینیان در توافق عربستان و اسرائیل
عربستان مصمم است در ازای برقراری رابطه با اسرائیل از ایالات متحده یک پیمان دفاعی بگیرد و در این میان حتی اگر اسرائیل حاضر به پذیرش امتیاز مهمی برای فلسطینیان نشود، برای عربستان مهم نیست و توافق با تل اویو را امضا می کند
به گفته یک منبع آمریکایی این پیمان دفاعی می تواند چیزی شبیه تعهدات واشنگتن در قبال کشورهای آسیایی باشد. یا اگر کنگره با تصویب چنین پیمانی مخالفت کند، می تواند شبیه توافق آمریکا و بحرین باشد –ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا در بحرین مستقر است- به خصوص اینکه چنین توافقی دیگر نیازی به تصویب کنگره ندارد
به گفته این منبع، آمریکا می تواند عربستان را متحد بزرگ غیرناتوی خود تعیین کند و از این طریق امتیاز دیگری به ریاض بدهد. پیشتر اسرائیل متحد بزرگ غیرناتوی آمریکا نامیده شده بود
از آنجا که عربستان می ترسد یک بار دیگر هدف حملاتی مشابه با آنچه در 14 سپتامبر 2019 اتفاق افتاد قرار بگیرد، راضی نمی شود از تضمین های امنیتی و دفاعی آمریکا چشم بپوشد
توافق عادی سازی عربستان و اسرائیل پیروزی بزرگی برای بایدن قبل از انتخابات 2024 است و می تواند جلوی نفوذ دیپلماتیک چین را در منطقه بگیرد. این حس در عربستان ایجاد شده بود که آمریکا منطقه را رها کرده است لذا تعاملات خود را با چین افزود و نگرانی هایی را در واشنگتن ایجاد کرد.
در صورت توافق، محدودیت هایی که هم اکنون فلسطینیان با آن مواجه هستند کم خواهد شد ولی این با خواسته آنها مبنی بر تشکیل کشور فلسطین فاصله بسیار دارد
به گفته یک منبع فلسطینی «عادی سازی بین عربستان و اسرائیل رخ خواهد داد و حتی اگر فلسطینیان با آن مخالفت کنند، پادشاهی مسیر خود را خواهد رفت»
به گفته یک منبع آمریکایی: «بن سلمان خواستار پیمانی شبیه به ناتو شده بود ولی واشنگتن به امضای چنین پیمانی –که حمله به یک متحد حمله به خود تلقی می شود- تمایل ندارد. آنچه بین دو کشور امضا می شود پیمان دفاعی نیست؛ چیزی شبیه به روابط دفاعی آمریکا و اسرائیل است. آمریکا به اسرائیل پیشرفته ترین سلاح های خود را می دهد و رزمایش مشترک هوایی و موشکی برگزار می کند»
به گفته این منبع، آمریکا با کشورهای آسیایی و ژاپن پیمان های مشابهی دارد؛ تعهد به حمایت نظامی از آنها می کند ولی در مورد مشارکت سربازان آمریکایی برای دفاع از آنها صریح نیست. اما نمایندگان کنگره ممکن است با امضای چنین پیمانی مخالفت کنند
الگوی دیگری که نیاز به تصویب کنگره ندارد، توافقی است که 13 سپتامبر با بحرین به امضا رسید. در ان توافق آمریکا متعهد به «مقابله با هرگونه تجاوز خارجی» شده ولی افزوده شده که نوع اقدام و واکنش آمریکا، با مشورت دو کشور مشخص خواهد شد
این منبع افزود که عربستان می تواند متحد بزرگ غیرناتوی آمریکا نامیده شود. این امر برای ریاض امتیازاتی دارد؛ برای مثال آمریکا به نیروهای عربستانی آموزش می دهد
نتانیاهو از امکان صلح تاریخی با عربستان استقبال کرده است ولی برای این کار نیاز به تأیید احزاب راست افراطی ائتلاف دارد و این درحالی است که این احزاب اعطای هرگونه امتیازی به فلسطینیان را رد می کنند
بن سلمان در مصاحبه اخیر خود با فاکس نیوز گفت پادشاهی روز به روز به عادی سازی روابط با اسرائیل نزدیک تر می شود. او در مورد لزوم تسهیل زندگی فلسطینیان توسط اسرائیل صحبت کرد ولی هیچ اشاره ای به تشکیل کشور فلسطین ننمود
