رهبر ایران بر سر دوراهی

اگر فردی آنقدر عمر کند که دهه هشتاد و نود زندگی خود را ببیند، معمولا ترجیح می دهد این دهه های پایانی را در آرامش و آسایش به سر برد؛ ولی این مسئله در مورد رهبر 85 ساله ایران صدق نمی کند. سالهای پایانی عمر آقای خامنه ای با چالش هایی سخت همراه شده است: شکست های منطقه ای، خیزش های داخلی، جنگ احتمالی با اسرائیل و تصمیم برای دستیابی به سلاح هسته ای؛ تصمیمی که اگر گرفته شود، پیامدهای مهمی برای ایران و میراث سیاسی رهبر دارد

در 100 روز گذشته آقای خامنه ای خسارات زیادی را متحمل شده است؛ اسرائیل ضربات سختی را به محور مقاومت وارد کرده، رهبران حماس –هنیه و سنوار- را ترور نموده و مهمترین متحد خامنه ای –حسن نصرالله رهبر حزب الله- را کشته است. 16 اکتبر آمریکا از بمب افکن های رادارگریز ب2 –هواپیماهای جنگی 2 میلیارد دلاری که قادر به حمل بمب های 30000 پوندی سنگرشکن هستند- برای انهدام انبارهای تسلیحاتی حوثی ها در یمن استفاده کرد. این اقدام ضمن اینکه ضربه دیگری به نیروهای نیابتی ایران بود، این پیام را به ایران فرستاد که سایت های هسته ای زیرزمینی اش در دسترس هستند

در عرصه داخلی نیز دستگاه حاکمه ایران با ضرباتی مواجه شد؛ ترور قاسم سلیمانی در ژانویه 2020 و کشته شدن محسن فخری زاده دانشمند هسته ای در اواخر همان سال، آسیب پذیری نظام جمهوری اسلامی را نشان داد. وقتی ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران ماه می در سقوط بالگرد جان باخت، بسیاری از ایرانیان به خرابکاری داخلی یا خارجی مشکوک شدند. سالها سوء مدیریت، فساد و سرکوب، به بی اعتمادی و مخالفت گسترده مردم دامن زده است. خیزش زن، زندگی، آزادی در سال های 2022 و 2023 بیش از 20000 بازداشتی در پی داشت. از سوی دیگر ایران جزء تحریم شده ترین کشورهای جهان است و این درحالی است که دولت بایدن در اجرای تحریم ها سختگیری نمی کند

بنابراین پاییز زندگی رهبر ایران، صرف مقابله با اعتراضات داخلی و درگیری با آمریکا و اسرائیل شده است. اکنون در استانه جنگ با اسرائیل، آقای خامنه ای با یک تصمیم مهم و سرنوشت ساز مواجه است: اینکه آیا باید ایران را به سلاح هسته ای مجهز کند یا خیر؟

گرچه مقامات ایران تا مدتها بر این تأکید داشتند که آقای خامنه ای فتوایی مبنی بر منع تسلیحات هسته ای صادر کرده، ولی اکنون مقامات آشکارا از قدرت و ظرفیت ایران برای ساخت چنین سلاح هایی سخن می گویند. طبق تخمین رسانه های داخلی ایران، برنامه هسته ای این کشور تاکنون صدها میلیارد دلار هزینه بر دوش کشور گذاشته است –این هزینه شامل سرمایه گذاری های از دست رفته خارجی به دلیل تحریم ها و کاهش درآمدهای نفتی و گازی ایران بازهم به دلیل تحریم ها می شود- و این درحالی است که انرژی هسته ای تنها به تأمین یک درصد از نیاز انرژی ایران کمک می کند

شاید مهمترین نقشی که برنامه هسته ای ایران در دو دهه گذشته ایفا کرده، منحرف کردن توجه کشورهای غربی از برنامه های موشکی، پهپادی و نیروهای نیابتی ایران بوده است. زمانی یکی از مقامات ارشد خلیج فارس در مورد استراتژی آمریکا در قبال ایران گفت: «ما تمام وقت خود را صرف این می کنیم که از دستیابی ایران به سلاحی که هرگز از آن استفاده نخواهد کرد جلوگیری نماییم؛ درحالی که از سلاح ها و نیروهای نیابتی که آنها علیه ما استفاده می کنند غافل هستیم»

درحالی که حملات اسرائیل به حزب الله ادامه دارد، آقای خامنه ای ممکن است مجبور شود در مورد فتوای هسته ای خود تجدیدنظر کند؛ اما مسیر ایران برای توسعه سلاح هسته ای با چالش ها و خطرات زیادی روبرو است و هر آن انتظار می رود که واکنش نظامی اسرائیل و آمریکا را در پی داشته باشد. نیروهای اطلاعاتی اسرائیل و آمریکا همانگونه که در داخل سرویس های اطلاعاتی امنیتی ایران نفوذ کرده اند، در برنامه هسته ای ایران نیز نفوذ دارند؛ لذا در یک و نیم دهه گذشته شاهد بودیم که علاوه بر ترور دانشمندان هسته ای، سایت های هسته ای مخفی ایران در معرض حملات سایبری و خرابکاری قرار گرفته است. سال 2018 موساد سازمان اطلاعاتی اسرائیل بخش بزرگی از آرشیو مخفی هسته ای ایران را از یک انبار در تهران ربود. محمود احمدی نژاد رئیس جمهور سابق ایران اخیرا در مصاحبه ای مدعی شد که همان تیمی که در جمهوری اسلامی وظیفه مقابله با نفوذ موساد را بر عهده داشت، خود توسط جاسوس موساد رهبری می شد

رهبر ایران باید عواقب داخلی دستیابی به سلاح هسته ای را در نظر بگیرد. اکنون یکی از مهمترین عواملی که به آقای خامنه ای دست برتر را در برابر سپاه داده، این است که تصمیم گیری نهایی برای دستیابی به سلاح هسته ای در اختیار او قرار دارد. هنگامی که او این اجازه را داد و ایران از وضعیت آستانه عبور کرد، انوقت می توان سپاه را قدرتمندترین نهاد در ایران دانست؛ چراکه این سپاه است که کار نظارت بر زرادخانه هسته ای و کدهای پرتاب را در اختیار دارد. در جهان بسیاری از رهبران خودکامه به جذابیت سلاح هسته ای برای افزایش قدرت خود توجه دارند ولی می ترسند که این اقدام، کنترل آنها را بر اوضاع تضعیف کند و قدرت بیشتری را به ارتش و نیروی نظامی بدهد

اگر این تغییر قدرت رخ دهد و سپاه دست برتر را پیدا کند، آنوقت می توان گفت که جمهوری اسلامی از تئوکراسی به سمت دیکتاتوری نظامی تغییر شکل پیدا می کند و پیامدهای آن بسیار فراتر از عمر آقای خامنه ای خواهد بود. سال 1978 شاه ایران که به سرطان مبتلا شده بود، مایل نبود برای سرکوب قیام مردم، بیش از حد به ارتش تکیه کند؛ زیرا که می دید ولیعهد، 18 سال بیشتر ندارد و اگر قدرت ارتش بیشتر شود، ممکن است از زیر بار فرامین شاه جوان خارج شده و او را در کنترل خود بگیرد. آقای خامنه ای نیز ممکن است با چالش مشابهی روبرو شود، زیرا نگران است که با دستیابی سپاه به سلاح اتمی و قدرت گیری بیش از حد، پسر 55 ساله و جانشین بالقوه اش مجتبی، به جای اینکه به عنوان فرمانده کل قوا بر سپاه پاسداران فرمان براند، تحت سلطه سپاه دراید

در نهایت اینکه ممکن است مانع اصلی دستیابی ایران به سلاح هسته ای، شخص رهبر باشد؛ زیرا که او با مشکلات داخلی و فشارهای بین المللی مواجه است و باید این شرایط پیچیده را مدیریت کند. همین امر تصمیم گیری برای ساخت سلاح هسته ای را برای رهبر دشوار می کند. اما در دوران پسا خامنه ای، رهبران نظامی ممکن است در مورد دستیابی به سلاح هسته ای احتیاط کمتری به خرج دهند. آنها می بینند کشورهایی همچون اوکراین، عراق و لیبی که دست از هسته ای شدن کشیدند، در برابر مداخلات خارجی آسیب پذیر شدند؛ ولی کره شمالی که زرادخانه هسته ای خود را حفظ کرده، توانسته است بقای رژیم خود را تضمین کند. اخیرا در خبرگزاری های وابسته به سپاه، مقاله هایی منتشر می شود که از تغییر دکترین هسته ای ایران حمایت می کند

آقای خامنه ای اکنون بر سر دوراهی قرار گرفته است: او که از سال 1989 بر ایران حکومت کرده، اکنون در آستانه جنگ با اسرائیل و آمریکا قرار گرفته و این درحالی است که با توجه به سن بالای او، انرژی و قدرت ذهنی اش به طور قابل توجهی کاهش یافته است. اگر در مقابل تحرکات دشمن واکنش نشان ندهد، قدرت و نفوذش کاهش پیدا می کند و اگر واکنشی قوی نشان دهد، می تواند بقای خود را به خطر بیندازد. درحالی که او باید به بررسی این چالش ها بپردازد، بحث بر سر جانشینی روز به روز داغ تر می شود و سؤالات مهمی را در مورد جهت گیری و ثبات آینده ایران ایجاد می کند

منبع: نیویورک تایمز

مترجم: فاطمه رادمهر