بایدن در کارزار انتخاباتی خود برای رسیدن به ریاست جمهوری، محمد بن سلمان ولیعهد سعودی را به خاطر قتل خاشقچی شخصیتی منفور دانست. پاییز گذشته نیز شاهزاده را به دلیل سرپیچی از خواسته های نفتی آمریکا تهدید کرد که با عواقبی روبرو خواهد شد.
لیندسی گراهام سناتور جمهوری خواه، ولیعهد سعودی را شخصیتی دانست که «هرگز نمی تواند در صحنه جهانی رهبر باشد». جی موناهان رئیس تور معتبر گلف pga نیز گفت بازیکنانی که به لیگ مورد حمایت عربستان پیوسته اند، به قربانیان حملات تروریستی یازده سپتامبر خیانت کرده اند.
اما با گذشت زمان، تمام این حرف ها و تهدیدها پوچ از آب درآمده است.
بایدن سال گذشته از عربستان دیدن کرد و پس از آن نیز بارها مقامات آمریکا را برای دیدار با ولیعهد، به سعودی فرستاد. در آخرین مورد، هفته گذشته انتونی بلینکن وزیر خارجه ایالات متحده به عربستان رفت. سناتور گراهام ماه آوریل در سفر به عربستان با ولیعهد دیدار نموده و به او لبخند زد و هفته جاری آقای موناهان با اعلام همکاری بین لیگ pga و لیگ جدید گلف liv که تحت حمایت عربستان است، دنیای گلف حرفه ای را دچار شوک کرد و به پادشاهی نفوذ فوق العاده ای بر این ورزش داد.
عبدالله العوض مدیر ابتکار آزادی (یک گروه حقوق بشری) می گوید: «این تحولات نشان می دهد که پول همه جا حرف اول را می زند. بن سلمان روی چاههای نفت و پول نشسته و بنابراین می تواند تمام مخالفان سرسخت سلطنت را در واشنگتن بخرد»
بن سلمان بارها در طول 8 سال ولایتعهدی خود ضمن استفاده از سلطه این کشور بر بازارهای نفت، ثروت پادشاهی و قدرت و اهمیت کشورش در جهان اسلام و عرب، توانسته است خود را از انزوای بین المللی برهاند و تهدیدهایی که پیش روی حکومتش وجود داشته را از بین ببرد.
در این مسیر او نه تنها نقش عربستان را به عنوان یک قدرت منطقه ای با اقتصادی روبه رشد و نفوذ سیاسی افزایش داده، که از شکست های خود درس گرفته و روش های خود را برای دستیابی به اهدافش اصلاح کرده است.
تقاضای شدید نفت در سال های اخیر به پر کردن خزانه پادشاهی کمک کرده است. با کمک این پول یک باشگاه انگلیسی خریداری شده و مبلغ هنگفتی به کریستیانو رونالدو برای بازی در لیگ ملی عربستان پرداخت شده است. حالا مقامات در تلاش هستند تا ستاره های بین المللی بیشتری را به خدمت بگیرند.
اگر توافق بین دو لیگ گلف به نتیجه برسد و نهایی شود، عربستان ابزار دیگری برای تغیر وجهه بین المللی خود خواهد داشت.
در سال های اخیر سران کشورهای مختلف از ترکیه گرفته تا آمریکا –که زمانی از بن سلمان بیزاری می جستند- او را به عنوان رهبر آینده عربستان پذیرفته اند. روابط چین و سعودی تحت رهبری بن سلمان تعمیق یافته و با میانجیگری پکن، پیشرفت دیپلماتیک بین ایران و عربستان حاصل شده است.
همه اینها برای شاهزاده جوانی که پس از پادشاه شدن پدرش در سال 2015 به عنوان چهره ای تازه کار و خطرناک شناخته می شد، نشان از پیشرفتی قابل توجه دارد.
همان سال شاهزاده در یمن مداخله نظامی کرد و با فرو رفتن در باتلاق این جنگ، باعث کشته شدن غیرنظامیان بسیاری شد. در گام بعد او نخست وزیر لبنان را ربود و جامعه بین الملل را در شوک فرو برد؛ همچنین به بهانه مبارزه با فساد، صدها تاجر و ثروتمند سعودی را برای هفته ها در هتلی مجلل زندانی کرد.
جایگاه بین المللی بن سلمان، در سال 2018 و پس از کشتن جمال خاشقچی در کنسولگری عربستان در استانبول، به مخاطره افتاد. وی هرگونه اطلاع قبلی از این جنایت را رد کرد ولی سازمان اطلاعات مرکزی به این نتیجه رسید که او دستور قتل را صادر کرده است. این نقطه حضیض او بود ولی در سال های بعد ولیعهد به کمک ثروت و قدرت کشورش، توانست نفوذ خود را بازیابد.
او در ابتدای ولایتعهدی خود رقیبانش را حذف کرد و سلطه خود را بر کشور تثبیت نمود. تغییرات اجتماعی که بن سلمان انجام داد –همچون دادن اجازه رانندگی به زنان و توسعه تفریح و سرگرمی در کشوری که پیشتر وجود سینما ممنوع بود- جوانان را به طرفداری از او برانگیخت.
او می داند که فرصت زیادی برای سلطنت دارد و هرگز مجبور نیست برای انتخاب نامزد شود. بن سلمان در دوره خود با سه رئیس جمهور در آمریکا سروکار داشته و تا پایان حکومتش رئیسان جمهور زیادی در ایالات متحده می آیند و می روند.
اینکه او به سلامت ماجرای خاشقچی را پشت سر گذاشت نشان می دهد که پول پادشاهی هر گره ای را می تواند باز کند و مهم نیست دولت های غربی چقدر درباره حقوق بشر صحبت کنند؛ در نهایت منافع آنها در اولویت برنامه هایشان قرار دارد.
دینا اسفندیاری مشاور ارشد خاورمیانه در گروه بین المللی بحران درباره انتقادات کشورهای غربی از مسئله حقوق بشر در کشورهای خاورمیانه می گوید: «کشورهای عرب خلیج فارس با این انتقادات همچون شوخی برخورد می کنند. آنها از ارزش خود برای جهان غرب به عنوان شریکی با قدرت اقتصادی بالا و تولیدکننده انرژی آگاه هستند؛ بنابراین با خود می گویند که «ما می توانیم این تهدیدات توخالی را مدیریت کنیم»
ترامپ زمانی که خاشقچی کشته شد، به عنوان رئیس جمهور آمریکا سر کار بود. او قاطعانه از بن سلمان دفاع کرد و گفت که فروش سلاح به عربستان به نفع آمریکا بوده است.
گراهام سناتور کارولینای جنوبی که پس از قتل خاشقچی گفته بود بن سلمان شایستگی رهبری را ندارد، ماه آوریل سال جاری در سفری به عربستان، از ولیعهد آن کشور تمجید کرد و از عربستان به خاطر خرید جت های آمریکایی تشکر نمود.
وی در گفتگو با تلویزیون العربیه گفت: «شما 37 میلیارد دلار هوپیمای ساخت آمریکا خریدید و هواپیماهای بیشتری هم در راه است؛ بنابراین به عنوان یکی از سناتورهای ایالات متحده این حق را دارم که نگاه و رویکرد خود را نسبت به پادشاهی تغییر دهم»
این تغییر نگرش به آمریکا محدود نیست؛ اردوغان نیز که دولتش جزئیات قتل خاشقچی را برای آسیب زدن به وجهه بن سلمان فاش کرده بود، در نهایت دست از اعتراض خود به دولت سعودی برداشت. سال گذشته دادگاه ترکیه رسیدگی به پرونده قتل خاشقچی را به دستگاه قضایی عربستان منتقل کرد؛ اندکی بعد پادشاهی 5 میلیارد دلار به عنوان سپرده در بانک مرکزی ترکیه گذاشت تا به رفع مشکلات اقتصادی این کشور کمکی کرده باشد.
Pga نیز اقدام مشابهی انجام داد. آقای موناهان رئیس لیگ گلف بازان حرفه ای pga ضمن انتقاد از عربستان، از بازیکنانی که قصد پیوستن به مسابقات لیگ تازه تأسیس liv سعودی را داشتند، خواست بابت این کار عذرخواهی کنند.
کریس مورفی سناتور دموکرات در توییتر نوشت که مقامات pga به او گفته اند «سوابق حقوق بشری سعودی ها باید آنها را از داشتن سهم در یکی از ورزش های پرطرفدار و مهم آمریکایی ها محروم کند». سناتور مورفی اضافه کرد که «شاید نگرانی آنها واقعا در مورد حقوق بشر نبود»
در داخل پادشاهی این احساس رو به رشد ایجاد شده که آمریکا دیگر شریکی قابل اعتماد نیست و همین امر بر بسیاری از تصمیمات بن سلمان تأثیر گذاشته است.