با این وجود برخی دیپلمات ها گفتند که بن سلمان بر انجام برخی تعهدات توسط طرف اسرائیلی پافشاری می کند تا نشان دهد که فلسطینیان را رها نکرده و درها را برای راه حل دو کشور باز نگه داشته است
اقداماتی که بن سلمان انجام آن را از اسرائیل می خواهد، شامل انتقال برخی از اراضی تحت کنترل اسرائیل در کرانه باختری به تشکیلات خودگردان، محدود کردن شهرک سازی یهودیان و توقف هرگونه اقدام برای الحاق بخش هایی از کرانه باختری می شود. به گفته این دیپلمات ها ریاض همچنین قول کمک مالی به تشکیلات خودگردان داده است
محمود عباس گفته است که هرتوافقی باید حق فلسطینیان برای داشتن کشوری در مرزهای 1967 از جمله بیت المقدس شرقی را به رسمیت بشناسد و شهرک سازی اسرائیل را متوقف کند. ولی به گفته همه منابع، بعید است که توافق صلح اسرائیل و عربستان به این مسائل حساس رسیدگی کند
دست از تمرکز روی مسئله حقوق بشر بردارید
برخی از روزنامه نگاران و رسانه های جناح چپ به شکل مرتب از «ورزش شویی» در عربستان صحبت می کنند. این اصطلاح در مورد کشورها و رژیم هایی اطلاق می شود که از ورزش برای بهبود شهرت لکه دار خود استفاده می کنند. CNBC یکی از این رسانه هاست که هفته گذشته در مقاله ای نوشت «ولیعهد سعودی می گوید علیرغم انتقادات نسبت به ورزش شویی در این کشور، به کار خود ادامه می دهد»
این مقاله در مورد مصاحبه ای است که بن سلمان با فاکس نیوز انجام داده است. CNBC بر دو نقل قول در این مصاحبه متمرکز شده است «اگر قرار است ورزش شویی تولید ناخالص داخلی من را یک درصد افزایش دهد، من به این کار ادامه می دهم» و «برای من مهم نیست؛ هدف من یک و نیم درصد دیگر است. اسمش را هرچه می خواهی بگذار؛ من آن یک و نیم درصد را می خواهم»
منتقدان جناح چپ مدتهاست این ادعا را مطرح می کنند که عربستان از سرمایه گذاری های خود در دنیای ورزش به عنوان راهی برای بدست آوردن نفوذ سیاسی استفاده می کند و اعتبار و شهرت پادشاهی را که به دلیل نقض حقوق بشر مانند قتل جمال خاشقچی آسیب دیده است، بهبود می بخشد
اگر CNBC واقعا نگران استفاده از ورزش شویی به عنوان پوششی برای نقض حقوق بشر است، به انها پیشنهاد می کنم به شرکت مادر خود نگاه کنند. در فوریه 2022 دو رسانه NBC و NBC sports بازی های المپیک زمستانی را از چین پخش کردند و ده ها میلیون دلار سود بدست آوردند
آیا خبرنگاران و سردبیران CNBC از نقض حقوق بشر در چین خبر ندارند؟ آیا آنها حامی زندانی شدن، شکنجه و کشتار هزاران اویغور و سایر مسلمانان در اردوگاههای کار اجباری سین کیانگ هستند؟ آیا CNBC، NBC و NBC Sportsزمانی که در چین بودند درر مورد این جنایات گزارش تهیه کردند؟ آیا CNBC هیچوقت گفته است که دولت چین از رسانه های NBC و NBC Sports برای ورزش شویی استفاده کرده است؟
این همان چینی است که کریستوفر رای رئیس FBI درمورد آن هشدار داد و گفت «تهدید دولت چین علیه امنیت اقتصادی و آزادی های ما به سطح جدیدی رسیده، گستاخانه تر و آسیب رسان تر از همیشه شده و همه ما باید روی این تهدید تمرکز کنیم». آیا NBC روی این تهدید تمرکز کرده است؟ آیا اپل و سایر شرکت های بزرگ فناوری روی این تهدید تمرکز کرده اند یا با حضور و فعالیت خود در چین میلیاردها دلار بدست می آورند؟ کالج ها و دانشگاههای آمریکایی که صدها میلیون دلار از چین می گیرند چطور؟ هالیوود که به طور مداوم با پکن همکاری دارد چطور؟
مطمئنا کشتن یک روزنامه نگار توسط هرکشوری وحشتناک است ولی زندان، شکنجه و کشتار هزاران زن و مرد و کودک در اردوگاههای کار اجباری چین چه؟
رسانه ها با وسواس روی ورزش شویی عربستان تمرکز کرده اند ولی انها با این کار واقعیت بزرگ تری را از دست داده اند؛ پادشاهی نه تنها در حال تبدیل شدن به یکی از قدرتمندترین و تأثیرگذارترین کشورهای جهان است که در حال دور شدن از آمریکا است. بنابراین سؤال بهتری که رسانه ها می توانند بپرسند این است که ولیعهد 38 ساله عربستان چه می بیند که دیگران نمی بینند؟ آیا او ایالات متحده را در حال افول می بیند؟ آیا چین را در حال صعود می بیند؟ آیا رهبران کشورها و شرکت های جهان از این رو روز به روز بیشتر به سمت عربستان روی می آورند که این کشور بزرگترین رشد اقتصادی جهان را دارد؟
دنیا در حال تغییر است؛ قدرت در حال جابه جایی است؛ اتحادهایی جدید در حال ایجاد است و عربستان در پشت بسیاری از این تغییرات قرار دارد. وقت ان است که رسانه ها روی این تغییرات تمرکز کنند
لبخند رضایت بن سلمان، پنج سال بعد از خاشقچی
بدنبال هیاهوی جهانی به خاطر قتل جمال خاشقچی، آمریکا و دولت های غربی این قتل را به شدت محکوم کردند، فروش تسلیحات به عربستان را به حالت تعلیق درآوردند و قول دادند که عاملان آن را بازخواست کنند. شرکت ها به روابط خود با سعودی پایان دادند، قراردادها را لغو کردند و سرمایه گذاری های دولت عربستان را برگرداندند. بسیاری بر این باور بودند که مرگ خاشقچی بی پاسخ نمی ماند و در نهایت موجب می شود که غرب حمایت خود را از رهبری سعودی، مورد ارزیابی مجدد قرار دهد
چنان تغییری در پی مرگ خاشقچی در رویکرد کشورها نسبت به عربستان ایجاد شد که کنگره آمریکا سه بار رأی به پایان فروش تسلیحات به سعودی داد و بایدن متعهد شد که ریاض را به خاطر این قتل مسئول دانسته و دولت این کشور را وادار کند تا بهای جنایت خود را بپردازد
اما با گذشت پنج سال از قتل خاشقچی شاهد هستیم که آمریکا و دیگر کشورهای غربی گوی سبقت را برای جلب نظر سعودی از یکدیگر می ربایند. توان مالی عربستان در بستن قراردادهای سنگین -از جمله خرید تسلیحات- و نیز قدرت این کشور بر کنترل بازار نفت و تعیین قیمت نفت، به این کشور جایگاه مهمی در عرصه بین الملل داده است. در این میان بن سلمان پی برده است که بهترین راه برای وادار کردن غرب به تأمین خواسته های خود، برقراری روابط نزدیک با چین است
اینگونه بود که بن سلمان که روزی در جهان مورد تحقیر قرار می گرفت، برای انجام دیدار رسمی از لندن دعوت شد و در پاریس توسط مکرون مورد تقدیر قرار گرفت. از همه مهتر اینکه احتمال ارائه تضمین امنیتی توسط آمریکا به عربستان –در ازای عادی سازی رابطه با اسرائیل- افزایش یافته است
آنچه در این تحولات نگران کننده است، عدم وفاداری دولت های غربی به وعده های خود، مبنی بر پاسخگو نمودن بن سلمان به خاطر قتل خاشقچی و قتل صدها هزار یمنی است
با افزایش سرمایه گذاری عربستان در غرب و مؤسسات فرهنگی و ورزشی، پیامی که بن سلمان ارسال می کند این است که می تواند همه چیز و همه کس را با پول بخرد؛ حتی دموکراسی های ما را
شاید رهبران سیاسی غرب روزی به خود بیایند و بفهمند که هزینه تسلیم شدن به ظالمانی همچون بن سلمان بسیار سنگین است
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما