تعمیق روابط ترکیه و اسرائیل با نیم نگاهی به ایران

پس از حمله اسرائیل به کشتی ماوی مرمره در سال 2010  که به غزه در حال کمک رسانی بود و کشته شدن 10 شهروند ترکیه، روابط دیپلماتیک دو کشور قطع شد. اوباما در دوران ریاست جمهوری خود بین دو کشور میانجیگری کرد و سبب احیای روابط در سال 2016 شد اما کشته شدن حداقل 60 فلسطینی در جریان تظاهرات در نوار غزه در سال 2018 باعث شد که ترکیه سفیر خود را از تل آویو فرابخواند و سفیر اسرائیل را از آنکارا اخراج کند.

روند عادی سازی روابط دو کشور در سال جاری با سفر اسحاق هرتزوگ رئیس جمهور اسرائیل به ترکیه در ماه مارس آغاز شد. پس از آن مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه و فاتح دونمز وزیر انرژی این کشور در ماه مارس به اسرائیل سفر کردند. یایر لاپید وزیر خارجه وقت اسرائیل ماه ژوئن به ترکیه رفت و اردوغان رئیس جمهور ترکیه ماه سپتامبر در نیویورک با نخست وزیر اسرائیل دیدار نمود. بدنبال این دیدار اورنا باربیوای وزیر اقتصاد اسرائیل ماه اکتبر به ترکیه سفر کرد و بعد از آن دو کشور اقدام به تعیین سفیر در کشورهای یکدیگر کردند. سرانجام ماه اکتبر بنی گانتز وزیر دفاع اسرائیل با خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه و اردوغان دیدار کرد.

گانتز در این سفر گفت: «بیش از یک دهه هیچ روابط رسمی بین دو کشور وجود نداشت و حالا این روند در خدمت به منافع اسرائیل در حال تغییر است»

اما منافعی که گانتز از آن نام می برد چیست؟

در ابتدا با حماس و سوریه شروع می کنیم. حضور و فعالیت حماس در ترکیه همیشه یکی از موانع اصلی بر سر نزدیکی روابط ترکیه و اسرائیل بوده است. بر اساس گزارش ها گانتز در دیدار با اردوغان، رهبران حماس در ترکیه را به هماهنگی و تأمین مالی حملات تروریستی در کرانه باختری متهم کرد و از اردوغان خواست تا آنها را اخراج کند.

اتفاق جدیدی که در مورد حماس رخ داده، عادی سازی روابط این گروه با حکومت سوریه است. این اقدام از سوی برخی کارشناسان در واکنش به نزدیک شدن ترکیه به اسرائیل انجام شده است. ماه سپتامبر حماس از احیای روابط دیپلماتیک خود با دولت سوریه با میانجیگری ایران خبر داد. 9 روز قبل از سفر گانتز به ترکیه، هیأتی از حماس به دیدار بشار اسد رفت. این موضوع بحث هایی را پیرامون احتمال پیوستن حماس به محور مقاومت در همراهی با سوریه، حزب الله و حوثی ها تحت رهبری ایران و علیه اسرائیل ایجاد کرد. از زمان سفر گانتز شایعاتی در مورد اخراج رهبران حماس از ترکیه وجود داشت اما چاووش اوغلو روز سه شنبه گفت که ترکیه درخواست اسرائیل برای اخراج این افراد را رد کرده است «زیرا ما حماس را گروهی تروریستی نمی دانیم». در ماههای آینده مشخص می شود که آیا تغییری در سیاست ترکیه نسبت به حماس ایجاد شده است یا خیر؛ اگر این تغییر ایجاد شده باشد می توان انتظار همکاری دفاعی بیشتری را بین ترکیه و اسرائیل داشت.

البته برای ترکیه موضوع فلسطینیان همچنان اهمیت زیادی دارد. به گفته آکار ترکیه در تقویت همکاری و گفتگوی دوجانبه خود با اسرائیل، حل و فصل موضوع فلسطین را از یاد نمی برد.

تأثیر جنگ اوکراین بر وضعیت سوریه یکی دیگر از موضوعات مورد علاقه ترکیه و اسرائیل است. در طول جنگ سوریه، اسرائیل با انجام چند حمله، تلاش های ایران را برای تقویت حضور خود در سوریه به ویژه در مرزهای اسرائیل خنثی کرد. ولی کاهش حضور نظامی روسیه در سوریه برای تمرکز بیشتر در جنگ اوکراین، ممکن است خلأیی را ایجاد کند که توسط ایران پر شود و به تقویت نفوذ این کشور در سوریه بیانجامد.

در عین حال افزایش حمایت ایران از روسیه از جمله اعطای پهپاد به این کشور، ممکن است اسرائیل را وادار کند تا در موضع بی طرف خود در جنگ اکراین تجدیدنظر نماید. از زمان شروع جنگ، اسرائیل از انجام حمایت نظامی از اکراین خودداری کرد زیرا می ترسید که به تفاهم و هماهنگی که با روسیه در سوریه رسیده است آسیب وارد شود. دو کشور عملیات های خود را در سوریه هماهنگ می کردند تا وارد درگیری با یکدیگر نشوند. اکنون اسرائیل ممکن است وسوسه شود که در موضوع ارائه حمایت نظامی از اکراین تجدیدنظر کند.

جلوگیری از قاچاق اسلحه از ایران به حزب الله از طریق خاک سوریه نیز برای اسرائیل از اهمیت زیادی برخوردار است.  گانتز از اردوغان خواسته است که این پیام را به ایران منتقل کند «اسرائیل قاچاق سلاح از طریق سوریه به نیروهای نیابتی ایران در منطقه به ویژه حزب الله را تحمل نخواهد کرد».

در همین حال بین ترکیه و ایران تنش هایی در رابطه با سوریه و عراق ایجاد شده است. آنکارا و تهران برای افزایش نفوذ و تأمین منافع خود در کشورهای همسایه، از گروههای مخالف حمایت می کنند. نقطه عطف دیگری که در روابط دو کشور ایجاد شده، این است که اخیرا ائتلافی بین ایران و حزب کارگران کردستان ایجاد شده است.

بروز مشکلات احتمالی بین روسیه و اسرائیل و نیز افزایش نفوذ ایران در سوریه و عراق، همکاری امنیتی نزدیک بین اسرائیل و ترکیه در سوریه را ضروری می کند.

قفقاز منطقه دیگری است که می تواند علاقه دو کشور را برای برقراری روابط نزدیک تر برانگیزد. با توافق صلحی که آذربایجان و ارمنستان پس از جنگ بر سر قره باغ در سال 2020 امضا کردند، ارمنستان متعهد شد کریدورهایی برای حمل و نقل باز کند. یکی از کریدورها زنگزور است که باکو را به استانبول و اروپا را از طریق آذرباجیان و ترکیه به آسیای میانه و چین متصل می کند. اگر این اتفاق بیفتد، آذربایجان دیگر نیازی به عبور از ایران برای دسترسی به نخجوان –که از بقیه کشور جدا افتاده است- ندارد.

کریدور زنگزور در امتداد مرز ایران با ارمنستان است. ایران نگران است که با باز شدن این کریدور، آذربایجان بتواند تنها راه زمینی ایران را برای تجارت و ترانزیت به قفقاز شمالی مسدود کند. با توجه به روابط نزدیک سیاسی و همکاری های دفاعی که هر دو کشور ترکیه و اسرائیل با آذربایجان دارند، می توان دلیل نگرانی های ایران را درک کرد.

درگیری های اخیر بین آذربایجان و ارمنستان از سوی برخی ناظران تلاشی از سوی آذربایجان برای اعمال فشار بر ارمنستان جهت باز کردن این کریدور است. اتحادیه اروپا تصمیم گرفته تا چهل ناظر را در امتداد مرز ارمنستان با آذربایجان مستقر کند. ارتش ایران 17 اکتبر مانور گسترده ای در امتداد مرز خود با آذربایجان انجام داد و تلویزیون ایران اخیرا موزیک ویدئویی برای تهدید اسرائیل و آذربایجان به نابودی منتشر کرد.

در عین حال برخی گزارش ها حاکی است که آذربایجان برای سفر گانتز به ترکیه میانجیگری کرده است. گزارش های دیگر نیز می گوید که آذربایجان ممکن است سفارت خود را در اسرائیل باز کند؛ اقدامی که می تواند زنگ خطری برای ایران باشد و این احساس را در مقامات تهران برانگیزد که در مرزهای شمالی محاصره شده اند.

با این اوصاف واضح است که عادی سازی روابط ترکیه و اسرائیل برای هر دو کشور مزایای استراتژیک دارد. اگر نتانیاهو موفق به تشکیل دولت اکثریت با کمک احزاب راست افراطی شود، ممکن است ترکیه دیدارهای متقابل را متوقف کند اما در پشت صحنه روابط و دیدارهای مقامات دفاعی و اطلاعاتی دو کشور برای تأمین منافع امنیتی ادامه می یابد. اردوغان اوایل ماه نوامبر در یک مصاحبه تصریح کرد صرف نظر از اینکه چه کسی رهبری دولت بعدی را در دست بگیرد، ترکیه متعهد به بهبود روابط با اسرائیل برای تأمین منافع مشترک است.

*منبع: شورای آتلانتیک

مترجم: فاطمه رادمهر