روز 20 ژوئن عبدالفتاح سیسی رئیس جمهور مصر اعلام کرد در صورتی که نیروهای حامی دولت وفاق لیبی درصدد بازپس گیری شهر استراتژیک سرت برآیند، برای مقابله با آنها دخالت نظامی خواهد کرد. علیرغم اینکه سیسی این تهدید خود را هنوز عملی نکرده، اما حمایت یکی از قدرتمندترین نهادهای کشور را بدست آورده است.
دو روز بعد از اعلام سیسی، مهمترین سازمان های رسمی مذهبی در مصر، بر تصمیم دولت مهر تأیید زدند. الازهر یکی از معتبرترین سازمان های مذهبی در میان اهل سنت جهان، اعلامیه ای منتشر کرد و در آن از موضع سیاسی سیسی در قبال لیبی اعلام حمایت نمود. دارالافتاء مصر یک قدم فراتر رفت و ضمن اینکه از مصری ها خواست از تصمیم سیسی حمایت کنند، هر موضع مخالفی را حرام دانست. دارالافتاء در توئیتر، به 32 هزار دنبال کننده خود گفت که مصری ها در قبال رهبرانشان وظیفه شرعی دارند و باید از آنان اطاعت کرده و حمایت کنند، در غیر اینصورت شایستگی تعلق به این آب و خاک را ندارند.
در شش سالی که از به قدرت رسیدن سیسی گذشته است، سازمان ها و شخصیت های عالی رتبه مذهبی، بیش از همیشه درگیر نزاع ها و مسائل مربوط به موضوعات غیر دینی شده اند. سیسی قدرت را در پی کودتای ژوئیه 2013 علیه محمد مرسی بدست آورد. مرسی نخستین رئیس جمهور مصر بود که در یک پروسه دموکراتیک و از طریق انتخابات آزاد بر سر کار آمد و حزب متبوعش شاخه ای از اخوان المسلمین بود.
گرچه مرام نامه سیاسی سیسی، ضد اسلام بود و اعتقاد داشت که دین و سیاست باید از هم جدا باشد؛ اما از زمانی که به کرسی ریاست جمهوری رسید، از مذهب استفاده ابزاری کرد تا برنامه ها و اهداف سیاسی خود را پیش ببرد و سیاست های سرکوبگرانه و پوپولیستی اش را توجیه کند.
دین مؤلفه ای مهم در زندگی روزمره مصری هاست و این دولت است که حوزه مذهب را در کنترل دارد. سه سازمان مهم مذهبی در مصر، الازهر، دارالافتاء و وزارت اوقاف، توسط دولت، اداره و تنظیم و نظارت می شوند. سیسی به عنوان رئیس جمهور، قدرت منصوب کردن شیخ ها و امامان، تعیین بودجه سازمان های مذهبی، و نظارت بر فعالیت های آنان را دارد.
گرچه دارالافتاء از زمان تأسیسش در سال 1895 تاکنون، از رژیم های سیاسی مصر و رهبران کشور –به جز برخی موارد استثنایی- حمایت کرده است؛ اما در زمان حکومت سیسی، پیکره این نهاد به ابزاری تبلیغی بدل شده که برای تأیید اهداف و برنامه های سیاسی رهبران کشور مورد استفاده قرار می گیرد. در شش سال گذشته دارالافتاء بیانیه ها و فتواهای پرشماری در حمایت یا مشروعیت بخشی به سیاست های داخلی و خارجی سیسی صادر کرده است. برخلاف تصور بسیاری که این فتواها و بیانیه ها را در موضوعات مذهبی می دانند، حدود 81 مورد از 224 بیانیه ای که امسال داده شده، مربوط به موضوعات سیاسی همچون حمایت از رویه دولت در مبارزه با کووید 19، تحسین ارتش مصر در جنگ با گروههای تندرو در صحرای سینا و حمله به اسلام گراها و ترکیه بوده است.
این حجم از حمایت از مقامات حکومتی توسط شیوخ و امامان دارالافتاء، پیش از این سابقه نداشته است. مفتی اعظم سابق مصر «شیخ علی قمّه» و نیز مفتی فعلی «شیخ شوقی علّام» از حامیان صریح سیاست های رئیس جمهور به ویژه کمپین او علیه اخوان المسلمین هستند. در هفتمین سالگرد کودتای ژوئیه 2013 شیخ علام به اخوان المسلمین حمله کرد و سیسی را برای خلاص شدن از شر آنها ستود؛ او در این سخنان کودتا را همچون معجزه نبوی دانست. شیخ قمّه هم از اخوان به شدت انتقاد کرد و از استدلالات مذهبی برای توجیه سرکوب این گروه استفاده نمود.
در ویدئویی که اوایل آگوست 2013 منتشر شد، شیخ قمّه به حاضران که نیروهای ارتش و پلیس مصر بودند و در میان آنها سیسی هم -که آن زمان وزیر دفاع بود- حضور داشت، گفت که آنها باید پاسخ اخوان را بدون رحم و شفقت دهند «به قلبشان شلیک کنید...خوشا به حال کسانی که آنان را می کشند و کسانی که بدست آنها کشته می شوند...ما باید مصر را از تفاله های اخوان پاک کنیم...آنها مایه شرمساری ما هستند...آنها متعفن هستند؛ خداوند آنان را اینگونه خلق کرده است...آنها منافق و تفرقه افکن هستند». چند روز بعد در 14 آگوست 2013 ارتش و پلیس مصر با بی رحمی، حدود 800 هوادار مرسی را در روز روشن قتل عام کردند.
مطمئنا وجود سازمان های مذهبی و روحانیونی که رژیم های استبدادی را تأیید و یاری می کنند، در خاورمیانه پدیده نادری نیست. در طول تاریخ و در بین ادیان مختلف، رهبران مستبد از دین برای اهداف سیاسی خود استفاده می کردند. از جنگ های صلیبی گرفته تا توسعه امپراتوری اسلام، نهادهای مذهبی حملات و تصرفات و در اختیار گرفتن قدرت توسط شخصیت های سیاسی و نظامی را، با استناد به دین توجیه می کردند. حتی در کشورهای دموکرات، رهبران، برای بسیج و تهییج مردم، بر احساست مذهبی آنان سوار می شوند. (نگاه کنید که ترامپ چگونه بیرون از کلیسای سنت جان واشنگتن، با بدست گرفتن انجیل، درحالیکه از لزوم پاسخ شدید به اعتراضات ضد نژادپرستی سخن می گفت، تلاش کرد هواداران مسیحی اوانجلیک خود را تهییج کند.)
اما در مصر، سیسی به شکلی بی سابقه از نهادها و سازمان های مذهبی برای توجیه سیاست های سرکوبگرایانه خود در کشور استفاده می کند. اگر حمایت دوجانبه دولت و نهادهای مذهبی به همین شکل ادامه یابد، تصویر و تأثیر و اعتبار این نهادهاست که برای دهه ها خدشه دار خواهد شد.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما