چند هفته است که خاورمیانه در ترس رویارویی ایران و اسرائیل به سر می برد. از 31 ژوئیه که اسماعیل هنیه رئیس سیاسی حماس در تهران توسط اسرائیل ترور شد، ایران قول انتقام داده است
یکی از محاسباتی که می تواند سبب توقف ایران شود، موضع همسایگان عرب این کشور در جنگ احتمالی بین ایران و اسرائیل است
پاسخ این سؤال که اعراب در صورت بروز جنگ، در سمت ایران خواهند بود یا اسرائیل، 19 آوریل زمانی که ایران در واکنش به هدف قرار گرفتن ساختمان سفارتش در دمشق توسط اسرائیل، با 300 پرتابه به اسرائیل حمله مستقیم کرد، مشهود شد. در آن حمله ایران از حمایت و همکاری حوثی های یمن، حزب الله لبنان، شبه نظامیان عراق و حتی ارتش سوریه برخوردار بود. از سوی دیگر اسرائیل در دفاع در برابر این پرتابه ها، تنها نبود؛ بلکه آمریکا، بریتانیا، فرانسه و اردن نیز به او پیوستند و امارات و عربستان نیز اقدام به اشتراک گذاری اطلاعات با تل آویو کردند. به عبارت دیگر ایران تنها بازیگران غیردولتی را در کنار خود داشت، درحالی که برخی از کشورهای بزرگ خاورمیانه به کمک اسرائیل شتافتند
اما حمایت کشورهای عرب از اسرائیل مستقیم نبود. بدلیل ماهها حمله مداوم این رژیم به نوار غزه که به کشته شدن هزاران فلسطینی انجامیده است، بسیاری از مردم عرب از اسرائیل خشمگین هستند. کشورهای عرب که ماه آوریل به کمک اسرائیل رفتند، تمایلی به اعلام علنی این حمایت نداشتند. عربستان گزارش رسانه های اسرائیل مبنی بر همکاری ریاض و تل آویو را رد کرد و اردن تأکید نمود که صرفا برای حفاظت از حریم هوایی خود وارد عمل شده است. در مورد امارات نیز دیدیم که این کشور اولین کشوری بود که حمله اسرائیل به دمشق را محکوم کرد، کاری که عربستان و دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس –به جز بحرین- نیز انجام دادند. بنابراین بسیاری از کشورهای عربی، از اسرائیل در برابر ایران دفاع کردند ولی این حمایت بی قیدوشرط نبود
رویارویی اسرائیل و ایران در ماه آوریل، محدود بود. حمله نمایشی ایران، توسط اسرائیل و متحدانش با قدرت خنثی شد و تنها یک قربانی –یک کودک عرب اسرائیلی- برجا گذاشت. اسرائیل در واکنش 19 آوریل حمله ای جزئی به اصفهان انجام داد و به سیستم دفاع هوایی ایران آسیب زد؛ اما اگر درگیری جدی تری بین ایران و اسرائیل صورت بگیرد، نتیجه می تواند بسیار متفاوت باشد
کشورهای عرب علاقه ای به جنگ ندارند. در سالهای اخیر این کشورها تمرکز خود را روی بازسازی و توسعه اقتصادی و حل منازعات و اختلافات گذاشته اند و در این راستا پیشرفت های چشمگیری نیز داشته اند
سال 2020 با برقراری مجدد رابطه بین قطر و ریاض، شکاف بزرگی که در بین کشورهای شورای همکاری ایجاد شده بود، از بین رفت. پس از آن ترکیه –متحد قطر- به بهبودی روابط ریاض و ابوظبی کمک کرد. همان سال معاهده ابراهیم امضا شد و چهار کشور عربی امارات، بحرین، مراکش و سودان، اسرائیل را به رسمیت شناختند و اکنون سه کشور از آنها با اسرائیل روابط دیپلماتیک و نظامی قابل توجهی دارند. حتی بشار اسد به اتحادیه عرب بازگشت و اکنون روابط خوبی با امارات دارد. مصر اوایل سال جاری روابط خود را با ترکیه از سر گرفت و درحال حاضر به طور منظم با ایران در تماس است (گرچه دو کشور هنوز روابط کامل ندارند). سال 2023 ایران و عربستان با میانجیگری چین روابط دیپلماتیک خود را از سرگرفتند و به مناقشه بزرگی که سال 2016 آغاز شد و روابط تهران را با چند کشور عرب خلیج فارس کاهش داد، پایان دادند. از آن زمان ایران روابط خود را با همه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به جز بحرین –که آن هم برای تجدید روابط ابراز علاقه کرده- احیا کرده است
به طور خلاصه کشورهای عرب تلاش کرده اند تا روابط خود را با یکدیگر بهبود بخشیده و از تنش بین خود و سایر کشورهای منطقه بکاهند. در چند ماه گذشته آنها اسرائیل و آمریکا را نیز برای برقراری آتش بس در غزه و خودداری از رویارویی گسترده تر با ایران، تحت فشار گذاشته اند. این پیامی بود که ایمن صفدی وزیر امور خارجه اردن در دیدار 4 اوت خود از تهران، ارسال کرد. صفدی گفت: «ما می خواهیم منطقه ما در امنیت، صلح و ثبات باشد و می خواهیم تنش ها پایان گیرد». او تأکید کرد که «ما میدان نبرد ایران و اسرائیل نخواهیم بود». عربستان، امارات و دیگر کشورهای عرب نیز پیام های مشابهی مبنی بر کاهش تنش صادر کرده اند
اما نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد این است که روابط نظامی کشورهای عرب و آمریکا درهم تنیده و نزدیک است. این امر از آن جهت مهم است که اگر جنگی بین ایران و اسرائیل درگیرد، ناگزیر پای آمریکا نیز به مناقشه کشیده خواهد شد. ایالات متحده تعداد نیروهای خود را در خاورمیانه به چهل هزار نفر رسانده و تعهدات امنیتی زیادی در مقابل اسرائیل دارد. پایگاه های آمریکا علاوه بر شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس، در عراق، سوریه، اردن، اسرائیل، ترکیه و جیبوتی نیز برقرار است. عملیات ایالات متحده در خاورمیانه، تحت مدیریت فرماندهی مرکزی آمریکا است که از سال 2021 اسرائیل و کشورهای عربی را زیر پوشش داشته و زمینه همکاری بین اسرائیل و اعراب را فراهم کرده است. اما آنچه سبب پیوند آمریکا و اسرائیل و اعراب می شود، صرفا مسائل دفاعی و نظامی نیست؛ بلکه این کشورها قراردادهای دیپلماتیک و تجاری گسترده ای باهم دارند و همین امر آنها را به یکدیگر نزدیک کرده است. از جمله این قراردادها اتحادیه I2U2 با شرکت چهار کشور آمریکا، هند، امارات و اسرائیل و با هدف تعمیق روابط فنی و بخش خصوصی است و نیز کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه- اروپا که هند و اروپا را از طریق امارات و عربستان به هم متصل می کند
از سوی دیگر هر حرکتی که از سوی ایران یا شبه نظامیان متحدش در قبال اسرائیل صورت گیرد، ممکن است نتیجه معکوس داشته باشد و نه تنها همراهی و همدلی اعراب را با ایران برنینگیزد، که به خصومت بیشتر آنها بینجامد. افکار عمومی در کشورهای عرب با اکثریت سنی، لزوما با ایران شیعه همدل نیستند؛ ولی جدای از مسئله دینی، عوامل دیگری نیز نقش ایفا می کنند. برای مثال در لبنان حزب الله به دلیل موضع ضد اسرائیلی اش، در بین غیرشیعیان نیز از حمایت هایی برخوردار است ولی از آنجا که کشور با مشکلات اقتصادی بسیاری دست به گریبان است، اگر حزب الله لبنان را وارد جنگی بزرگ کند، ممکن است با واکنش منفی مردم مواجه شود. در عراق محمد سودانی از حمایت احزاب سیاسی و شبه نظامیان مورد حمایت تهران برخوردار است؛ ولی او در برخی موارد راه سلف خود مصطفی کاظمی را ادامه می دهد و می کوشد تا حکومت کشور را از زیر کنترل تهران خارج نموده و با کشورهای عرب همچون مصر، اردن و عربستان روابط گسترده تری برقرار کند. ماه آوریل سودانی در موضعی بسیار مشابه با رهبران شورای همکاری خلیج فارس، گفت که «منطقه نمی تواند تنش بین ایران و اسرائیل را تحمل کند». او 13 اوت با آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا صحبت کرد و بر «اهمیت جلوگیری از تشدید تنش» تأکید نمود. حتی سوریه که از متحدین ایران به شمار می رود ،درحال بررسی افزایش روابط و پیوندهای خود با اتحادیه عرب –به ویژه امارات- است. در همین راستا دمشق در اقدام پیشین خود در به رسمیت شناختن حوثی ها، بازنگری نمود و سال گذشته دیپلمات های این گروه را از کشور اخراج کرد. حوثی ها از مهمترین متحدان ایران هستند و می توانند از موقعیت استراتژیکی که دارند، برای ایجاد اختلال در تجارت در دریای سرخ و از سرگیری حملات به سعودی استفاده کنند؛ ولی آنها نیز به گفتگوهای منظم خود با ریاض ادامه می دهند وممکن است دیگر تمایلی به ازسرگیری جنگ با عربستان نداشته باشند
کوتاه سخن اینکه در صورت وقوع جنگی گسترده، ایران خود را در محاصره کشورهای عربی خواهد دید؛ کشورهایی که میزبان پایگاه های آمریکا هستند و دلایل زیادی برای عدم تمایل به درگیری دارند. بنابراین ایران علیرغم برخوداری از کمک شبه نظامیان نیابتی، نمی تواند امید به موفقیت و پیروزی داشته باشد
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما