نمایشگاه سالانه بین المللی کتاب تهران رنگ و بوی گذشته خود را ندارد. پیشتر این نمایشگاه، مهمترین رویداد فرهنگی ایران بود و میلیون ها دوستدار کتاب را از سراسر کشور به سوی خود می کشاند. البته هنوز هم ممکن است اتفاقاتی در این نمایشگاه بیفتد که باعث حضور جمع زیادی از مردم شود
این اتفاق روز جمعه گذشته رخ داد؛ زمانی که محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه پیشین ایران برای ارائه آخرین کتاب خود به نام «پایاب شکیبایی» در نمایشگاه حضور یافت
دهها بازدیده کننده اعم از مردان و زنان جوان، برای گرفتن نسخه امضا شده کتاب او –که خاطرات ظریف از دوران حضورش به عنوان دیپلمات ارشد کشور بین سال های 2013 تا 2021 است- صف کشیدند. برخی کتاب «آقای سفیر» را که حاوی خاطرات وی از زمان حضور در دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل در نیویورک است، برای امضا با خود آورده بودند
از زمان انتشار کتاب پایاب شکیبایی، این کتاب با وارد شدن به چهارمین چاپ خود، به پرفروش ترین کتاب تبدیل شده است
چنین شور وشوقی برای دیدن و امضا گرفتن از یک سیاستمدار در ایران، اتفاق نادری است؛ کشوری که سرخوردگی از سیاست آنقدر گسترده شده، که تنها 7% از ساکنان پایتخت در دور دوم انتخابات مجلس شورای اسلامی در اوایل ماه جاری رأی دادند. اما ظریف، دیپلماتی حرفه ای که هرگز منصب انتخابی نداشته و بارها گفته است که جاه طلبی سیاسی ندارد، استعداد خود را در جلب نظر مردم نشان داده است
دستاورد مهم او در وزارت خارجه، توافق هسته ای سال 2015 بود که پس از ماهها مذاکره فشرده بین ایران و پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل، بسته شد
بسیاری از ایرانیان ان توافق را مقدمه ای برای دوره جدیدی از گشایش در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی می دیدند؛ ولی توافق مدت زیادی دوام نیاورد و سال 2018 دونالد ترامپ از آن خارج شد. بدنبال آن، روحانی و ظریف توسط رهبر ایران به حاشیه رانده شدند
ولی از آن زمان تاکنون ظریف راههایی را برای ماندن در تیتر اخبار پیدا کرده است
آوریل 2021 اواخر دوره او به عنوان وزیر امور خارجه، یک مصاحبه صوتی سه ساعته به بیرون درز کرد که در آن شنیده می شد ظریف از سیاست های نظام از جمله تقویت روابط نزدیک با روسیه و نفوذ بیش از حد سپاه در ساختار قدرت انتقاد می کند. پس از افشا شدن این فایل صوتی، وی گفت که این مصاحبه بخشی از پروژه تاریخ شفاهی بوده و قصدی برای انتشار آن وجود نداشته است؛ ولی بعدها مصاحبه کننده ادعا کرد که انتشار صوت، عمدی بوده است
ظریف اندکی بعد از پایان دوران وزارتش، در دانشگاه تهران سمت گرفت ولی هیچگاه از کانون توجه ها دور نماند و هر از گاهی مصاحبه هایی با رسانه ها انجام می داد
ماه مارس در فایل صوتی دیگری که توسط ایران وایر –رسانه ضد نظام مستقر در لندن- منتشر شد، شنیده می شد که ظریف بار دیگر از سپاه و جناح های تندرو و اصلاح طلب انتقاد می کند و مدعی می شود که بارها از او خواسته شده است تا نامزد ریاست جمهوری شود. ظریف تلویحا می گوید که اگر نامزد شود پیروز خواهد شد ولی به سرعت اضافه می کند که تمایلی به انجام این کار ندارد
کتاب جدید ظریف نیز مملو از چنین خودستایی هایی است؛ از جمله اینکه یکبار هنری کیسینجر وزیر امور خارجه فقید آمریکا او را «دشمنی محترم» خطاب کرد. ظریف خود را به عنوان کسی نشان می دهد که از همه طرف –نه تنها از سوی سپاه و تندروها، بلکه حتی از سوی افرادی مانند علی شمخانی مشاور سابق امنیت ملی و نیز شخص روحانی- تحت فشار قرار گرفته و قربانی دفاع از هموطنانش شده است
کتاب پر از حکایت هایی است که وی را شخصی میهن پرست به تصویر می کشد. برای مثال او از ملاقاتی در سال 2019 با خانم لینده وزیر تجارت خارجی وقت سوئد صحبت می کند که در آن ملاقات، ظریف به امتناع استکهلم از صادرات برخی داروها به ایران به دلیل تحریم های آمریکا، اعتراض می نماید
به نوشته ظریف: وقتی خانم لینده گفت «آمریکایی ها دوستان ما هستند» حرف او را با گفتن اینکه «دوستان شما دشمن فرزندان ما هستند» قطع کردم و قبل از ترک اتاق، گفتم من دیگر حرفی با شما ندارم
شاید مهمترین فصل کتاب، به دیدگاه ظریف در مورد هواپیمای اوکراینی مربوط می شود. این هواپیما ژانویه 2020 توسط سپاه بر فراز تهران سرنگون شد و همه 176 سرنشین آن کشته شدند. مقامات ایران چند روز بعد، مسئولیت حادثه را برعهده گرفتند و این درحالی بود که در این فاصله، تلویزیون ایران بارها ادعا کرد هواپیما به دلیل نقض فنی سقوط کرده است. ظریف با ارائه گزارشی لحظه به لحظه، این ادعا را تکرار می کند که حقیقت ماجرا از او و روحانی -همچون دیگر مردم ایران- پنهان نگه داشته شده بود
وی با آگاهی کامل از نارضایتی بسیاری از ایرانیان از روابط کشورشان با مسکو، بسیاری از نقدهایی که پیشتر در این زمینه کرده بود را، در کتاب خود بار دیگر منتشر می کند
شکی نیست که ظریف توانسته است در این کتاب تصویر خوب و روشنی از خود ارائه دهد. وی پس از گذراندن بیشتر دوران بزرگسالی خود در عرصه دیپلماسی عمومی در آمریکا، به استادی در این زمینه بدل شده و حتی بعد از بازنشستگی اش، به پیشرفت در این عرصه ادامه داده است
به قول خودش، او یک ایرانی میهن پرست است که برای کشورش فداکاری های زیادی کرده است. او در مورد رابطه خاص خود با آقای خامنه ای، نوشته است که این رابطه سال 1987 زمانی که آقای خامنه ای ریاست جمهوری را برعهده داشت و در بازدید از سازمان ملل، ظریف مترجم وی در نیویوک بود، آغاز شد
آقای خامنه ای از ظریف به عنوان فرستاده مورد اعتماد خود در غرب استفاده کرد و بسیاری از ایرانیان امید داشتند که ظریف بتواند روابط تهران را با آمریکا و اروپا بازسازی کند و کشورشان را از انزوای بین المللی خارج نماید
ولی در سالهای اخیر آقای خامنه ای یک سیاست شدیدا ضدغربی را دنبال کرده و بنابراین دیگر نیازی به شخصیتی مانند ظریف ندارد. با این شرایط آیا دیپلمات همیشه خندان می تواند در صحنه سیاسی کشور در آینده همچنان حضور داشته باشد؟ ادامه حضور ظریف در انظار عمومی و این مسئله که وی تاکنون وارد سیاست های حزبی نشده، او را برای بسیاری به چهره ای مطلوب تبدیل می کند
سال 2021 جناح اصلاح طلب یک نظرسنجی انجام داد که نشان می داد ظریف نامزد مورد نظر آنها برای ریاست جمهوری است؛ ولی او از ثبت نام برای نامزدی انتخابات خودداری کرد. آیا این بدان معناست که وی علاقه ای به قدرت ندارد یا منتظر فرصت مناسب است؟ علیرغم انکارهای مکرر وی مبنی بر بی میلی اش نسبت به قدرت، تلاشی که برای جلب نظر مردم و ارائه تصویری مطلوب از خود داشته، نشان می دهد که وسوسه سیاست، دست از سر او بر نمی دارد
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما