پس از آنکه ایالات متحده به قتل سه نیروی ذخیره ارتش این کشور در اردن توسط یک گروه شبه نظامی شیعه، واکنش تلافی جویانه نشان داد، ایران تلاش کرد شبه نظامیان نیابتی خود را در عراق و سوریه مهار کند.
در ابتدا این نگرانی وجود داشت که اقدامات تلافی جویانه از جانب دو طرف، منجر به تشدید درگیری در خاورمیانه شود ولی به گفته مقامات آمریکایی، از زمان حملات آمریکا به مواضع شبه نظامیان شیعه در ماه فوریه، هیچ حمله ای از سوی این گروهها به پایگاههای آمریکایی در عراق و سوریه صورت نگرفته است و تنها شاهد دو حمله کوچک در سوریه بوده ایم.
به گفته مقامات پنتاگون پیش از حملات تلافی جویانه آمریکا، تنها طی چهار ماه حداقل 170 حمله علیه نیروهای آمریکایی انجام گرفته بود.
سکوت حاکم، منعکس کننده تصمیمات دو طرف است و نشان می دهد که ایران آنگونه که گفته می شد، کنترل خود را بر شبه نظامیان از دست نداده است.
دولت بایدن به صراحت اعلام کرد که تهران مسئول عملیات نیروهای نیابتی اش است و باید پاسخگو باشد؛ اما با این وجود پس از حمله به پایگاه آمریکا در اردن، واشنگتن از حمله مستقیم به ایران خودداری کرد. ژنرال کنت مک کنزی رئیس سابق مرکز فرماندهی آمریکا می گوید: «وقتی ایالات متحده دست به اقدام تلافی جویانه زد، این سؤال مطرح شد که آیا شبه نظامیان به حملات خود ادامه می دهند یا خیر؟ اکنون می دانیم که آنها حمله نمی کنند».
آرامش حاکم همچنین نشان دهنده چرخش ایران است. تهران در ماههای اخیر به نیابتی های خود در عراق و سوریه دستور داده بود تا به پایگاههای آمریکایی در خاورمیانه حمله کنند. تهران این راهبرد را بخشی از استراتژی گسترده تر جنگ علیه اسرائیل می دانست.
ولی به گفته مقامات ایرانی و آمریکایی، با تشدید حملات نیروهای نیابتی که منجر به کشته شدن سه سرباز آمریکایی شد، رهبران ایران دیدند که خودمختاری ای که به شبه نظامیان داده اند، نتیجه عکس داده و ممکن است آنها را ناخواسته وارد جنگ کند.
سینا عضدی استاد دانشگاه جورج واشنگتن و کارشناس امنیت ملی ایران می گوید: «مقامات ایران از رویارویی مستقیم با آمریکا می ترسند؛ آنها می دانند کشته شدن دوباره نیروهای آمریکایی، به معنای جنگ است. پس باید ترمز شبه نظامیان را می کشیدند و آنها را متقاعد می کردند که جنگ با آمریکا در گام اول به تهران و بعد به کل محور مقاومت آسیب می زند».
ایران از گروههای شبه نظامی منطقه که با عنوان محور مقاومت شناخته می شوند حمایت مالی، تسلیحاتی و آموزشی می کند. این گروهها شامل حزب الله لبنان، حوثی های یمن، و شبه نظامیان عراقی همچون کتائب حزب الله و حشدشعبی، حماس و جهاد اسلامی در غزه، و شبه نظامیان سوریه می شوند. سطح کنترل ایران روی این گروهها متفاوت است؛ بیشترین نفوذ را بر حزب الله دارد، بعد از آن شبه نظامیان سوریه و عراق هستند و حوثی ها نیز مستقل ترین گروه می باشند.
تلاش ایران برای مهار این نیروها بلافاصله بعد از کشته شدن سه سرباز آمریکایی آغاز شد زیرا واشنگتن قول داده بود که به این اقدام پاسخ قاطع دهد.
ژنرال قاسم سلیمانی که توسط آمریکا ترور شد، بر شبه نظامیان شیعه در عراق و سوریه کنترل کامل داشت. شاید دلیل این امر این بود که آن زمان در دو کشور عراق و سوریه جنگ جریان داشت و شبه نظامیان زیر چتر سردار سلیمانی هم با آمریکایی ها و هم با داعش می جنگیدند. ولی با جانشینی ژنرال قاآنی جنگ ها به پایان رسیده بود و بنابراین قاآنی کار چندانی برای انجام دادن نداشت.
با وقوع جنگ غزه، قاآنی وظیفه تعیین استراتژی محور مقاومت و هماهنگی نیروهای عضو محور را در قبال اسرائیل و آمریکا عهده دار شد. به گفته دو ایرانی وابسته به سپاه، قاآنی در اواخر ژانویه چندین جلسه در تهران و بغداد با حضور استراتژیست ها، فرماندهان ارشد سپاه و فرماندهان ارشد شبه نظامی، برای ترسیم نقشه راه و جلوگیری از جنگ با آمریکا، برگزار کرد.
ژنرال قاآنی در بغداد یک جلسه طولانی با نمایندگان تمام گروههای شبه نظامی شیعه که زیر چتر مقاومت اسلامی عراق فعالیت می کنند، داشت. گروه مقاومت اسلامی عراق مسئولیت دهها حمله به پایگاه های امریکایی را بر عهده گرفته و آمریکا این گروه را مسئول کشته شدن سه آمریکایی در اردن می داند.
طبق ادعای این دو ایرانی، قاآنی در این جلسه گفت که ایران و گروههای شبه نظامی به اندازه کافی بر آمریکا فشار وارد آورده اند و به آنچه می خواستند رسیده اند. اکنون بایدن رئیس جمهور آمریکا به دلیل حمایت قاطع از اسرائیل، با انتقادات شدیدی مواجه شده و شکاف بین او و نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل افزایش یافته است. ولی اگر جنگی بین تهران و واشنگتن رخ دهد، می تواند هدف اصلی محور مقاومت را که ریشه کن کردن ایالات متحده از منطقه است، به خطر بیندازد.
در ادامه جلسه دو تن از شبه نظامیان عضو کتائب حزب الله و حرکت نجبا، به شدت در برابر درخواست قاآنی مبنی بر توقف حملات به آمریکایی ها مقاومت کردند و گفتند که جنگ با نیروهای آمریکایی بخشی از ایدئولوژی و هویت آنها است.
ولی سیاستمداران بانفوذ عراق و روحانیون بلندپایه و مراجع نجف، به تلاش ها برای متقاعد کردن شبه نظامیان به توقف حملات پیوستند. محمد شیعه سودانی نخست وزیر عراق از جمله این افراد بود؛ او به فرماندهان شبه نظامیان عراقی و ژنرال قاآنی هشدار داد ادامه حملات به نیروهای آمریکایی، می تواند مذاکرات بین بغداد و واشنگتن برای خروج نیروهای آمریکایی از کشور را پیچیده تر کند.
سرانجام فرماندهان شبه نظامی پذیرفتند و کتائب حزب الله اعلام کرد حمله به پایگاههای آمریکایی را متوقف می کند و افزود این تصمیم را مستقل از ایران گرفته است.
به این ترتیب ایران استراتژی جدیدی را در پی گرفت و از شبه نظامیان عراقی خواست حملات به پایگاههای آمریکایی در عراق از جمله در اقلیم کردستان و سفارت آمریکا در بغداد را متوقف کنند. به گفته مقامات ایران و سازمان های اطلاعاتی آمریکا، در سوریه نیز از گروههای شبه نظامی خواسته شده است تا از شدت حملات به پایگاههای آمریکایی بکاهند؛ به گونه ای که این حملات تلفات جانی در پی نداشته باشد. ولی شبه نظامیان فعال در لبنان و یمن قرار است به فعالیت های خود ادامه دهند.
به گفته یک مقام وازرت دفاع آمریکا، با فروکش کردن حملات به آمریکایی ها، ایالات متحده که قصد حمله به دست کم یکی از رهبران ارشد شبه نظامیان را داشت، از این اقدام خودداری نمود تا از ایجاد اختلال در آرامش فعلی و دامن زدن به خصومت های بیشتر جلوگیری کند.
به گفته یکی دیگر از مقامات آمریکایی، پنتاگون آماده بود تا به اهداف بیشتری از شبه نظامیان حمله کند؛ ولی فعلا تصمیم گرفته دست نگه دارد زیرا فکر می کند انجام حملات بیشتر در حال حاضر اثر معکوس داشته باشد.
به گفته یکی از استراتژیست های نظامی سپاه پاسداران: «ایران معتقد است جنگ مستقیم با آمریکا در زمانی که افکار عمومی در جهان به دلیل تلفات سنگین و رنج غیرنظامیان در غزه علیه اسرائیل شده است، به نفع اسرائیل است». وی افزود: «بیش از یک دهه است که ایران فکر می کند محبوبیتش در بین اعراب افزایش پیدا کرده است و عرب ها از اینکه می بینند رهبرانشان به اندازه کافی از فلسطینیان حمایت نمی کنند، خشمگین هستند»
سابرینا سینگ سخنگوی پنتاگون هفته گذشته گفت: «ارزیابی ما این است که ایران بدنبال درگیری گسترده تر در منطقه نیست ولی از گروههای شبه نظامی که به ما حمله می کنند، حمایت می کند»
سیاست کلی ایران این است که تازمانی که جنگ در غزه ادامه دارد، جبهه های متعددی را علیه اسرائیل از طریق نیروهای نیابتی اش بگشاید؛ لذا گرچه به شبه نظامیان دستور داده از حمله به آمریکا خودداری کنند ولی در لبنان، حزب الله تقریبا هر روز با ارتش اسرائیل اقدام به تبادل آتش می کند و حوثی های یمن نیز به حملات خود به کشتی ها در دریای سرخ ادامه می دهند تا جلوی کشتی های تجاری را از رسیدن به بنادر اسرائیل بگیرند
به گفته این دو ایرانی اگر اسرائیل به رفح –شهری در جنوب غزه که بیش از یک میلیون غیرنظامی در آن گرفتار شده اند- حمله کند، حملات حزب الله و حوثی ها تشدید خواهد شد. اسامه حمدان یکی از رهبران ارشد حماس هفته گذشته در کنفرانسی خبری در ایران گفت که «هرگونه حمله به رفح با واکنش شدید مقاومت مواجه خواهد شد»
مقامات آمریکایی اذعان دارند که در مواجهه با حوثی ها با چالش روبرو شده اند. استراتژی ایالات متحده در قبال حوثی ها این است که از انتقال سلاح از ایران جلوگیری کند، زرادخانه این گروه را از بین ببرد و در سوی مقابل برای آتش بس در غزه فشار بیاورد
کوتاه سخن اینکه گرچه تنش بین واشنگتن-تهران رو به کاهش گذاشته، ولی دیگر عوامل بی ثبات کننده منطقه همچنان فعال و غیرقابل پیش بینی باقی مانده است. ایران و اسرائیل درگیر جنگی درسایه هستند. حمله مخفی اسرائیل به دو خط اصلی لوله گاز در ایران و حمله به مجتمع های مسکونی مرتبط با ایران در دمشق از آن جمله است و ایران هنوز دست به اقدامات تلافی جویانه نزده است. بنابراین گرچه اکنون آرامش حکمفرماست ولی این ثبات پایدار نیست و هر آن شرایط می تواند تغییر کند
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما