آمادگی کشورهای خلیج فارس برای زندگی پس از نفت

گرایش جهان به سمت استفاده از انرژی های تجدیدپذیر، می تواند ناقوس مرگ اقتصاد کشورهای حاشیه خلیج فارس باشد. در این منطقه ذخایر سوخت فسیلی منبع ثروت کشورها است اما کشورهای خلیج فارس با درک تغییر اجتناب ناپذیر منابع انرژی جهان از سوخت های فسیلی به انرژی های تجدیدپذیر، خود را برای این امر آماده می کنند

کشورهای عربستان، امارات و قطر درحال ساخت بزرگترین نیروگاههای انرژی تجدیدپذیر جهان هستند و می کوشند استفاده از سوخت های فسیلی را در داخل به حداقل برسانند

قطر در آستانه جام جهانی فوتبال 2022، یک نیروگاه خورشیدی ساخت که 10% از نیاز انرژی این کشور را تأمین می کند. عربستان هم در حال ساخت شهری است به نام نئوم که تنها از انرژی های تجدیدپذیر استفاده می کند. امارات که میزبان کنفرانس اقلیمی سازمان ملل در سال جاری است، درحال ساخت نیروگاهی است که به عنوان بزرگترین نیروگاه خورشیدی تک سایتی جهان معرفی می شود

پروژه هایی از این قبیل به عربستان کمک می کند تا به هدف تولید 50% برق خود از انرژی های تجدیدپذیر تا سال 2030 برسد. هدف امارات نیز تولید 44% برق خود تا سال 2050 با استفاده از انرژی های تجدیدپذیر است

ولی فعلا امارات، عربستان و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس (بحرین، کویت، قطر و عمان) در بین 15 کشوری هستند که بیشترین گازهای گلخانه ای را تولید می کنند. در صدر این فهرست قطر با تولید 35.59 تن گاز دی الکسید کربن به ازای هر نفر در سال 2021 قرار دارد. در مقام مقایسه میزان تولید گاز دی اکسید کربن در آلمان به ازای هر نفر تنها 8.09 تن است

پایین آمدن در این فهرست نیاز به حرکت جدی از سوی دولت ها دارد. محمد سیعدی دانشیار مرکز توسعه پایدار دانشگاه قطر می گوید کشورهای منطقه به سرعت درحال حرکت برای تحقق اهداف بلندپروازانه خود هستند

اما سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر صرفا به خاطر نگرانی از مشکلات زیست محیطی نیست. به گفته سعیدی یکی از محرک های اصلی دولت ها، کم شدن نیاز داخلی به سوخت فسیلی و در نتیجه افزایش صادرات این سوخت ها و به حداکثر رساندن سود است

سال 2020 عربستان چهارمین مصرف کننده بزرگ نفت در جهان و ششمین مصرف کننده بزرگ گاز بود و همین موجب شد که از میزان ذخایر نفت و گاز برای صادرات به شدت کاسته شود

با افزایش دما و تشدید تغییرات اقلیمی در پی افزایش سوزاندن سوخت های فسیلی، پیش بینی می شود که تا سال 2040 تقاضا برای نفت افزایش یابد. پس از آن با کاهش تقاضا، ذخایر نفت باقی مانده، به یک دارایی بی مشتری تبدیل خواهد شد. تولیدکنندگان نفت آینده را می بینند؛ لذا نمی خواهند فرصت را برای کسب سود از دست بدهند

سعیدی می گوید یکی دیگر از انگیزه های مهم برای استفاده از انرژی های تجدیدپذیر، جذب سرمایه گذاری خارجی و در نتیجه حفظ جایگاه کشور در عرصه بین المللی است

جان تروبی استاد حقوق دانشگاه نیوکاسل نیز تأیید می کند که گذار به سوی اقتصاد مبتنی بر انرژی های تجدیدپذیر، برای سرمایه گذاران خارجی جذاب است

تهدید تغییرات اقلیمی

گرچه ادامه صادرات نفت خزانه کشورهای منطقه را پر می کند ولی می تواند تهدیدی برای موجودیت این کشورها نیز باشد. وقتی سایر کشورهایی که خریدار سوخت های فسیلی کشورهای خلیج فارس هستند، به سوزاندن این سوخت ها ادامه دهند، دمای جهان به روند افزایشی خود ادامه خواهد داد و خلیج فارس یکی از جاهایی است که بیشترین تأثیر را از افزایش دما و تغییرات اقلیمی خواهد دید

افزایش 1.5 درجه ای دمای جهان تا سال 2050 به معنای افزایش 4 درجه ای دمای خلیج فارس خواهد بود. ما هم اکنون نیز شاهد امواج گرمای بیش از 50 درجه در منطقه هستیم؛ به طوری که دما در این منطقه بسیار بالاتر از بقیه نقاط جهان است

برخی پیش بینی می کنند که بر اثر تغییرات اقلیمی، میانگین حداکثر دمای تابستان در بییشتر مناطق خلیج فارس، از حد بقا بالاتر خواهد رفت. با افزایش دما همچنین طوفان های گردوغبار بیشتر خواهد شد و مناطق کم ارتفاع تحت تأثیر افزایش سطح دریا قرار خواهند گرفت

به گفته تروبی: «کشورهای خلیج فارس در یک تضاد قرار دارند: از یک طرف به درامدهای نفتی وابسته هستند و از طرف دیگر بیشترین تهدید ناشی از تغییرات اقلیمی متوجه این کشورهاست»

قمار جذب کربن

یکی از برنامه هایی که کشورهای خلیج فارس روی آن تمرکز کرده اند، استفاده از فناوری جذب و ذخیره گازهای گلخانه ای در زیرزمین است. تولیدکنندگان نفت مدتهاست که چشم امید خود را به این فناوری دوخته اند زیرا موفقیت این برنامه می تواند به معنای ادامه استفاده از سوخت های فسیلی، بدون تأثیرگذاری بر تغییرات اقلیمی باشد

اما فعالان محیط زیست معتقدند این فناوری موفق نخواهد بود. تاکنون کمتر از 0.1% از گازهای گلخانه ای با استفاده از این فناوری جذب زمین شده است. با این وجود قرار است این فناوری در اجلاس سالانه تغییرات اقلیمی سازمان ملل که در امارات برگزار می شود، مورد بحث قرار گیرد و به عنوان یکی از اقدامات مؤثر برای محدود کردن گرمایش زمین به 1.5 درجه مطرح شود. سلطان جابر رئیس این کنفرانس در یک سخنرانی خواستار تمرکز بیشتر بر ظرفیت فناوری جذب و ذخیره کربن شد ولی اتحادیه اروپا و سایر کشورها با این نظر مخالف هستند و معتقدند تمرکز باید روی حذف تدریجی سوخت های فسیلی قرار گیرد، نه فناوری جذب کربن

هدف منطقه خلیج فارس تنوع بخشیدن به اقتصاد است

با هشدار صندوق بین المللی پول مبنی بر اینکه کاهش تقاضا برای نفت ممکن است خزانه کشورهای منطقه را ظرف 15 سال خالی کند، اقداماتی از سوی این کشورها برای تنوع بخشیدن به اقتصاد و یافتن راههای جاگزین برای کسب درآمد صورت گرفته است

عربستان روی تولید هیدروژن سبز و تولید کالاهایی همچون آلومینیوم با استفاده از انرژی های تجدیدپذیر، با امارات رقابت می کند. همچنین شروع به استفاده از هیدروکربن در تولید پلاستیک و مواد پتروشیمی کرده است

صادرات انرژی خورشیدی یکی دیگر از فرصت های بزرگ اقتصادی پیش روی کشورهای خلیج فارس است. در این کشورها هر متر مربع زمین مجهز به پنل های خورشیدی، می تواند سالانه به اندازه 1.1 بشکه نفت انرژی تولید کند

کشورهای خلیج فارس در حال تقلید از تنوع سازی اقتصادی دبی هستند. در این امارت سوخت های فسیلی تنها سهمی 5 درصدی در اقتصاد دارد و گردشگری، سرمایه گذاران و مهاجران ثروتمند، مهمترین منابع درامدی دبی هستند

عمان یکی از جاه طلبانه ترین کشورها در کاهش اتکا به سوخت های فسیلی است. نفت 39% از تولید ناخالص داخلی عمان را در سال 2017 تشکیل می داد ولی این کشور در نظر دارد با تمرکز بر گردشگری و تولید، سهم نفت را تا سال 2040 به 8.4% کاهش دهد

منبع: دویچه وله

مترجم: فاطمه رادمهر