حمله روسیه به اکراین سبب به وجود آمدن یک همپوشانی عجیب بین ایران و اسرائیل شده است. اکنون این دو دشمنِ سرسخت، با دو چالش مشترک روبرو هستند: اولین مورد این است که چگونه می‌توانند روابط خود را با مسکو مدیریت کنند. مدیریت این رابطه با توجه به مشارکت نزدیک تهران و مسکو در سوریه و شوق تندروهای ایرانی از اینکه یکی از شریکان اروپایی آمریکا یعنی اکراین زیر آتش است، برای ایران ساده‌تر از اسرائیل می‌باشد. در مقابل نفتالی بنت نخست‌وزیر اسرائیل تلاش می‌کند بین روسیه و اکراین میانجی شود و در عین حال باید مراقب باشد که مانع از اقدامات دیپلماتیک بایدن نشود.
دومین چالش مشترک دو کشور این است که چگونه به اقدام مسکو برای مشروط کردن حمایت خود از مذاکرات هسته‌ای، پاسخ دهند. اسرائیل و ایران دلایل خوبی برای ترس از پیامدهای شکست مذاکرات دارند.
تندروها در ایران و اسرائیل ممکن است فروپاشی برجام را جشن بگیرند اما بدون وجود توافق و در پی بیانیه رهبر انقلاب در 10 مارس مبنی بر اینکه «حضور و اقدامات ما در منطقه، به ما عمق استراتژیک و قدرت ملی بیشتری می‌دهد»؛ این چشم‌انداز وجود دارد که بین اسرائیل و ایران رویارویی نظامی صورت گرفته و به سرعت به یک درگیری گسترده در منطقه تبدیل شود. بنابراین رسیدن به راه‌حلی دیپلماتیک که جلوی جنگ را گرفته و مذاکرات وین را از شکست نجات دهد، بیشتر از همه منافع دو کشور را تأمین می‌کند. اگر در بحران اکراین بتوان یک دیپلماسی موفقی در پیش گرفت، احتمال اینکه روسیه از تلاش خود برای متوقف یا پیچیده‌تر کردن مذاکرات وین دست بکشد، بیشتر است و این تحولی است که ابراهیم رئیسی نیز از ان استقبال می‌کند؛ به‌ویژه که او با تندروهایی که از جنگ اکراین مسرور شدند، همسو نبوده است. ادعای وزیر خارجه روسیه در روز 15 مارس مبنی بر اینکه «مذاکرات به مسیر خود بازگشته است» نور امیدی نه تنها بر به نتیجه رسیدن مذاکرات که حتی بر پایان جنگ اکراین تاباند.
اواخر دسامبر 2021 نخست‌وزیر اسرائیل گفت: ما یک توافق خوب می‌خواهیم اما با روندی که مذاکرات در جریان است، انتظار نمی‌رود این اتفاق رخ دهد و توافقی با پارامترهای مورد نظر ما بدست آید. ولی برخلاف دولت قبلی اسرائیل که مستقیما با آمریکا مخالفت می‌کرد و تصمیمات آن کشور را به چالش می‌کشید، بنت رویکرد آرامی را اتخاذ کرد.
وخیم شدن اوضاع در اکراین، دولت بنت را در وضعیت دشواری قرار داد. لاپید وزیر خارجه اسرائیل، حمله روسیه را نقض جدی نظم بین‌الملل دانست؛ اما یائیر نتانیاهو پسر نخست‌وزیر سابق به سرعت توئیت زد که «لاپید نماینده اکثریت شهروندان اسرائیل نیست». پس از آن بنت بدون اینکه هیچ اشاره‌ای به روسیه کند، اعلام کرد که «ما برای صلح و آرامش در اکراین دعا می‌کنیم»
5 مارس بنت با پوتین در مسکو دیدار کرد و بعد از آن پیشنهاد داد که برای ایفای نقش میانجی آماده است. اما همان روز لاوروف وزیر خارجه روسیه از این گفت که کشورش خواهان تضمین کتبی است مبنی بر اینکه تحریم‌های اعمال شده توسط آمریکا، به حق روسیه برای همکاری تجاری، اقتصادی، سرمایه‌گذاری آزاد و کامل و همکاری‌های فنی-نظامی با ایران لطمه نمی‌زند. به این ترتیب درحالی که بلینکن وزیر خارجه آمریکا اصرار داشت تحریم‌های روسیه ربطی به توافق هسته‌ای با ایران ندارد، لاوروف عملا این دو را به هم مرتبط کرد و به تهران انگیزه داد تا خواسته‌های خود را سخت‌تر کرده یا از مذاکرات خارج شود.