بن سلمان تا به حال با سه رئیس جمهور آمریکا برخورد داشته که همگی خواهان کاهش دخالت ایالات متحده در خاورمیانه بوده اند. خطرات این تصمیم آمریکا برای عربستان سال 2019 مشخص شد، زمانی که ایران با حملات موشکی و پهپادی تأسیسات نفتی عربستان را هدف قرار داد و به طور موقت نیمی از تولید این کشور را متوقف کرد.
ترامپ از پاسخ به حملات ایران خودداری نمود و باعث شد که بن سلمان و همتایانش در امارات به این نتیجه برسند که آمریکا دیگر پشتیبان آنها نیست و انها باید خود مراقب امنیت شان باشند.
خانم اسفندیاری می گوید: «این اندیشه در ذهن بسیاری از انها حک شده که دیگر نمی توانیم روی واشنگتن برای دفاع از خود حساب کنیم و باید خودمان دست به کار شویم»
این امر منجر به برخی تغییرات در سیاست خارجی دو کشور شده و این احتمال را کاهش داده است که عربستان به درخواست های آمریکا پاسخ مثبت گوید. از این رو است که می بینیم بن سلمان از پیوستن به تحریم های غرب با هدف منزوی کردن پوتین خودداری کرده و واردات محصولات نفتی روسیه را با تخفیف افزایش داده است.
پس از دیدار بایدن با بن سلمان در عربستان در ژوئیه گذشته، دولت آمریکا پادشاهی را تحت فشار قرار داد تا تولید نفت خود را بالا نگه دارد و اینگونه به کاهش قیمت گاز در ایالات متحده پیش از انتخابات میان دوره ای در ماه نوامبر کمک کند اما ماه اکتبر پادشاهی در کنار دیگر اعضای اوپک پلاس به توافق رسید که تولید خود را با هدف حفظ قیمت ها کاهش دهد.
این اقدام، بایدن را خشمگین کرد و مقامات کاخ سفید عربستان را به زیرپا گذاشتن توافق متهم کردند اما عواقبی که بایدن وعده داده بود هرگز محقق نشد و روشن شد که روابط اقتصادی آمریکا با عربستان آنقدر حیاتی است که دولت بایدن نمی تواند آن را مختل کند.
این تصور که آمریکا در حال عقب نشینی از خاورمیانه است، بن سلمان را به سمت گسترش ورابط دیپلماتیک با چین –مهمترین شریک تجاری و بزرگترین مصرف کننده نفت عربستان- سوق داده است.
در سالهای اخیر ولیعهد، میزبان شی جین پینگ رئیس جمهور چین در نشست سران عربی-چینی در ریاض در دسامبر 2022 بود.
چند ماه بعد عربستان و ایران اعلام کردند روابط دیپلماتیک خود را مجددا از سر خواهند گرفت. این یک پیروزی بزرگ برای بن سلمان بود که با یک توافق، احتمال درگیری با دشمن اصلی خود را در منطقه کاهش داد و ریاض را به پکن نزدیک تر کرد.
مقامات سعودی گفته اند که ترجیح می دهند آمریکا را به عنوان متحد اصلی خود نگه دارند اما متعهد نبودن آمریکا به حفظ امنیت آنها، به این معنی است که آنان نیاز به ایجاد تنوع در شریکان خود دارند و آمریکا به دلیل روابط پرتنش خود با تهران در موقعیتی نبوده که بتواند بین دو کشور میانجی گری کند.
برخی از منتقدان پادشاهی، نشانه های مثبتی را در تلاش های بن سلمان برای آرام کردن منطقه می بینند.
دنیس هوراک سفیر سابقه کانادا در ریاض که سال 2018 به خاطر پست های توییتری در انتقاد از دستگیری فعالان سعودی اخراج شده بود، در مورد فعالیت های اخیر دولت سعودی گفت «بن سلمان می کوشد در منطقه نیروی سازنده تری باشد و دست از اقدامات دن کیشوت وار بردارد. به نظر می رسد که وی تغییر کرده و بالغ تر شده است».
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما