twitter share facebook share ۱۳۹۸ اسفند ۰۳ 2385

هفته پیش رسانه های مصری خبر از رسیدن جمعیت کشور به صد میلیون نفر دادند. پیش از انتشار این خبر، کابینه مصر نسبت به انفجار جمعیت کشور هشدار داده و رییس جمهور آقای سیسی آن را در کنار تروریسم، تهدیدی علیه امنیت ملی بر شمرده بود. به گفته مقامات مصری در صورتی که گامهای مناسبی برای کنترل جمعیت برداشته نشود، جمعیت کشور تا سال 2030 به 128 میلیون نفر خواهد رسید. آقای سیسی تلاش کرد با راه انداختن کارزاری با عنوان (دوتا کافی است) مردم را به داشتن فرزند کمتر قانع کند، اما مثل بیشتر تلاش هایی که در این عرصه صورت گرفته و به شکست انجامیده است، این کارزار نیز با شکست روبرو شد.

بر اساس اعلام سازمان ملل میزان باروری در مصر در سال 2008 به 3.5 کودک به ازای هر زن رسید و جمعیت این کشور هر سال 1.8% افزایش یافت. با ادامه یافتن این روند، هر شش ماه یک میلیون نفر به جمع خراج گذاران مصری افزوده می شود.

یکی از عوامل ایجاد بحران جمعیت در مصر، سنت هایی است که بر مردم این کشور حاکم است؛ برای نمونه نرخ باروری در مناطق روستایی بیشتر است زیرا مردم این مناطق معتقدند که داشتن خانواده  بزرگ نعمت است. اما تاثیر افزایش بی رویه جمعیت را در شهرهای بزرگتری مثل قاهره که حدود 20 میلیون سکنه دارد بیشتر می توان دید.

نیاز برای تهیه مسکن و اسکان این بیست میلیون نفر، قاهره را به شهری پر از ساختمان های بتونی تبدیل نموده و صدای ناهنجار بوق ممتد ماشین ها فضا را پر کرده است. به گفته احمد عبدالهادی که 22 سال اخیر را راننده تاکسی بوده است: «درگیری بین رانندگان خشمگین، با افزایش حجم ترافیک بیشتر می شود. این درگیری ها در ماه رمضان افزایش می یابد چراکه مصری ها می خواهند برای افطار خود را با عجله به خانه برسانند»

اما عبدالهادی خودش جزئی از مشکل است؛ وی که چهار بچه 10 تا 19 ساله دارد، تلاش مقامات مسئول برای کاهش باروری را تمسخر می کند: «سرمایه انسانی مهم و با ارزش است، خانواده هر فرد نمود داشته های اوست و این آن چیزی است که تعداد بچه های مرا تعیین می کند نه خواست و باور مقامات مسئول».

سوزان مبارک همسر رییس جمهور سابق مصر، پیشگام مبارزه با افزایش جمعیت بود و او شوهرش را تشویق و متقاعد کرد که اصولی را برای کاهش نرخ باروری وضع کند؛ تا حدودی هم موفق بود چنانکه آمار دولتی نشان می دهد در دهه 1990 و 2000 نرخ باروری از 5.2 به 3.0 کاهش یافت. اما با ظهور بهار عربی در سال 2011 بار دیگر بر سرعت افزایش جمعیت افزوده شد. دلایل این افزایش چندان مشخص نیست اما احتمالا آشفتگی های اقتصادی، ازهم گسیختگی حکومت و دعوا بر سر قدرت، و کاهش بودجه کنترل باروری که از طرف دولت های غربی تامین می شد، از دلایل افزایش جمعیت باشد.

در دوران حکمرانی آقای سیسی، دولت هزاران حامی برنامه تنظیم خانواده را روانه مناطق روستایی کرده و وسایل جلوگیری از بارداری ارزان در اختیار مردم قرار داده است؛ الازهر هم از برنامه دولت حمایت کرده و برای برنامه تنظیم خانواده از نظر دینی ممنوعیتی نمی بیند. اما منتقدان معتقدند که مقامات در مورد مدیریت جمعیت بیشتر حرف می زنند و عملشان با شعارهایی که می دهند مطابقتی ندارد.

دکتر «عمرو ندیم» متخصص زنان و زایمان در دانشگاه عین الشمس توضیح می دهد: «ما هر روز این حرفها را از مقامات دولتی می شنویم که انفجار جمعیت خطری برای کشور است، اما باور ندارم که دولت واقعا دارد روی این مسئله کار می کند». وی مشکلات برنامه های دولت را اینگونه بر شمرد: لوازم بی کیفیت پیشگیری از بارداری، مراقبت های پزشکی نازل، قطع بودجه ای که از طرف آمریکا برای این منظور اختصاص یافته بود و اینکه گذراندن واحدهای اجباری تنظیم خانواده برای پزشکان تازه کار برداشته شده است. فشار مردم هم مزید بر علت است و در نهایت اینکه دولت استراتژی مشخصی برای مبارزه با این شرایط ندارد.

سایر کشورهای در حال توسعه که جمعیت زیادی دارند، توانسته اند موضوع جمعیت را تحت کنترل درآورند. ویتنام که جمعیتش از 60 میلیون در سال 1986 به 97 میلیون در سال 2018 رسیده، نرخ رشد جمعیت را به 1% کاهش داده است. بنگلادش که جمعیتی بیش از 160 میلیون دارد هم دقیقا همین کار را کرده و نرخ رشد جمعیت را کاهش داده است. اما در مصر سرعت رشد جمعیت 1.79% در سالهای 2018-2019 بوده است، یعنی تقریبا دو برابر بیشتر از کشورهای مذکور.

به گفته «الکساندرا بُدیرُزا» نماینده صندوق جمعیت سازمان ملل در مصر «بیش از 700 هزار جوان مصری سالانه وارد بازار کار می شوند، جمعیتی که مایه ترس و نگرانی هر دولتی است». خانه دار کردن آنان هم به همین اندازه سخت است. آقای سیسی پروژه های عظیم و زیادی را مدنظر دارد که یکی از آنها در سواحل شمالی و دیگری در نزدیکی قاهره در حال ساخت است، با این حال بخش عمده ای از رشد جمعیت در حاشیه شهرهای بزرگ مثل قاهره اتفاق می افتد؛ یعنی جاهایی که عنوان شهرک های خوابگاهی دارد و به این ترتیب زمین های کشاورزی با رشد بی ضابطه جمعیت بلعیده شده و از بین می روند.

به گفته متخصصان، دولت در تهیه خانه برای فقرا ضعیف عمل کرده و نرخ فقر در حال افزایش است. آمارهای دولتی نشان می دهد که نرخ فقر تابستان گذشته 32.5% بود و هم اکنون فراتر هم رفته است؛ این درحالی است که سال 2015 این نرخ 27.8% بوده است. در چنین شرایطی، افزایش نرخ باروری می تواند مظهر فروپاشی مالی دولت باشد.

*نیویورک تایمز

طاعون امروز مصر: انفجار جمعیت

هفته گذشته اداره آمار مصر اعلام کرد که جمعیت کشور صد میلیون نفر شده است؛ البته گزارش سازمان ملل جمعیت مصر را 1.3 میلیون بیشتر نشان می دهد، ضمن اینکه اداره آمار مصر فقط مصری هایی که در آن کشور زندگی می کنند را شمارش کرده است، حال آنکه با سقوط اقتصاد مصر و بحران بیکاری، 9 میلیون مصری برای کار به خارج رفته و اغلب در کشورهای حاشیه خلیج فارس سکنی گزیده اند. اما کشورهای حاشیه خلیج فارس هم به دلایل اقتصادی درصدد کاهش نیروی کار خارجی هستند و بنابراین مصر نمی تواند بیش از این به اعراب خلیج فارس در جذب نیروی جوان بیکار کشورش متکی باشد و برخی از این 9 میلیون مهاجر ممکن است مجبور شوند که به زودی به کشور خود برگردند.

انتظار سازمان ملل این است که جمعیت مصر تا سال 2030 به 120 میلیون و تا سال 2050 به 153 میلیون نفر برسد. سرعت افزایش جمعیت در مصر بیش از پیش بینی ها بوده است؛ پیشتر تخمین زده می شد که جمعیت مصر در سال 2026 به 96 میلیون نفر برسد حال انکه این اتفاق در سال 2017 رخ داد. مصر تنها کشور عرب نیست که با بحران رشد و ناپایداری جمعیت در آینده روبرو است، اما وضعیتش ناگوارتر از سایر کشورها به نظر می رسد؛ به گونه ای که طبق پیش بینی سازمان ملل، نرخ رشد جمعیت مصر در یک دهه آینده از سایر کشورهای منطقه بیشتر خواهد بود.

یک دهه قبل نرخ افزایش جمیعت در مصر 3.02 بود که نسبت به دهه 1950 که جمعیت مصر رشدی معادل 6.75 داشت، موفقیت تلاش های دولت را در کنترل جمعیت نشان می داد؛ اما این موفقیت کوتاه مدت بود و از سال 2010 نرخ رشد بار دیگر صعودی شد و به 3.33 در سال 2020 رسید؛ امری که نشان می دهد برنامه های دولت برای کنترل جمعیت موثر نبوده است.

اما کودکان تازه متولد شده به دلایل اقتصادی و محیط زیستی با آینده ای تاریک روبرو هستند: بیش از 95% خاک مصر بیابان است و محصولات محدودی که از زمین های قابل کشت به دست می آید، به سرعت توسط جمعیتی که روز به روز بر تعداد آن افزوده می گردد مصرف می شود. تنها منبع مهم آب کشور رود نیل است، اما با ساخت سد در بالادست رود توسط اتیوپی، آب آن رو به کاهش خواهد گذاشت. بر همه اینها باید تغییرات اقلیمی را نیز افزود؛ افزایش سطح آب دریا سبب زیر آب رفتن بخشی از دلتای رود نیل خواهد شد یعنی جایی که مصر بیشتر غلات خود را از آن منطقه به دست می آورد؛ سایر محصولات کشاورزی مصر نیز به دلیل گرمی هوا و کاهش بارندگی 15 تا 20 درصد کاهش خواهد داشت.

در مقام نظر، رشد جمعیت برای کشورها مزیتی اقتصادی محسوب می شود. در شرایطی که غرب نگران کاهش جمعیت و افزایش سن جمعیت فعال خود است، رشد جمعیت فعال، در عین توانمند بودن امکان بیشتری را برای حمایت از سالمندان و کودکان برای کشورها فراهم می سازد. اما در مورد مصر اینگونه نیست، کشور در ایجاد شغل آنقدر ضعیف عمل کرده است که بیکاری نرخ بسیار بالایی دارد و با رشد جمعیت جوان، شرایط بدتر هم می شود. سطح تحصیلات جوانان نیز پایین است، به طوری که بیش از یک سوم دانش آموزانی که وارد دبیرستان می شود توانایی خواندن و نوشتن ندارند و نمی توانند مهارت مورد نیاز برای کار در یک اقتصاد مدرن را پیدا کنند. جوانان مصری در تامین نیازهای اولیه زندگی خود درمانده اند، چه رسد به حمایت از والدین و تقویت بهره وری و نقش آفرینی در فناوری های پیشرفته و تولید استارتاپ در جهت حل مشکلات کشور.

نسل آینده مصر بر خلاف والدین خود حتی امکان اینکه بار خود را ببندند و به کشورهای حاشیه خلیج فارس بروند هم ندارند. اروپا و آمریکا می توانند جمعیت خود را از طریق پذیرش مهاجر افزایش دهند، اما اوضاع و احوال سیاسی فعلی این کشورها نشان نمی دهد که مایل به استقبال از مهاجرانی باشند که عمدتا از کشورهای مسلمان و فقیر به این کشورها می روند.

در عراق و لبنان شاهدیم که اوضاع نابسامان اقتصادی، مردم بیکار و ناراضی از وضع موجود را به خیابان ها کشانده است؛ در چنین شرایطی مصر می تواند گزینه بعدی باشد.

*منبع: هاآرتص

مترجم: فاطمه رادمهر

نظر شما