چند روز بعد در یک تماس تلفنی، بنت به زلنسکی رئیس جمهور اکراین گفت که پیشنهادات پوتین را برای پایان دادن به درگیری بپذیرد؛ اما زلنسکی حاضر به پذیرش این پیشنهاد نشد. گزارش‌های ضد و نقیضی که در مورد این ماجرا منتشر شد، مقامات اکراینی را بر آن داشت که فشار بنت بر زلنسکی را انکار کنند. جزئیات این رویداد هرچه که باشد، بنت مصمم است روابط خوب خود را با مسکو و واشنگتن حفظ کند و در این میان شروطی که روسیه در مذاکرات وین مطرح کرده است، به بنت انگیزه بیشتری برای تعامل و گفتگو با پوتین و لاوروف داده است.
از ان سو گرچه شگفت‌آور نیست که مقامات ایران آمریکا را مقصرِ ایجاد وقفه در مذاکرات دانسته‌اند، اما به نظر می‌رسد که از اظهارات لاوروف غافلگیر شدند. ایران به دو دلیل خواهان توافق است: نخست اینکه کل اقتصاد ایران به فروش نفت و گاز متکی است. گرچه ایران با فروش نفت به چین، آثار تحریم‌های آمریکا را کاهش داده است، اما ابراهیم رئیسی وعده حل مشکلات شدید اقتصادی ایران را داده و برای کسب مشروعیت، بدنبال تحقق این وعده خود است. اگر برجام احیا نشود، تحریم‌ها باقی می‌‌ماند و بنابراین عمل به این وعده سخت‌تر می‌شود. دلیل دوم این است که با شکست مذاکرات وین، چشم‌انداز رویارویی نظامی ایران و آمریکا افزایش می‌یابد لذا رسیدن به نوعی مصالحه گزینه بهتری از عواقب سیاه شکست در مذاکرات است.
با توجه به همین ملاحظات، می‌شد دوگانگی را در واکنش اولیه ایران به اظهارات لاوروف دید. سخنگوی وزارت خارجه از این گفت که نقش مسکو تاکنون سازنده بوده و همکاری صلح‌آمیز هسته‌ای نباید تحت تأثیر تحریم‌ها باشد. از ان سو وزیر خارجه ایران تأکید کرد که ایران اجازه نمی‌دهد هیچ عنصر خارجی، منافع ملی کشور را تضعیف کند.
سه روز پس از بیانیه لاوروف، رئیسی در سخنانی با محوریت مشکلات اقتصادی و ضرورت رفع تحریم‌ها اعلام کرد «برخی ما را متهم می‌کنند که به شرق نگاه تک بعدی داریم. این درست نیست؛ دولت به دنبال توسعه روابط با همه کشورها و ایجاد تعادل در سیاست خارجی کشور است». علی مطهری نماینده سابق مجلس در توئیتی این موضع را یک قدم جلوتر برد و گفت: «ایران باید تهاجم روسیه به اکراین را محکوم کند تا استقلال خود را نشان دهد. در حال حاضر صدا و سیمای جمهوری اسلامی مانند یکی از مستعمرات روسیه خبر جنگ را منتشر می‌کند. جدایی گرجستان، آذربایجان و ارمنستان از ایران توسط روسیه و حمایت شوروی از صدام را همیشه به یاد داشته باشیم».
در ادامه یک روزنامه تندرو در ایران، زلنسکی را ابزار دست مافیای غرب به ویژه آمریکایی‌ها دانست و او را به خاطر تکیه بر صهیونیست‌ها علیرغم آنکه اسرائیل از دادن رأی مثبت به قطعنامه سازمان ملل علیه حمله روسیه به اکراین خودداری کرد، مورد تمسخر قرار داد. هدف مقاله تأکید بر این نکته بود که اگر رئیس جمهور یهودی اکراین به راحتی توسط اسرائیل یا آمریکا مورد خیانت قرار نمی‌گرفت، این وضع را نداشت؛ لذا ایران دلایل زیادی برای مقاومت در برابر امضای توافق با آمریکا دارد.
رهبر ایران نیز در آخرین سخنرانی‌های خود، به این تحولات واکنش نشان داد. او نه تنها استدلال کرد که آمریکا بحران اکراین را به وجود آورده است، که مصالحه با آمریکا را محکوم کرد. این سخنان، هشدار آقای خامنه‌ای به تیم مذاکره کننده و رد هرگونه سازش با آمریکا تعبیر شد.
اما اظهارات لاوروف در 15 مارس مبنی بر اینکه روسیه ضمانت‌های کتبی را دریافت کرده و توافق امکان‌پذیر است، نشان می‌دهد که ایران، رسیدن به توافق و مصالحه را بهترین گزینه پیش روی خود دانسته و تسلیم کارشکنی‌ها نشده است. درواقع اسرائیل و ایران هر دو تلاش کرده‌اند تا ارتباط خود با روسیه را به نحوی مدیریت کنند که به روابط منطقه‌ای و جهانی‌شان آسیبی وارد نشود. امیرعبداللهیان در دیدار با همتای روس خود تأکید کرد که همکاری روسیه و ایران ادامه و گسترش خواهد یافت. رهبران اسرائیل نیز همچنان متمایل به فشار برای اتش‌بس در اکراین و نوعی مصالحه هستند.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما